Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1972, Blaðsíða 144

144.
CLARENDON PRESS OG KENNETH SISAM
minnumst við lítillega á það, hvað þessi fræga stofnun hefir gert fyrir íslenzka tungu
og íslenzkar hókmenntir. Og við rennum auga yfir sögu hennar.
Alþingi var afnumið um næstsíðustu aldamót og var ekki til í meir en fjóra
áratugi. En við teljum aldur þess frá upprunalegum stofndegi. Á annan reiknings-
máta mundum við líta sem fjarstæðu. Aldur Clarendon Press telja ekki allir á einn veg.
Oxfordháskóli prentaði sína fyrstu bók árið 1478. Þeim er þetta ritar virðist eðli-
legast að reikna frá því ári. En ekki gera allir svo, og sumir fara ekki lengra
aflur í tímann en til 1672, enda var þessi útgáfustarfsemi vitanlega ekki í upphafi
kennd við Clarendon lávarð (1609-74) og ekki fyrr en alllöngu eftir hans daga.
Nafnið er þannig til komið, að á árunum 1702-04 gaf háskólinn út styrjaldarsögu
hans, History of the Great Rebellion,1 sögu borgarastyrjaldarinnar á Englandi
1642-60, eitt hinna frægustu sagnarita heimsbókmenntanna, og varð inikill ágóði
af sölu ritsins. Honum varði háskólinn til frekari bókaútgáfu, og á þeirri útgáfu-
starfsemi hefir aldrei orðið hlé. Fram að þessum tíma hafði bókaútgáfa háskólans
hvað eftir annað legið niðri um lengra eða skemmra árahil, eitt sinn jafnvel í 66
ár, og það eru þessar eyður sem valda því, að ekki reikna allir aldur Clarendon
Press frá sama upphafstíma.
Lengi frameftir árum mátti segja að Clarendon Press - Oxford University Press er
raunar það nafnið, sem að umheiminum snýr, enda hitt algerlega bundið við Oxford
- gæfi eingöngu út lærdómsrit. Enn í dag sinnir hún þeim bókmenntum einum, er
þjóna menningunni. En þar undir heyra að sjálfsögðu allar greinir bókmennta og
allar skólabækur. Á hinn bóginn lítur hún aldrei við rusli, snauðu að bókmennta-
gildi. Hún gerir miklar kröfur til hverrar bókar, sem hún gefur út. Utibú hefir
hún í meir en tuttugu löndum, í öllum heimsálfum, svo að það er ekki smáræðis
yfirsýn, sem stjórn hennar verður að hafa. Um bókamagnið gefur það nokkra hug-
mynd, að skráin yfir forlagsbækurnar árið 1967 (nú eflaust nokkru stærri) er 1080
þéttprentaðar smáleturssíður í stóru áttblöðungsbroti (14X22 cm). Sum útgáfu-
rit hennar er talið að eigi sér engar hliðstæður í bókmennlum annarra þjóða. Er
þar til fyrst að telja hina miklu Oxford English Dictionary, sem flestar menningar-
þjóðir hafa tekið til fyrirmyndar í orðabókum yfir þjóðtungur sínar, þeirra á meðal
við Islendingar í orðabók þeirri, sem nú er verið að safna til, en fráleitt verður að
sinni unnt að hefja að gefa út. Þar næst Dictionary of National Biography, sem
einnig hefir orðið öðrum þjóðum til fyrirmyndar. Þá má og nefna hina frægu
grísk-ensku orðabók, sem kennd er við frumhöfunda sína, Liddell og Scott, og hina
miklu latnesku orðabók, sem nú er hafið að gefa út. Hún sniðgengur allar eldri
orðabækur og byggir einvörðungu á frumheimildum.2
Ekki getur til mála komið að leitast við að gera hér nokkra lýsingu á heildar-
starfsemi þessarar miklu og heimsfrægu stofnunar. En hitt er miklu meir en tíma-
bært að minna nokkuð á það, sem hún hefir til þess gert að efla þekkingu á tungu
og bókmenntum okkar íslendinga. Ekki svo að skilja, að reynt verði að rekja söguna
ýtarlega, enda er upphaf hennar langt að baki, því það hefst með útkomu íslenzkrar