Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1972, Side 171

MERK GJÖF VESTAN UM HAF
171
tímarit á íslenzku. Þetta tvennt stendur nú í svo nánu sambandi hvað við annað, að
varla var hugsandi, að annað gæti án hins þrifizt. Margt hefir verið rætt um að
stofna íslenzkar nýlendur, og jafnvel gjörðar talsverðar tilraunir til þess i ýmsum
héruðum þessa lands, en ekkert verulegt orðið úr því, þar til nýlenda þessi var
stofnuð. Þar á móti hafa engar tilraunir verið gjörðar til að gefa út blað, en það
mun þó hafa verið meðal annars augnamið Islendingafélags í Vesturheimi, er
myndaðist á Þjóðhátíð íslendinga (1874) í Milwaukee að stuðla til þess.“
Það er skemmtilegt til þess að vita, að aðalhvatamaður að stofnun blaðsins og
bezti stuðningsmaður þess alla tíð var Sigtryggur Jónasson, sá Islendingur, er fyrstur
varð á síðari tímum til að setjast að í Kanada, í Montreal í september 1872.
Sigtryggur varð síðar einn af stofnendum Lögbergs í ársbyrjun 1888 og seinna
ritstjóri þess um árabil, en fyrsti ritsljórinn var Einar Idjörleifsson.
Heimskringla hafði hins vegar hafið göngu sína haustið 1886 fyrir frumkvæði
hugsjónamannsins Frímanns B. Arngrímssonar, en ritstjóri hennar varð brátt Eggert
Jóhannsson, sá maður, er drýgstan skerf lagði til íslenzkrar blaðamennsku vestan
hafs á frumskeiði hennar. Hafði Eggert, áður en hann réðst að Heimskringlu, unnið
við Leif, er út kom í Winnipeg á árunum 1883-86, og brúaði þannig að kalla bilið
milli Framfara, er lauk vegferð sinni snemma árs 1880, og Heimskringlu og Lög-
bergs, er enn halda merkinu á loft, en þau voru sameinuð sumarið 1959.
Um það þarf ekki að fjölyrða, hvers virði blöðin hafa verið íslendingum vestan
hafs — og raunar Islendingum hér heima jafnframt. Blöðin hafa bundið landana
saman innbyrðis og orðið til að varðveita tengsl þeirra við heimaþjóðina.
Samkvæmt rannsókn eins bókavarðar í Landsbókasafni, Olafs Hjartar, á íslenzkri
bókaútgáfu á árunum 1887-1966, voru prentaðar á þessu skeiði í Kanada um 970
bækur og tímarit. Þessi bókaiðja landanna vestra er stórmerkileg og segir sína sögu.
Fyrir nokkrum árum fékk Landsbókasafn vestan af Snæfellsnesi tvö stór bindi með
Íslendingasögum, uppskrifuðum í hjáverkum af tveimur vinnumönnum, bræðrum
vestur á Fellsströnd. Annar þessara bræðra, Guðlaugur Magnússon, fluttist vestur
um haf 1874 og var í stóra hópnum, er steig á land í Víðinesi sunnan Gimli 21.
október 1875.
Guðlaugur vakti máls á því þegar í Lögbergi 1889 [sjá Árbók Landsbókasafns
1965], að rituð yrði saga íslendinga í Vesturheimi, og reið sjálfur á vaðið með þeim
þætti þeim um landnám íslendinga í Nýja íslandi, er prentaður var í Almanaki Ólafs
Thorgeirssonar 1899.
Það framtak Þjóðræknisfélagsins að láta nú filma blöð og tímarit íslendinga í
Manitoba allt frá öndverðu er mjög lofsvert. Pappírinn í þessum blöðum mörgum
er orðinn afar stökkur, svo að til þess dregur, að hlífa verður sjálfum frumritunum.
Þótt Landsbókasafn eigi langmestan hluta þess, er prentað hefur verið á vegum
Islendinga vestra, er því hinn mesti fengur í filmum þeim, er hér um ræðir, og þakkar
að sínu leyti þeim, sem að þessari góðu gjöf standa.