Frjáls verslun - 01.04.1955, Page 1

VERZLUN
Birgir Kjaran, hagfræðingur:
FRJALS
1.
í flestum styrjöldum og þjóð'félagsbyltingum,
sem átt hafa sér stað síðustu 150 árin, hefur
„frelsið“ verið eitt höfuðvígorðið. Þó eru fá hug-
tök nú á tímum umdeildari en einmitt frelsishug-
takið. Meira blelc hefur streymt undanfarna ára-
tugi til þess að skilgreina, sérgreina, falsa og út-
vatna þetta hugtak en blóðið, sem fyrri kynslóðir
úthelltu fyrir hugsjónina. Menn hafa greint frels-
ið eftir áttunum, austrinu og vestrinu, tengt það1
atvinnumálum, stjórnmálum, trúmálum og kyn-
ferð'ismálum, og miðað það ýmist við frelsi þegn-
anna frá ríkinu, eða ríkisins frá þegnunum. I
miðri orrahríð síðustu styrjaldar tóku nokkrir
höfuðleiðtogarnir sig til og reyndu að skilgreina
inntak þeirra frelsishugsjóna, sem barizt var fyr-
ir. I ýtarlegri yfirlýsingu sinni láðist þeim þó að
geta um tvenns konar frelsi, sem frjálsir þegnar
munu þó ekki telja minnst um vert, en það er
frjálst neyzluval, eða neyzlufrelsi, og athafna-
frelsi, en verzlunarfrelsið er í raun réttri nokk-
urskonar samnefnari fyrir þetta hvorttveggja.
A þeim tímamótum, tr liðin er ein öld frá því
að landsmenn fengu fullt frelsi til þess sjálfir að
reka verzlun sína, er því ekki úrvegis að staldrað
sé við og menn gefi sér nokkurt tóm til mats á
verzlunarfrelsinu eða a. m. k. til þess að hugleiða
þá verzlunarhæt.ti, sem kenndir hafa verið við'
frjálsa verzlun. t mjög stuttu máli er því miður
ómögulegt að gera. svo viðamiklu íhugunarefni
full skil. í þessari hugvekju verður því látið við
það sitja að stikla á stóru og aðeins varpað fram
nokkkrum þeim meginspurningum, er svars
krefjast, og munu þessar verða helztar: Hvað er
frjáls verzlun? Hvað'a verzlunarkerfi eru and-
stæð frjálsri verzlun? Hverjir eru kostir og gall-
ar frjálsrar verzlunar? Og að lokum: Er frjáls
verzlun æskileg? Mun ég reyna að svara spurn-
ingum þessum skýrt og skorinort, enda þótt lík-
legt sé, að sterkari rök mætti flytja í lengra máli
og með flóknari sönnunum.
2.
Frjáls verzlun er það verzlunarkerfi, sem gef-
ur öllum jafnrétti til verzlunar, ívilnar hvorki
né íþyngir og skapar hvorki einstaklingum né
ákveðnum hópum neina réttarlega eða raunveru-
lega sérstöðu til verzlunarreksturs. Á þetta jafnt
við um verzlun milli ríkja sem iimanlands. Þegar
athugaðar verða hér til hliðsjónar þær verzlunar-
stefnur, sem andvígar eru frjálsri verzlun, verður
þó til hægri vika greint milli untanríkisverzlunar
og innanríkisverzlunar.
Höfuðandstæða frjálsrar verzlunar milli landa
var í upphafi tollverndarstefnan. Tilgangur
hennar er að „vernda“ innlenda framleiðslu með
því að leggja toll á aðfluttar vörur, en engin
FK.TÁLS VEliZLUN
25