Frjáls verslun - 01.04.1955, Side 26

Skrijstoja Thomsens-verzlunar 1907.
fæti af því að landsmenn sjálfir höfðu ennþá tak-
markaðan skilning á nauðsyn og gildi þessara.
framfaramála. En hér var nýr grundvöllur lagð-
ur og í þessu sambandi er einkum ætlunin að
benda á ])á nýjung, sem hhitafélagsstarfsemin
var í íslenzkum atvinnumálum. Sú stefna, sem
þar var mörkuð, átti seinna eftir að koma fram
í nýjum formum og hafa mikil áhrif á alla þró-
un atvinnu- og viðskiplamála.
Fyrsta félagsverzlunin
Annað form fyrir nýjum framkvæmdum í við-
skiptalífi verzlunarfrelsisins á einnig rætur sín-
ar að rekja til Reykjavíkur, löngu seinna. Það
er félagsverzlun almennings, á grundvelli þeirra
hugmynda, sem Jón Sigurðsson setti fram. Hann
hafði skrifað grein um „Félagsskap og samtök“
í Ný félagsrit 1844. Þar sagði hann m. a.: „Aldrei
sýnir menntun manna fagrari ávöxtu, en þegar
mörgum tekst að samlaga sig til að koma fram
mikilvægum og viturlegum fyrirtækjum“. Með-
al þess, sem hann telur að menn eigi að bind-
ast félagsskap um, eru verzlunarmálefnin, fyrst
og fremst til þess að beiðast verzlunarfrelsis og
svo til þess „að slá sér saman til kaupa og sölu“.
Þessa hugmynd um verzlunarfélag ákváðu
nokkrir menn í Reykjavík að' framkvæma árið
1848. Þeir héldu fund á sumardaginn fyrsta og
stofnuðu félagsskap til framkvæmda um garð-
rækt og verzlun. Félaginu skiptu þeir í tvær
deildir og var önnur þeirra verzlunarfélag. rFil-
gangur þess var sá að kaupa í samlögum ýmsan
erlendan varning og reyna að selja íslenzkar af-
urðir. I þessu félagi voru ýmsir menntamenn,
iðnaðarmenn og tómthúsmenn í Reykjavík og
einhverjir bændur í nágrenninu. Verzlunarár-
ferði var heldur óhagstætt, svo að ekki varð
mikið úr verzlunarframkvæmdum, en samt töldu
félagsmenn sig hafa hagnazt allvel á innkaupum
sínum fyrst í stað, en afurðasalan gekk miður.
Síðan mun deyfð hafa færzt yfir félagið. Það
var seinna endurreist af Jóni Guðmundssyni rit-
stjóra og var þá einskonar hlutafélag, eða hluta-
veltufé’ag, eins og þá var sagt og í daglegu tali
var félagið og verzlun þess kölluð Veltan. Eftir
því heitir ennþá Veltusund í Reykjavík. Þetta
félag varð gjaldþrota.
Þó að ekki tækist þessi tilraun mjög vel, var
hér beygður krókur að því, sem síðar varð og
hafði mikil áhrif á viðskiptalíf verzlunarfrelsis-
ins. Fyrsta félagsverzlun landsins hafði verið
stofnuð í Reykjavík. Síðar urðu aðrar verzlun-
arframkvæmdir í svipaða átt mjög umtalaðar
og áhrifamiklar, þótt þær yrðu einnig síðar að
lúta í lægra haldi fyrir illu árferði og eríiðleik-
um. Það voru Gránufélagið og Verzlunarfélagið
við Húnaflóa.
Hér hefur aðallega verið bent á tvenn at-
hyglisverð fyrirtæki í viðskiptasögu verzlunar-
frelsistímans — upphaf hlutafélaga og félags-
verzlunar, sem verður undanfari samvinnufélag-
anna. En verzlun kaupmanna og kaupfélaga
hefur sameiginlega mótað' verzlunarstefnu tíma-
bilsins. Oft hefur verið deilt um þessi mál og
stundum harðlega, en í heild sinni hefur þróun-
in verið í þeim anda, sem forystumenn verzlun-
arfrelsisins mörkuðu í upphafi, og þá fyrst og
fremst Jón Sigurðsson, að það sé verzluninni
sjálfri og þjóðlífinu öllu happasælast, að verz,
unin sé frjáls.
Karhnannajaiadeildin í Thnmsens-verzhm 1907.
50
FRJALS VERZLUN