Frjáls verslun - 01.04.1955, Side 40

D:júp'vogur um 1820
ríkt að, a3 bví hefur veriS flcygt, að Jóni hafi vcitzt örS-
ugt aS fá far utan haustið 1845 fyrir sakir röskrar og djarfr-
ar framkomu í verzlunarmálinu á hinu fyrsta cndurrcista
Alþingi, svo sem s'ðar greinir.
En á sama ári, í ágústmánuði 1840, birti Jón Sigurðs-
son grein í dönsku blaði og rannsakar þar, hvort gcfa eigi
Islandsverzlunina lausa að fullu eða ekki. Þarf ekki að spyrja
að niðurstöðunni. En m. a. er tekið fram, að íslendingar
bæði f>oli verzlunarfrelsi og þarfnist þess, það sé réttur þeirra
og hinn góði tilgangur Kristjáns konungs áttunda, þar sem
hann hafi viðurkennt þjóðerni þeirra og rétt (með boðskap
sínum um endurreisn Alþingis), verði að engu, sé verzl-
unin bundin áfram. — Um þetta leyti kom málið enn
fyrir Hróarskclduþing í líku horfi og gengið hafði verið frá
því á fundum embættismannanefndarinnar í Rcykjavík
sumarið 1849, og var sambykkt „1) að enginn kaupmaður
á Islandi mcgi halda meir en eina sölubúð í einum kaup-
stað, og 2) að begar félag manna, e- V'.-zla megi hér við
land, eiga þar sameign og verzla því aðeins í einni þúð,
beri þeim að birta nafn sitt í dagblöðum Dana, og jafn-
framt að sýna hlutaðeigandi yfirvöldum í landi hér samn-
ing þeirra s'n á milli".3) Lengra var ekki komið firmaskrá-
setning í þá daga.
Jón Sigurðsson var annars mjög tekinn að sinna verzl-
unarefnum um þessar mundir, reit mönnum bréf um bau
og mæltist til, að þcir skýrðu sér frá ýmsum atvikum í því
sambandi. Árangurinn af þessu starfi birti hann í hinni
miklu ritgerð sinni í III. árgangi „Nýrra félagsrita" (1842):
„Um verzlun á fslandi", sem cr 127 bls. að lened og Iengsta
ritgerð, er þar hafði birzt til þess tíma en var þó aðeins ein
á meðal fjölmargra sem þetta tímarit birti um verzlunar-
mál. Kemst dr. Páll E. Ólafsson svo að orði, að „fyrir sakir
vandvirkni Jóns, skarpskyggni og alúðar varð þessi ritgerð
hans undirstaða í sókninni af hálfu íslendinga; þar vatð
cngu hnekkt og engu markverðu við aukið".4) Þegar við
þckking hans bættist einlægur umbótaáhugi, forystuhæfi-
Icikar, eldmóðtir æskunnar — og gullvægt tækifæri —,
hlaut góður málsstaður að sigra.
II
í þingsetmngarræðu sinm 1845 kemst Bardcnfleth kon-
ungsfulltrúi m. a. svo að orði: „bað blys menntunarinnar,
er á semni hluta síðustu aldar tók að lýsa á suðurlöndum
Norðurálfunnar, sendi og geisla sína smám saman hingað
norður á eyland þetta, og lausn verzlunarinnar, cn þótt ekki
til fulls og alls, úr fjötrum einokunarinnar [frá ársbyrjun
1788], var hm fyrsta gagnsamlega höfuðafleiðing fyrir Is-
land af hinum frjálslcgri og ljósari hugmyndum, sem hin
nýja öld æ betur og betur cfldi hjá stjórncndum Norðurálf-
unnar yfir höfuð að tala, en einkum hjá hinni dönsku
stjórn".5) Það var bó ekki enn að því rekið, að danska stjórn-
in viki fvrirkröfum enn „nýrri aldar". En á móti kom mcrki-
leg árvekni íslendinga sjálfra. Hins cr bó ósanngjarnt að láta
ógetið. að samtímis ncfndarskipun til tillagna um verzlunar-
mál 26. marzmánaðar 1844 hafði fjárstjórnarráðið kannazt
við, að „yfir hálfrar aldar" gömul verzlunarlöggjöf kynni
að þarfnast endurskoðunar.6)
Til þings 1845 hafði Jón Sigurðsson með sér bænarskrá
um verzlunarfrelsi frá 17 kandidötunr og stúdentum í Höfn.
Segjast þeir eigi hrapa að þeirri bæn, því að þeir hafi árum
saman hugsað málið vandlega og rætt það með sér. Leggja
beir til, að Islendingar og kaupmcnn, búscttir á Islandi, fái
þegar leyfi til að taka skip og farma á leigu tolllaust,
„hvaðan sem þeir vilja eða geta . . ., hvert sem Jreim lízt“;
að IestarrúmstoIIurinn á utanríkisverzlun lækki úr c;o döl-
um í 10 dali fyrst, síðan 2—4 dali; að 2 rd. 42 sk. (14
marka) Icstarrúmstollur á farma, sem fluttir eru beint frá
Islandi til annarra Ianda en Danmerkur, verði afnuminn;
dönsku verzlunarfulltrúarnir fái lcyfi til að veita vegabréf;
verzlun lausakaupmanna vcrði gefin frjáls; og loks sé banni%
létt af sveitaverzlun; auk höfuðatrið sins, að öllum þjóðum
verði levft að flytia vömr til íslands og verzla bar.7) —
Á þinginu voru lagðar fram 27 bænarskrár með samtals 2246
nöfnum,*) og er bar farið fram á hið sama í höfuðdráttum.
*) Tiu nöfnum fterri (2216) voru btenarskrár úr 9 sýsl-
um eftir þjóðfundinn 1851, hinar hlutfallslega fjölmennustu
af pvi tagi til þcss tíma.
64
FDJALS VERZJ.TJN