Frjáls verslun - 01.04.1955, Page 44

Gunnar Magnússon:
Ágrip ai sögu félagsmála verzlunarsiéffarinnar
í Reykjavík
Fyrstu félög verzlunarstéttarinnar
Verzlunarstétt landsins var ekki fjölmenn um
miðja síðustu öld. Talið er að henni tilheyrðu
um 80 manns árið, sem lögin um verzlunarfrels-
ið voru samþykkt. Þrátt fyrir að kaupmanna-
stétt bæjarins væri ekki fjölmennari en hún var,
þá var hún áhrifamikil og hafði ráðið lögum og
iofum hér í höfuðstað'num. Kaupmenn voru í
augum almennings „auðvald“ bæjarins. Fátækt
var þá almenn og flestir úr tómthúsamanna-
stétt voru háðir kaupmönnum og áttu mikið
undir náð kaupmanna. Ahrif og ítök kaup-
manna hér í bæ lcomu ekki sízt berlega í ljós
árið 1848, er kosnir voru fyrstu bæjarfulltrú-
arnir eftir nýrri reglugerð frá 27. nóv. 1846. Af
þeim 5 bæjarfulltrúum, sem við það tækifæri
náðu kosningu „borgaranna“, voru 4 kaupmenn
og þrír þeirra af dönsku bergi brotnir. Kosning
þessi varð gerð ógild ári síðar og efnt til nýrrar
kosningar. Bæjarmönnum heíur þá þótt fulllangt
gengið' í auðsveipninni gagnvart káupmanna-
valdinu, því aðeins einn þessara fjögurra kaup-
manna náði kosningu aftur — og það Islend-
ingurinn.
Reykjavík var hálf-danskur bær í þá tíð.
Flestar elztu verzlanir bæjarins voru í eigu er-
lendra kaupmanna. Má t. d. geta þess, að árið,
senr verzlunin var gefin frjáls, var meira en
helmingur hérlendra verzlana í eigu danskra
kaupmanna eða 32 að tölu. Fyrirmannalið bæj-
arins var af dönsku bergið brotið og danska al-
mennt töluð, og þær alíslenzku fjölskyldur, sem
vildu teljast til fyrirmannaliðsins, tóku að' gera
hið sama. Dönsku kaupmennirnir, faktorar
þeirra og þjónar notuðu dönskuna í öllum
verzlunarbókum og reikningum, sem viðskipta-
mönnum voru sendir við hver áramót. Öll emb-
ættisbréf frá hærri stöðum og allar embættis-
bækur bæjarins voru rituð á dönsku.
Um aldamótin 1800 og allt fram yfir miðja
síðustu öld er talið, að bæjarbragur hér í Reykja-
vík hafi verið liinn aumasti. Hér var ýmiskonar
félagsskapur, en flestum var það' sameiginlegt,
að þar var iðkaður drykkjuskapunr, spila-
mennska, dans og reykingar. Ummæli erlendra
ferðamanna frá þessum tíma styðja þetta full-
komlega. Astandið fór þó batnandi, eftir því
sem á leið. Arið 1805 stofnuðu nokkrir menn
liér í bæ klúbb að erlendri fyrirmynd. Var það
fyrst og fremst drykkju- og spilafélag, eins og
áður er frá greint, en eftir að embættismenn og
kaupmenn fóru að gefa sig að þessum félags-
skap, fór hann einnig að taka að sér önnur
ákveðin verkefni. Félagsskapur þessi mun þó
hafa lognazt út af árið 1843. Sjö árum síðar var
stofnað nýtt klúbbfélag, Bræðrafélagið svo-
nefnda, og keypti það gömlu klúbbhúsin og lét
reisa nýtt myndarlegt hús. Voru það' einkum
kaupmennirnir Siemsen, Biering og Tærgesen,
er stóðu fyrir þessum nýja félagsskap. Tilraunin
mistókst þó og voru eignirnar síðar seldar.
Arið 1865 gaf Carl H. Siemsen kaupmaður
veitingahúsið Scandinavia og gamla klúbbhúsið
fyrir fyrsta sjúkrahús Reykjavíkur.
Eigi er fullkunnugt hvenær hið fyrsta verzl-
unarmannafélag í Reykjavík var stofnað, en
líkur benda til þess að það hafi verið eftir mitt
sumar 1864, og ekki litilokað að' það hafi verið
fyrr. Félag þetta bar heitið „Reykjaviks Hand-
elsforening“, og gátu aðeins kaupmenn og verzl-
unarstjórar orðið félagar í því. Stéttamismunur
var þá mikill hér í höfuðstaðnum, og greindist
verzlunarstéttin í yfirstétt, kaupmenn, og undir-
stétt, verzlunarþjónar. Voru verzlunarþjónar
nokkuð settir á bekk með handiðnaðarmönnum.
Eigi var að undra, þótt félagið bæri danskt
68
FR.JÁLS VERZLUN