Morgunblaðið - 16.01.2001, Qupperneq 12

FRÉTTIR
12 ÞRIÐJUDAGUR 16. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÝSKÖPUNARSJÓÐUR námsmanna var
stofnaður árið 1992 til þess að útvega áhuga-
sömum nemendum sumarvinnu við metn-
aðarfull og krefjandi rannsóknarverkefni.
Markmið sjóðsins er að stuðla að nýsköpun
jafnt fyrir atvinnulíf sem á fræðslusviði.
Alls barst sjóðnum 201 umsókn um styrki
fyrir sumarið 2000 og þar af hlutu 126 verk-
efni styrk. Um 150 námsmenn á háskólastigi
störfuðu svo sumarlangt að rannsóknar-
störfum fyrir sjóðinn.
Sex verkefnanna hafa nú verið tilnefnd til
Nýsköpunarverðlauna forseta Íslands árið
2001 og eru verkefnin og nemendurnir sem
unnu að þeim kynnt hér á síðunni. Nýsköp-
unarverðlaun forseta Íslands eru veitt árlega
þeim námsmönnum sem unnið hafa fram-
úrskarandi starf við úrlausn verkefnis sem
styrkt var af Nýsköpunarsjóði námsmanna.
Tilkynnt verður um verðlaunahafa á Bessa-
stöðum á fimmtudag.
Yfir 200 umsóknir bárust
og 126 verkefni voru styrkt
Sex tilnefningar til Nýsköpunarverðlauna forseta Íslands
VALTÝR Stefánsson
Thors, læknisfræði-
nemi, hefur unnið síð-
asta hálft annað árið að
rannsókn sem miðar að
því að afhjúpa verkun
lýsis á ónæmiskerfi lík-
amans.
Að sögn Valtýs hefur
verið unnið að þessari
rannsókn í nokkur ár
undir stjórn Ásgeirs
Haraldssonar, prófess-
ors í barnalækningum,
og hafa margir fag-
menn komið að rann-
sókninni eða ein-
stökum þáttum
hennar. Rannsóknin
fer þannig fram að ala mýs annars
vegar á fæði sem bætt er með lýsi og
hins vegar á fæði sem bætt er með
kornolíu. Mýsnar eru síðan sýktar
með bakteríum og fylgst með hvern-
ig þeim reiðir af. „Það hefur tekið
mjög á samviskuna að þurfa að sýkja
þessi litlu grey en þetta er allt í þágu
vísindanna,“ sagði Valtýr en við-
urkenndi að á heildina litið hefði
verkefnið verið ómetanlegt tækifæri
að fá að vinna að svo spennandi
verkefni.
Veikindi sonarins leiddu til
þátttöku í rannsókninni
Spurður hvað hafi vakið áhuga
hans á rannsókninni sagði Valtýr:
„Sonur minn veiktist og ég hafði
samband við Ásgeir
lækni. Það leiddi svo til
þess að Ásgeir bauð
mér að vera aðstoð-
armaður sinn. Vinnan
hefur víkkað sjóndeild-
arhringinn og hefur
haft þá óvæntu hlið-
arverkun að litli gutt-
inn minn gengur fyrir
lýsi.“
Valtýr kynnti nið-
urstöður rannsókn-
arinnar á norrænu
smitsjúkdómaþingi í
Bergen í Noregi í
október. Einnig
stendur til að skrifa
grein um niðurstöð-
urnar í fagtímarit.
„Við erum margoft búnir að fá þá
niðurstöðu að mýsnar sem aldar eru á
lýsi lifa mun betur en hinar, þannig
að það virðist ekki leika neinn vafi á
gagnsemi lýsisins. Menn hafa tekið
lýsi frá því fyrir óralöngu og það vita
allir að lýsi er gott við kvefi og ýms-
um kvillum og er jafnframt talið
stuðla að almennri vellíðan. Á síðustu
árum hafa verið gerðar rannsóknir
þar sem m.a. kemur fram að lýsi hef-
ur verndandi áhrif gegn hjarta- og
æðasjúkdómum, mörgum sjálfnæm-
issjúkdómum, sykursýki og meira að
segja lesblindu .“
Nú er verið að vinna að enn frekari
rannsóknum á áhrifum lýsis á ónæm-
iskerfið.
Áhrif lýsis
á ónæmiskerfið
Valtýr Stefánsson
Thors
SÆMUNDUR Elías-
son, nemi í véla- og
iðnaðarverkfræði,
vann að hönnun og
prófunum á hreinsi-
búnaði fyrir færibönd.
Verkefnið var unnið
síðasta sumar undir
leiðsögn Hafsteins
Helgasonar, sviðs-
stjóra umhverfis- og
öryggissviðs hjá Línu-
hönnun. Verkefnið var
að sögn Sæmundar á
hugmyndastigi þegar
hann tók við því „Haf-
steinn kom með hug-
myndina til mín þegar
hún var á byrj-
unarstigi og ég vann með hana
áfram. Mér leist strax mjög vel á
þetta og lagði upp með það að nýta
þá þrjá mánuði sem styrkurinn náði
til vel og klára vinnuna á þeim tíma.
Þetta ætlunarverk tókst,“ sagði Sæ-
mundur.
Ný tækni sem nýtist
í öllum matvælaiðnaði
„Verkefnið gengur út á það að
hanna ákveðinn búnað sem vinnur
eftir ferli að því að sótthreinsa band-
flöt færibanda. Þetta hefur ekkert
með afurðina á færibandinu að gera
heldur með bandflötinn sjálfan. Þeg-
ar ný afurð kemur á bandið þá er bú-
ið að sótthreinsa það algjörlega,“
sagði Sæmundur en aðferðina má
nota í öllum matvæla-
iðnaði.
Hreinsibúnaðurinn á
að tryggja að örveru-
magn á bandfleti færi-
bandsins sé í lágmarki í
hvert sinn sem ný afurð
kemst í snertingu við
hann. Búnaðurinn sjálf-
ur er staðsettur undir
færibandinu. Að sögn
Sæmundar felst ný-
sköpun verkefnisins í
því að nota yfirborðs-
meðferð sem byggist á
„þekktum eðlis-
fræðilegum aðferðum
ásamt aflfræðilegri
hreinsun“. Frekar seg-
ist Sæmundur ekki geta farið í ein-
staka verkþætti búnaðarins þar sem
verið er að sækja um einkaleyfi fyrir
og því enn sem komið er um atvinnu-
leyndarmál að ræða. Spurður hvort
eitthvað hefði komið á óvart í starfi
síðasta sumars segir Sæmundur það
hafa verið algjörlega nýtt fyrir sér
að fara yfir á svið líffræðinnar þar
sem hluti vinnunnar var að mæla
gerlafjölda í sýnum. „Þetta var mjög
áhugavert en á þó ekkert eftir að
umbylta mér í náminu, ég held mér
við verkfræðina.“
Sæmundur segist hafa mikinn
áhuga á að stunda frekari rann-
sóknir samhliða náminu. „Þetta gef-
ur mjög mikið af sér fyrir utan hvað
þetta er skemmtilegt.“
Sótt um einkaleyfi
fyrir verkefninu
Sæmundur
Elíasson
YLFA Thordarson,
nemi í umhverfis- og
byggingarverkfræði
vann verkefni sem ber
heitið „Magn og upp-
spretta svifryks –
rannsókn á loftmengun
í Reykjavík“, sem var
unnið undir leiðsögn
Hafsteins Helgasonar,
sviðsstjóra umhverfis-
og öryggissviðs hjá
Línuhönnun. „Haf-
steinn kom með hug-
myndina að verkefninu
og bað mig að vinna
það. Ég var reyndar
búin að vera á nám-
skeiði í háskólanum um
vorið í samskiptatækni þar sem m.a.
var komið inn á þetta efni um svifryk
og hvað svifryksmengun hér á landi
hefur lítið verið könnuð svo í ljósi
þess fannst mér verkefnið strax
mjög áhugavert,“ sagði Ylfa spurð
um tildrög rannsóknarinnar. Vinna
hennar í fólst að mestu úrvinnslu
gagna úr mælingum svifryks í and-
rúmslofti frá árunum 1986 til 2000.
Svifryksmengun mikið vanda-
mál á höfuðborgarsvæðinu
„Það sem kemur á óvart í nið-
urstöðum mínum er hversu svif-
ryksmengunin virðist vera mikið
vandamál en fólk varð hennar t.d.
mikið vart á köldum og stilltum dög-
um í desember þegar gular meng-
unarslæður lögðust yf-
ir borgina.“ Ylfa segir
svifryk teljast eina
best þekktu stað-
bundnu tegund meng-
unar í grennd við stór-
ar og þungar
umferðaræðar og að
ástand loftmengunar
sé verulega mikið
verra á þeim tíma sem
notkun nagladekkja er
leyfileg. Þrátt fyrir
þetta hafi þessi þáttur
mengunar lítið verið
rannsakaður þótt hann
sé líklega einn alvar-
legasti þáttur meng-
unar í þéttbýli.Ylfa
segir núgildandi viðmiðunarmörk
um svifryksmagn í andrúmslofti
ekki vera uppfyllt í öllum tilfellum. Í
ljósi þeirrar staðreyndar og þess að
nú liggur fyrir tilskipun hjá Evrópu-
sambandinu um að herða mörkin all-
verulega var ákveðið að ráðast í
þetta verkefni.
„Nái Evrópusambandstilskipunin
fram að ganga hér á landi er þetta
verulegt vandamál og greinilegt að
úrlausna er þörf,“ segir Ylfa en
bendir á að Ísland hafi ákveðna sér-
stöðu vegna sjávarseltu og landryks
sem hvort tveggja skili svifryki.
„Þetta þarf að athuga nánar þar sem
athuganir mínar voru aðeins frum-
rannsókn sem hugsuð var til að
vekja athygli á vandamálinu.“
Loftmengun
í Reykjavík
Ylfa
Thordarson
HANS TÓMAS
Björnsson, hefur um
skeið unnið að rann-
sókn sem ber heitið
„Tengsl stökkla og
stökkbreytimynsturs í
erfðamengi mannsins“.
Umsjón með verkefn-
inu hafði Jón Jóhannes
Jónsson, dósent.
Spurður um ástæðu
fyrir verkefnavalinu
sagði Hans Tómas:
„Ég hef lengi verið
heillaður af vísindum
og var ákveðinn í að
koma að rannsóknum
jafnvel áður en ég inn-
ritaðist í læknadeild-
ina. Eftir því sem ég hef haldið
lengra áfram í náminu hef ég fundið
hversu mikinn áhuga ég hef á sam-
eindalíffræðinni og hafði því sam-
band við Jón Jóhannes og hann tók
mér opnum örmum og leyfði mér að
velja verkefni á þessu sviði. Þessar
rannsóknir á stökklum í erfðamengi
mannsins þóttu mér mest heillandi.“
Verkefni grundvallað á nýleg-
um framförum í erfðavísindum
Rannsókn Hans Tómasar þykir
sæta nokkrum tíðindum og verður
greinargerð um hana birt í erlendu
fagtímariti innan tíðar. Hans segir
verkefni sitt vera grundvallað á ný-
legum framförum í erfðavísindum og
bendir á að erfðafræðin sé sú vís-
indagrein sem rann-
sakar erfðamengi
manna og dýra.
„Hugmyndin að
rannsókninni var að
meta magn stökkla í
nágrenni gena og sjá
hvort tíðni þessara
ákveðnu stökkbreyt-
inga væri í hlutfalli við
magn stökklanna. Ég
hannaði aðferð til að
útvega gen sem upp-
fylltu tvö skilyrði. Búið
þurfti að vera að rað-
greina stórt svæði í
kringum genið og mik-
ið magn stökkbreyt-
inga þurfti að vera fyr-
ir hendi. Ef hægt væri að læra
hvernig náttúrulegt kerfi slekkur á
tjáningu gena myndi það hafa mikl-
ar framfarir í för með sér í lækn-
isfræði. Það mætti t.d. hugsa sér að
hægt væri að slökkva á gölluðum
genum, veirum eða krabbameins-
valdandi genum, eða kveikja á öðr-
um genum sem nauðsynleg væru
fyrir sjúklinga.“
Hans Tómas segist hafa áhuga á
að fara frekar út í rannsóknir með
læknisfræðinni á næstu árum og
vildi helst sinna hvoru tveggja í
framtíðinni. „Erlendis er þetta vel
þekkt þótt minna fari fyrir því hér á
landi. Þetta er hið minnsta draum-
urinn, að sinna grunnrannsóknum
að verulegu marki.“
Erfðamengi mannsins
heillar mest
Hans Tómas
Björnsson
SKÝRSLA, sem unnin hefur
verið fyrir borgarstjóra, um
könnun á möguleikum á
auknu samstarfi eða sam-
rekstri SVR og Almennings-
vagna um almenningssam-
göngur á höfuðborgarsvæð-
inu, verður kynnt í borgarráði
í dag. Síðdegis verður haldinn
fundur með starfsmönnum
SVR til að kynna þeim skýrsl-
una.
Helgi Pétursson, formaður
samgöngunefndar borgar-
innar, sagði í samtali við
Morgunblaðið í gær, að í
skýrslunni gerði Skúli Bjarna-
son, hæstaréttarlögmaður,
ráðgjafi borgarstjóra, þá meg-
intillögu að sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu komi sér
saman um stofnun sameign-
arfélags um rekstur á einu
sameiginlegu leiðakerfi fyrir
sveitarfélögin öll.
Helgi sagðist, ásamt Skúla,
hafa rætt við bæjarstjóra á
öllu svæðinu. Þeir hefðu tekið
hugmyndunum vel og eins
hefði borgarstjórn Reykjavík-
ur samþykkt með öllum
greiddum atkvæðum sl. vor að
efla almenningssamgöngur í
borginni með öllum tiltækum
ráðum. „Það hefur verið skoð-
un margra að það verði ekki
gert nema með víðtæku sam-
starfi,“ sagði Helgi og sagði
markmiðið með samstarfi að
efla þjónustuna og auka þjón-
ustustigið. Fráleitt yrði því
starfsfólki SVR kynntar á
fundinum í dag hugmyndir um
samdrátt eða fækkun starfa,
því líklegra væri að sú stefna
sem verið er að móta kalli á
fjölgun starfa hjá fyrirtækinu.
Kjartan Magnússon, borg-
arfulltrúi sjálfstæðismanna,
sagði í samtali við Morgun-
blaðið, að í blaðinu sl. laug-
ardag hefði borgarstjórinn í
Reykjavík sagt að mál hvað
varðar sameiningu SVR og
AV væru á viðræðustigi en nú,
tveimur dögum síðar, virðist
sem ákvarðanir hafi verið
teknar. „Það er greinilegt að
það eru miklar breytingar í
farvatninu,“ sagði Kjartan.
Breytingar
keyrðar í gegn
Hann sagði sjálfstæðis-
menn ekki ósammála því að
leita samstarfs og sameining-
ar við AV en kvaðst sérstak-
lega gagnrýna að borgar-
stjórnarmeirihlutinn hefði
látið móta stefnu í málinu án
þess að málið kæmi til kasta
samgöngunefndar borgarinn-
ar eða að það hefði verið
kynnt sérstökum starfshópi
um stefnumótun í almennings-
samgöngum, en sá hópur hefði
aldrei verið kallaður saman.
„Þarna hefur átt sér stað
ótrúlegt leynimakk og það
kann varla góðri lukku að
stýra,“ sagði Kjartan.
„Í staðinn fyrir að sam-
göngunefnd fjalli um málið
eða kjörnir fulltrúar er verið
að reyna að keyra breytingar í
gegn án þess að um þær sé
fjallað á réttum vettvangi og
starfsmönnum er haldið í
óvissu um framtíð fyrirtækis-
ins.“
Stofnað
verði
sameign-
arfélag
Almennings-
samgöngur
INNLENT