Morgunblaðið - 27.01.2001, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FRAMKVÆMDANEFND um einkavæð-ingu leggur til í skýrslu sinni til sam-gönguráðherra um einkavæðingu ogsölu hlutabréfa ríkisins í Landssíma Ís-
lands hf., að sala á hlut ríkisins í fyrirtækinu verði
hafin sem fyrst þannig að fyrsti áfangi við sölu á
hlutafénu fari fram í vor. Skýrslan, sem er um 130
bls. að stærð, var birt í gær, og inniheldur hún til-
lögur nefndarinnar um hvernig standa eigi að sölu
hlutafjár í Landssímanum.
Fyrirkomulag sölunnar
Í þeim kafla skýrslunnar þar sem dregnar eru
saman niðurstöður nefndarinnar er sett fram eft-
irfarandi tillaga um fyrirkomulag sölunnar: „Ýms-
ar breytingar hafa orðið á starfsumhverfi fyrir-
tækisins á síðustu misserum. Aukin samkeppni í
fjarskiptum knýr á um að ríkið losi um eignarhlut
sinn og að fyrirtækið geti betur brugðist við nýj-
um aðstæðum og áherslum. Þá hafa stjórnendur
fyrirtækisins lýst áhuga á að geta boðið starfs-
mönnum þess að eignast hlut í því líkt og tíðkast
hjá samkeppnisaðilum. Nefndin leggur til eftirfar-
andi áfangaskiptingu sölunnar:
Áfangi 1
Sem fyrr verði höfuðáhersla lögð á sölu til al-
mennings í fyrsta áfanga. Salan verði útfærð með
svipuðum hætti og við sölu á hlutabréfum í Bún-
aðarbanka og Landsbanka í árslok 1999. Nefndin
telur ekki ástæðu til að gera upp á milli viðskipta-
vina Landssímans og annarra landsmanna við söl-
una. Þá eru ýmis rök og venja fyrir því að starfs-
mönnum sé boðið að kaupa hlutabréf í fyrsta
áfanga sölu. Verð til almennings og starfsmanna
miðist við matsverð sem fundið verði með aðstoð
sérfræðinga á fjármálamarkaði. Lagt er til að sala
til almennings og starfsmanna í fyrsta áfanga
verði 14% heildarhlutafjár í fyrirtækinu. Þá er
mælt með því að smærri og meðalstórum fjár-
festum verði gefinn möguleiki á að bjóða í stærri
hluti (allt að 2–3% hverjum) með tilboðssölu sam-
hliða sölu til almennings í fyrsta áfanga. Þessi að-
ferð hefur verið notuð í undanförnum einkavæð-
ingarverkefnum og gefist vel. Lagt er til að þessi
hlutur verði 10%. Fyrsti áfangi fari fram vorið
2001 og samhliða fari fram skráning hlutabréf-
anna á Verðbréfaþingi Íslands.
Áfangi 2
Í öðrum áfanga verði leitað eftir kjölfestufjár-
festa með það að markmiði að efla íslenska fjar-
skiptamarkaðinn, styrkja fyrirtækið og auka
verðmæti þess við seinni sölu. Slíkur fjárfestir
yrði valinn með samkeppni, t.d. með lokuðu útboði
að loknu forvali. Nokkur erlend símafyrirtæki
hafa lýst áhuga sínum á kaupum í Landssímanum.
Gerð er tillaga um að þessi hlutur verði 25% og að
salan fari fram á síðari hluta árs 2001 en jafnframt
er gert ráð fyrir að þessi hlutur geti stækkað í allt
að 30–35% í þriðja áfanga sölunnar. Að loknum
öðrum áfanga einkavæðingar eigi ríkið 51% hluta-
bréfanna en einkaaðilar 49%.
Áfangi 3
Lögð verði áhersla á dreifða sölu til almennings
og fjárfesta í þriðja áfanga sölunnar. Umtalsverð-
ur hluti í fyrirtækinu verði boðinn til sölu á erlend-
um mörkuðum samhliða íslenskum markaði og
gæti sú sala hafist á árinu 2002. Taka verður tillit
til aðstæðna sem verða ríkjandi á hlutabréfamark-
aði þegar að ákvörðun um framkvæmd og tíma-
setningu þriðja áfanga kemur. Einnig þarf að taka
ákvörðun um stærð og umfang sölunnar og hvort
hlutabréfum í félaginu (15–20%) verður haldið eft-
ir til sölu síðar.
Næstu skref
Nefndin telur nauðsynlegt að fara vandlega yfir
fjárhagslega stöðu fyrirtækisins með tilliti til eig-
infjárstöðu þess og eignamála. Rétt er að huga að
rekstrarleyfi fyrirtækisins og meta hvort ástæða
sé til endurskoðunar og/eða breytinga á því áður
en til sölu kemur. Einnig þarf að undirbúa og
ganga frá þeim samningum sem nauðsynlegir eru
vegna framtíðarhagsmuna ríkisins svo sem vegna
eignarhalds á ljósleiðaranum.
Nefndin leggur til að frumvarp til laga um
heimild til sölu á Landssíma Íslands hf. verði lagt
fram á Alþingi í upphafi vorþings 2001. Samhliða
verði hugað að breytingum á lögum og reglum
varðandi Póst- og fjarskiptastofnun og Sam-
keppnisstofnun svo að þær stofnanir geti sinnt
sem best því virka eftirlitshlutverki sem þeim er
ætlað. Má þar nefna skýrari verkaskiptingu,
reglugerð um aðgreiningu kostnaðar, tekjustofna
Póst- og fjarskiptastofnunar og
hvort stofnuninni beri að leita eftir
bindandi áliti samkeppnisyfirvalda
við afgreiðslu tiltekinna mála. Loks
verður áður en sala hefst að ganga
frá setningu nauðsynlegra reglu-
gerða á sviði fjarskiptamála og
kanna hvort nauðsynlegt sé að breyta gjaldskrár-
ákvæðum. Loks leggur nefndin til að frekari und-
irbúningur sölu á eignarhlut íslenska ríkisins í
Landssíma Íslands hf. hefjist nú þegar og m.a.
verði hafist handa við verðmat fyrirtækisins með
aðstoð innlendra og/eða erlendra sérfræðinga.
Nánari undirbúningur sölunnar sjálfrar fari sam-
hliða fram af hálfu samgönguráðuneytisins og
framkvæmdanefndar um einkavæðingu,“ segir í
skýrslu einkavæðingarnefndar.
Leita tilboða í verðmat hjá sem
flestum fjármálafyrirtækjum
Í umfjöllun nefndarinnar um framkvæmd
einkavæðingar Landssímans kemur fram að
nokkrar mismunandi aðferðir séu mögulegar við
verðmat á hlutabréfunum. Í skýrslunni segir að á
þeim tíma sem nefndin hafði við undirbúning til-
lagna vegna sölu á Landssímanum hafi fjöldi er-
lendra fyrirtækja komið til fundar við nefndina og
lýst áhuga sínum á að annast verðmat og grein-
ingu á fyrirtækinu. Þar á meðal séu nokkur af virt-
ustu fyrirtækjunum á þessu sviði. Einnig hafi inn-
lendar fjármálastofnanir, í sumum tilvikum í
samstarfi við erlenda aðila, lýst áhuga sínum.
„Það er álit nefndarinnar að í ljósi stærðar
Landssímans sé rétt að leita tilboða í verðmat hjá
sem flestum fjármálafyrirtækjum sem lýst hafa
áhuga sínum á verkefninu. Til grundvallar vali
geta legið annars vegar kostnaður við verðmatið
og hins vegar reynsla og hæfi bjóðenda. Nefndin
telur að „Book building“ aðferðin henti naumast
hér á landi þar sem hópur fjárfesta sé ekki nægi-
lega stór til að marktæk verðmyndun eigi sér stað.
Þetta er þó atriði sem vel kemur til greina að
skoða nánar í samstarfi við sérfræðinga á þessu
sviði þegar kemur að framkvæmd sölunnar,“ segir
í skýrslunni.
Skráning á Verðbréfaþingi
og erlendum mörkuðum
Einkavæðingarnefnd leggur til að Landssíminn
verði skráður á Verðbréfaþing Íslands samhliða
sölu og á erlendum markaði. Um það segir m.a. í
skýrslunni: „Verðbréfaþing Íslands hefur vaxið
mjög á undanförnum árum. Sérstaklega hefur
þessi þróun verið hröð á undanförnum tveimur ár-
um. Augljósir kostir þess að skrá hlutabréf
Landssímans á Verðbréfaþingi Íslands eru þeir að
almenningur hér á landi hefur betra aðgengi að
þessum markaði heldur en erlendum. Almenning-
ur og fjárfestar hér á landi eru líklegastir til að
halda uppi stöðugum viðskiptum með hlutabréf
fyrirtækisins.“
„Þrátt fyrir að skráning Landssímans á Verð-
bréfaþingi Íslands hafi ýmsa kosti mælir ýmislegt
með því að skrá fyrirtækið jafnframt erlendis.
Telja verður líklegt að skráning á erlenda markaði
myndi skila sér í meiri veltu með hlutabréf í félag-
inu þar sem fjöldi fjárfesta yrði væntanlega meiri.
Meiri eftirspurn eftir bréfunum kynni að skapa
hærra verð. Síðast en ekki síst er mikilvægt að
innleiða þann aga og þær hefðir sem mótast hafa á
erlendum verðbréfamörkuðum bæði gagnvart
fjárfestum og fyrirtækinu sjálfu. Aginn fæst bæði
með aðgerðum kauphallanna og með umfangs-
meiri greiningu á fyrirtækjum frá þingaðilum og
fjárfestingarbönkum,“ segir þar ennfremur.
Bent er á að Verðbréfaþing Íslands hefur ný-
lega gerst aðili að NOREX, samstarfi kauphalla á
Norðurlöndum. Telur nefndin að skráning hluta-
bréfa Landssímans á Verðbréfaþingi með þátt-
töku í NOREX muni uppfylla þarfir fyrirtækisins
við fyrsta áfanga sölunnar. Er því lagt til að sam-
hliða undirbúningi sölunnar verði undirbúin
skráning fyrirtækisins á Verðbréfaþingi.
Hærra verð ef umtalsverður
hlutur er seldur einum aðila
Einnig er farið yfir ýmis sjónarmið varðandi
sölu á umtalsverðum hlut í fyrirtækinu til eins að-
ila. Þar segir að ýmis rök hnígi að því að sala á um-
talsverðum hlut til eins aðila leiði til hærra verðs
fyrir hlut ríkisins í Landssímanum. Líklegt sé að
stór fjárfestir sé tilbúinn að borga gott verð fyrir
hlut sem tryggi stjórnunarleg áhrif í fyrirtækinu
og einnig sé líklegt að hagræði af samstarfi við
kjölfestufjárfesti auki tiltrú annarra fjárfesta á
fyrirtækinu og skili ríkinu þannig hærra verði fyr-
ir þá hluti sem eftir standa. „Nefndin telur þetta
atriði mikilvægt sér í lagi ef hlutabréf í Lands-
símanum verða skráð á erlendum
verðbréfamarkaði. Í ljósi þess sem
að framan er sagt leggur nefndin til
að leitað verði eftir kjölfestufjárfesti
til að kaupa umtalsverðan hlut í
Landssímanum (25–35%) og að
meginmarkmiðin verði að leiða sam-
an tvö fyrirtæki sem notið geti samstarfs á sviði
fjarskipta og treyst þannig verðmæti Landssím-
ans. Ef ákvörðun verður tekin um að ríkið leiti eft-
ir kjölfestufjárfesti leggur nefndin áherslu á að
slíkur aðili verði valinn með samkeppni, t.d. með
lokuðu útboði að loknu forvali. Með slíku útboði er
stuðlað að því að hagstætt verð fáist fyrir hlut rík-
isins og að kaupin hafi í för með sér ávinning fyrir
Framkvæmdanefnd um einkavæðingu telu
Almen
getu
Samanburðar-
útboð á leyfum
fyrir þriðju
kynslóð farsíma
TENGING ÁRANGURS OG LAUNA
AUKIÐ AÐHALD
ÓUMFLÝJANLEGT
Skýrsla sendinefndar Alþjóða-gjaldeyrissjóðsins um íslenzkefnahagsmál dregur að mörgu
leyti upp jákvæða mynd af ástandi
hagkerfisins. Stofnunin er þeirrar
skoðunar að það hafi styrkzt til muna
síðastliðinn áratug, sem megi þakka
breyttum áherzlum í hagstjórninni.
M.a. þakkar stofnunin góðan árangur
í efnahagsmálum Íslendinga stað-
festu stjórnvalda í að treysta stöðu
ríkisfjármála og efla samkeppni með
því að opna markaði og selja ríkisfyr-
irtæki.
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn telur
þó ýmsar blikur á lofti. Ofþensla og
viðskiptahalli hafi sett um of mark
sitt á uppsveiflu efnahagslífsins.
Fyrri spádómar sendinefndarinnar
um hættu á ofþenslu, yrði aðhald
efnahagsstefnunnar ekki aukið, hafi
gengið eftir.
Sendinefnd sjóðsins bendir rétti-
lega á hinn mikla viðsnúning í rík-
isfjármálum á síðasta áratug liðinnar
aldar; að kerfislægum halla hafi verið
snúið í afgang. Enginn velkist í vafa
um að staða ríkissjóðs er nú sterkari
en um langt árabil. Engu að síður
segir í skýrslunni að aðhald í ríkis-
fjármálum hefði mátt vera enn meira
sl. þrjú ár í ljósi þeirrar ofþenslu, sem
hlotizt hafi af mikilli aukningu einka-
neyzlu. Slíkt hefði auðveldað að halda
aftur af innlendri ofþenslu og draga
úr viðskiptahalla með beitingu pen-
ingastefnunnar. Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn bendir á að ríkisútgjöld
hafi farið fram úr fjárlögum í öllum
stærri málaflokkum undanfarin ár og
horfur séu á að það sama gerist í ár,
m.a. vegna afturvirkra greiðslna til
öryrkja og vegna launahækkana
framhaldsskólakennara. Í skýrslunni
eru stjórnvöld hvött til að mæta þess-
um ófyrirséðu útgjöldum með niður-
skurði annarra útgjalda, frestun op-
inberra framkvæmda og öflugra
útgjaldaeftirliti.
Óhætt er að taka undir þessar
ábendingar Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins. Ljóst er að sterk staða ríkissjóðs
nú er að stærstum hluta auknum
skatttekjum í góðærinu að þakka.
Þótt náðst hafi mikilsverður árangur
í að ná tökum á sjálfvirkri eða „kerf-
islægri“ útgjaldaþenslu hafa útgjöld
ríkisins samkvæmt fjárlögum hækk-
að jafnt og þétt að raungildi undan-
farin ár. Hættan er sú að þegar hægir
á vexti efnahagslífsins dragist skatt-
tekjurnar hratt saman en hægar
gangi að ná tökum á gjaldahliðinni.
Það er því óumflýjanlegt að auka að-
haldið í ríkisfjármálunum nú þegar,
meðal annars í ljósi hinna nýtilkomnu
viðbótarútgjalda. Af viðbrögðum
Geirs H. Haarde fjármálaráðherra
við skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins, sem komu fram í viðskiptablaði
Morgunblaðsins á fimmtudag, verður
ekki annað ráðið en að ráðherrann sé
sammála ábendingum stofnunarinn-
ar og að tekið verði á vandanum.
Stjórnendur fyrirtækja hafalöngum velt því fyrir sér með
hvaða hætti megi nýta krafta starfs-
fólks sem best. Laun eru vitaskuld
helsti hvatinn, sem notaður er til að fá
launþega til að leggja sitt af mörkum,
en oft er málið ekki svo einfalt, og
hafa menn leitað ýmissa annarra
leiða. Nýlega hélt Félag viðskipta-
fræðinga og hagfræðinga ráðstefnu
um ýmsar hliðar árangurstengingar
launa. Á ráðstefnunni var rætt um
það hvernig laun virkuðu sem hvati,
áhrif kaupréttarsamninga og hvernig
nokkurs konar virðisaukakerfi megi
nota til að fá starfsmenn til að hegða
sér líkt og eigendur. Þá greindu
fulltrúar Íslandsbanka-FBA og
Teymis frá reynslu fyrirtækja sinna
af árangurstengingu launa og annarri
hvatningu á vinnustað.
Randver C. Fleckenstein, stjórnun-
arráðgjafi hjá Deloitte & Touche,
sagði að umdeilt væri hvort laun nýtt-
ust sem hvatning til starfsmanna um
að gera vel. Oft væri nóg að mæla ár-
angur og setja markmið. Ekki þyrfti
endilega að greiða mönnum fyrir að
ná því. Vísaði Randver til þess að að-
eins í 15% tilvika skiptu starfsmenn
um vinnu vegna þess að laun og
hlunnindi væru ekki samkæppnishæf.
Oftast væri ástæðan skortur á tæki-
færum til starfsframa og viðurkenn-
ingu fyrir unnin störf.
Á ráðstefnunni kom fram að hjá Ís-
landsbanka-FBA og þá sérstaklega
FBA hefði komið fram hugarfars-
breyting frá fyrsta degi eftir að tekið
var upp árangurstengt kerfi. Starfs-
menn hjá FBA hefðu farið að hugsa
um alls kyns kostnað og áhugi á
rekstrarafkomu bankans hefði aukist.
Einnig kom fram ánægja hjá full-
trúa Teymis, sem sagði að mikil
áhersla væri á fjölbreytni í starfi auk
þess sem stefna fyrirtækisins væri
fjölskylduvæn, miðað við að vinnutími
væri ekki of mikill og sérstakt leik-
herbergi hefði verið útbúið fyrir börn.
Árangurstenging er góðra gjalda
verð og vissulega er nauðsynlegt að
sýna starfsfólki með einhverjum
hætti að stjórnendur kunni að meta
það, sem vel er gert. Fyrirkomulag
slíkrar tengingar launa og árangurs
verður hins vegar að vera sanngjarnt.
Það má til dæmis ímynda sér að á tím-
um hagvaxtar og uppgangs hafi
starfsmenn fjárfestingarfyrirtækja
ekkert við árangurstengingu að at-
huga. Þegar harðnar á dalnum getur
hins vegar verið erfiðara fyrir starfs-
menn að ná tilætluðum árangri þótt
þeir leggi nákvæmlega jafnhart að
sér og áður. Ríkisstjórnir stórvelda
geta staðið máttvana frammi fyrir öfl-
um markaðarins og því ljóst að einn
starfsmaður fær ekki miklu áorkað
þegar markaðir hrynja. Árangurs-
tenging þarf því að miðast við þá
þætti, sem starfsmaður ræður ein-
hverju um. Um leið verða stjórnendur
fyrirtækja að hafa í huga að peningar
eru ekki allt og tillit til þátta á borð
við fjölskyldu geta einnig skipt sköp-
um þegar hvetja skal starfsfólk til
dáða.