Morgunblaðið - 20.03.2001, Page 49

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. MARS 2001 49
ÞAÐ eru ekki mörg
ár síðan bandaríska
geðlæknafélagið skil-
greindi þunglyndi
barna og unglinga
sem veikindi sem er
stór áhrifaþáttur í
sjálfsvígum og því
mikilvægt að það upp-
götvist ef það er farið
að hrjá barn eða ung-
ling. Oft tengist þung-
lyndið áfengis- og
vímuefnamisnotkun
einnig hefur ástvina-
missir, skilnaður for-
eldra, verða fyrir
slysi, atvinnuleysi,
langvarandi sam-
skiptaerfiðleikar áhrif. Atburðir
sem valda viðkomandi niðurlæg-
ingu eða áfalli, til dæmis andlegt
og líkamlegt ofbeldi, nauðgun, af-
brot og lítið sjálfsálit er líka oft
ástæða.
Sjálfsvíg er sjaldnast stundar-
ákvörðun hér og nú. Dagana fyrir
atburðin hefur viðkomandi eitthvað
sem bendir til að þessi hugsun leiti
á hann, rannsóknir sýna að meira
en 75% allra þeirrar sem fremja
sjálfsvíg sýna einhverja hegðun á
undanförnum vikum eða mánuðum
sem gaf til kynna að viðkomandi
væri að hugsa um að svipta sig lífi.
Mundu að hegðun sem bendir til
sjálfsvígs er ákall á hjálp en hafa
ber í huga að ákveðin hætta er á
því að sjálfsvígsdauði sé „róman-
tíseraður“, sem getur aukið líkur á
keðjusjálfsvígum.
Til að hindra sjálfsvíg ættingja
eða vinar ber að hafa eftirfarandi í
huga:
– Vera vakandi fyrir hættu-
merkjum og taka þeim alvarlega
– Ekki gefa loforð um þag-
mælsku.
– Hlustaðu, láttu viðkomandi tala
um líðan sína, virtu tilfinningar
hans, ekki fordæma eða vera með
prédikun.
– Sparaðu umvandanir og góð
ráð.
– Bentu á að hin vonda líðan geti
tekið enda og að það er möguleiki á
að fá hjálp.
– Fjarlægðu vopn og hættuleg
lyf.
– Útvegaðu faglega aðstoð.
Sjálfsvígshugsanir
Sjálfsvígshugsanir eru mjög ólík-
ar hugsunum um dauðann og lífið
sem fólk veltir oft fyrir sér, eins og
t.d. hvaða lög eigi að leika í jarð-
arförinni o.s.frv. Þessar hugsanir
dúndrast inn í höfuð viðkomandi og
láta hann ekki í friði. Þær koma
þegar viðkomandi slakar á að
kvöldi, í erfiðri kennslustund í
skóla og þegar verið er að horfa á
sjónvarp. Það er eins og heimur
unglingsins þrengist og þrengist
þannig að ekki er möguleiki á að
sjá aðrar lausnir en þessa einu og
sjálfsvígið er flótta-
leið. Algengara er að
unglingur segi vini eða
vinkonu frá heldur en
foreldrum. Sundum
tjáir unglingurinn sig
mjög nákvæmlega um
áform sín en oft er
tjáning tiltölulega
óljós eins og „ég vildi
óska þess að ég væri
dauður“, „heimurinn
væri betri án mín“,
bráðum heyrist ekkert
í mínu herbergi“.
Tölfræðin
– Samkvæmt tölum
frá Hagstofu Íslands
voru skráð 324 sjálfsvíg á árunum
1980–1990 en á sama tíma voru
skráð dauðsföll vegna umferðar-
slysa 247.
– Þó að flestir sem eru þung-
lyndir séu ekki í sjálfsvígshugleið-
ingum þjást flestir þeir sem fremja
sjálfsmorð (2/3) af þunglyndi.
– 30% allra þunglyndissjúklinga
reyna sjálfsvíg og helmingi þeirra
tekst ætlunarverk sitt.
– Þunglyndi er helmingi algeng-
ara hjá körlum en konum.
– Þess má geta að sjálfsvíg er
önnur algengasta dánarorsök
ungra íslenskra karla.
– Sjálfsvígstilraunir eru algeng-
ari meðal kvenna en karla.
– Sjálfsvígstilraunir eru taldar
vera um 450 á ári hér á Íslandi. Sá
sem einu sinni hefur gert tilraun er
í meiri sjálfsvígshættu en sá sem
ekki hefur gert tilraun.
Hvað er hægt að gera?
Heilsugæslustöðvar og skólar
sem liggja eins og net í kringum
landið geta aukið sinn þátt í fyr-
irbyggjandi starfi, t.d. með marg-
víslegri fræðslu varðandi mataræði,
fatlanir, sjúkdóma, slökun, áföll og
áfallahjálp svo eitthvað sé nefnt.
Ungt fólk þarf að þekkja þung-
lyndiseinkennin og vita að það er
hægt að fá hjálp og lækna það.
Með lyfjameðferð er leitast við
að létta á geðlægð sjúklingsins og
þá er oft hættan mest á sjálfsvígi,
þegar þunganum er að létta af hon-
um, hann verður meira vakandi
fyrir umhverfi sínu og finnur sárar
til ástands síns. Hann verður virk-
ari í hugsun og athöfnum og því
líklegri til að grípa til örþrifaráðs
eins og sjálfsvígs. Þess vegna þarf
að hafa vakandi auga fyrir ástandi
sjúklings sem eru á leið upp úr
sínu þunglyndi og styðja þá. Hafa
ber í huga að þunglyndi er algengt
og er langoftast læknanlegt með
viðtalsmeðferð og lyfjameðferð.
Allir geta lagt sitt af mörkum,
foreldrar, vinir og félagar. Foreldr-
ar með því að þekkja vel líðan
barna sinna og að kunna að hlusta
á þau og sýna líðan þeirra skilning.
Vinur eða vinkona með því að fá
vin sinn til að leita aðstoðar þegar
hann tjáir sig um að hann vilji
binda enda á líf sitt. Ef það dugar
ekki ætti vinur eða félagi að rjúfa
trúnað og leita til fullorðins, t.d.
foreldris, kennara, námsráðgjafa,
sálfræðings eða einhvers sem þú
treystir. Það á að rjúfa trúnað þeg-
ar líf liggur við.
Sú staðreynd að einstaklingurinn
sé enn á lífi er nægileg sönnun
þess að hluti hans vill lifa. Fólk
sem íhugar sjálfsvíg er í mikilli
innri baráttu, hluti þeirra vill lifa
en hluti hans vill einnig deyja, það
vill losna undan einhverjum þján-
ingum. Það er sá partur einstak-
lingsins sem vill lifa sem segir „ég
er að hugsa um að drepa mig“,
hafa verður þó í huga að hvert
sjálfsvíg er einstakt og á sér sínar
orsakir sem ekki er alltaf auðvelt
að ráða í.
Hvert get ég leitað?
– Til bráðaþjónustu sjúkrahúsa.
– Til heilsugæslustöðva.
– Til vinalínu Rauða krossins.
– Samtök gegn sjálfsvígum.
– Sókn gegn sjálfsvígum.
– Á höfuðborgarsvæðinu er alltaf
vakt á geðdeild sjúkrahúsanna sem
hægt er að leita til allan sólar-
hringinn.
– Ef viðkomandi er yngri en 18
ára er hægt að leita til barna- og
unglingageðdeildar á Dalbraut.
– Þá er hægt að leita aðstoðar í
neyðarlínuna 112 allan sólarhring-
inn.
Lokaorð
Mikilvægt er að hafa í huga að
sjálfsvíg lýkur ekki við atburðinn.
Áfall aðstandenda, fjölskyldu og
vina er svo mikið að það kemur
fram í mjög erfiðri sorgarúr-
vinnslu, stundum geðrænum erf-
iðleikum og líkamlegum veikindum
í auknum mæli. Aðstandendur
þurfa mikinn stuðning frá sínum
nánustu og ekki síður frá sérfræð-
ingum.
Stofna þyrfti sorgarsamtök
þeirra sem misst hafa einhvern
vegna sjálfsvígs, slík sorgarsamtök
gætu veitt syrgjendum mikinn
stuðning.
Sjálfsvíg, þunglyndi og ungt fólk
Árný Hildur
Árnadóttir
Þunglyndi
Stofna þyrfti sorg-
arsamtök þeirra sem
misst hafa einhvern
vegna sjálfsvígs, segir
Árný Hildur
Árnadóttir, slík sorg-
arsamtök gætu veitt
syrgjendum mikinn
stuðning.
Höfundur er öryrki.
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050
Cranio-nám
Norðurland / Akureyri
28. 04 — 3. 05. 2001
Thomas Attlee, DO, MRO, RCST
College of Cranio—Sacral Therapy
Félag höfuðbeina og spjaldhryggsjafnara
www.simnet.is/cranio
422 7228, 699 8064, 897 7469
MEÐGÖNGUFATNAÐUR
Glæsilegt úrval.
Ný sending.
Þumalína, s. 551 2136
- trygging fyrir l
águ ver›i!