Morgunblaðið - 24.03.2001, Blaðsíða 60

UMRÆÐAN
60 LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
MARGIR ganga ef-
laust með þá hugmynd
í maganum að stofna
eigið fyrirtæki, verða
sjálfs síns herra og
engum háður. Gallinn
er bara sá að áhættu-
þættirnir reynast oft
vera of margir. Vera
kann að varan eða
þjónustan sem ætlun-
in er að selja falli
neytendum ekki í geð
eða aðrar væntingar
reynist óraunhæfar. Á
undanförnum árum
hefur færst í aukana,
bæði hér á landi og er-
lendis, að menn minnki áhættu-
þættina með því að verða sér úti
um svokallað viðskiptasérleyfi, sem
á ensku heitir ,,franchise“.
Talið er að á Íslandi séu ekki
færri en 100 fyrirtæki með við-
skiptasérleyfi, aðallega frá erlend-
um fyrirtækjum. Mörg þeirra hafa
svokallað ,,master franchise“ sem
felur í sér að gert hafi verið sam-
komulag við upphaflega leyfisveit-
andann um að fá að selja öðrum
viðskiptasérleyfi gegn þóknun.
Dæmi um viðskiptasérleyfishafa
hér á landi eru skyndibitastaðir
eins og McDonald’s, pitsustaðir,
tískuverslanir sem selja merkja-
vörur, hótel, veitingahús og hrað-
flutningaþjónustur. Fleiri tegundir
fyrirtækja bætast stöðugt í hópinn.
Félag um viðskiptasérleyfi
Þriðjudaginn 27. mars verður
haldinn stofnfundur
Félags um viðskipta-
sérleyfi. Félaginu er
ætlað að auðvelda
stofnun viðskiptasér-
leyfa og standa vörð
um hagsmuni þeirra
sem hafa fengið eða
hyggjast afla sér við-
skiptasérleyfis. Félag-
inu er einnig ætlað að
hvetja til þess að ís-
lensk fyrirtæki styrki
stöðu sína með því að
veita öðrum viðskipta-
sérleyfi, hvort sem er
innanlands eða er-
lendis. Íslensk fyrir-
tæki hafa lítið nýtt sér sérleyfisfyr-
irkomulagið til að markaðssetja
vörur og þjónustu sína, hvorki hér
innlands né erlendis, en tækifærin
verða sífellt fleiri eftir því sem fyr-
irkomulagið verður vinsælla. Með
því að gerast aðili að félaginu fæst
greiður aðgangur að upplýsingum
um fyrirtæki sem hafa áhuga á að
selja eða kaupa viðskiptasérleyfi.
Undirbúningur félagsins er í
höndum fulltrúa nokkurra fyrir-
tækja sem hafa með höndum við-
skiptasérleyfi, ráðgjafafyrirtækis-
ins PricewaterhouseCoopers og
SVÞ-Samtaka verslunar og þjón-
ustu sem mun annast daglegan
rekstur félagsins.
Ör vöxtur og lítil áhætta
Í Bretlandi hefur viðskiptasér-
leyfisfyrirtækjum fjölgað um 30%
frá árinu 1994. Í þeim starfa nú um
250 þús. manns. Í Noregi hefur
þessum fyrirtækjum fjölgað um
50% á þremur árum. Álíka vöxtur
er í Svíþjóð. Þar hefur jafnframt
komið í ljós að konur eru stofn-
endur fyrirtækja með viðskiptasér-
leyfi í 60% tilvika en þegar horft er
til stofnunar fyrirtækja í heild er
hlutfall þeirra aðeins um 30%. Til-
gátur eru um að ástæðan sé sú að
konur séu varkárari við stofnun
fyrirtækja en karlar og taki síður
áhættu. Þess vegna henti þetta fyr-
irkomulag þeim betur. Víða hafa
erlend samtök sérleyfishafa bent á
að fáar aðgerðir hafa í för með sér
eins mikla atvinnusköpun og þá að
efla vöxt og viðgang þessa rekstr-
arfyrirkomulags. Kannanir hafa
sýnt að umtalsvert færri fyrirtæki
af þessum toga hætta starfsemi á
fyrstu starfsárunum en önnur ný-
stofnuð fyrirtæki.
Hvatt er til þess að allir áhuga-
samir taki þátt í stofnun félagsins.
Félagsmenn geta bæði orðið þeir
sem reka fyrirtæki á grundvelli
viðskiptasérleyfis, hyggjast gera
það eða hafa á annan hátt hag af
þátttöku í félaginu. Drög að sam-
þykktum félagsins má finna á vef-
slóðinni www.svth.is
Sérleyfi á
góðum hug-
myndum
Emil B. Karlsson
Viðskiptasérleyfi
Félaginu er ætlað að
auðvelda stofnun við-
skiptasérleyfa, segir
Emil B. Karlsson, og
standa vörð um hags-
muni þeirra sem hafa
fengið eða hyggjast afla
sér viðskiptasérleyfis.
Höfundur er verkefnastjóri hjá SVÞ,
Samtökum verslunar og þjónustu.
JÓN Steinar Gunn-
laugsson hrl. kaus að
svara grein minni ekki
efnislega með rökum
heldur segir sumt af
því rangt sem þar
stendur, auk þess sem
hann veltir vöngum yf-
ir tilbúnu dæmi sínu,
og gerir mér upp skoð-
anir og tilfinningu.
Jón Steinar líkir
áralangri barnagirnd
föður gagnvart dóttur
á barnsaldri við það að
yfirmanni sé laus
höndin svo að fyrir
komi að hann löðrungi
undirmenn sína. Ekki
ætla ég að gera lítið úr þeim ósóma
að yfirmenn beiti handalögmálum
við undirmenn sína, en fjölskyldu-
harmleikinn í dómsmálinu tel ég þó
miklum mun alvarlegri að eðli.
Það er mikill munur á því að hafa
forsjá yfir barni og að hafa mann í
vinnu. Starfsmaður getur hætt í
vinnunni en barn er háð forsjárfor-
eldri. Barn á oft enga útgönguleið.
Dómar beggja dómstóla vitna um
það að ákærði játaði brot er varða
refsilög, þó svo að meirihluti
Hæstaréttar teldi ekki unnt að
beita refsiákvæðum eftir aðför Jóns
Steinars og félaga að trúverðug-
leika stúlkunnar. Sú aðför sem
stúlkan að ósekju fékk á sig hefur
verið gagnrýnd ítarlega og með
rökum af öðrum en mér og verður
ekki rakin hér.
Jón Steinar er ekki öfundsverður
af þeirri ábyrgð að hafa gert aðför
að trúverðugleika stúlkunnar í
þessu máli. Sú óvægna aðför var
gerð til þess að fá föð-
ur hennar sýknaðan af
ákæruatriðum.
Ætlar Jón Steinar
að halda öðru fram en
því að faðirinn hafi
gengist við kynhegðun
gagnvart stúlkunni um
árabil þegar hún var á
barnsaldri og hann
með forsjá yfir henni?
Telur Jón Steinar það
saknæmt að faðir beini
kynhegðun að barn-
ungri dóttur sinni?
Hvernig sem Jón
Steinar reynir að gera
öðrum upp þær skoð-
anir að þeir vilji sak-
fella saklausa menn, þá getur hann
ekki fært rök fyrir því. Hann ýjar
einnig að því að ég haldi því fram að
unnt sé að færa fram lögfulla sönn-
un um sekt með því að gera sál-
fræðilega könnun á trúverðugleika
manna. Þessu hef ég aldrei haldið
fram.
Sálfræðipróf koma aldrei í stað-
inn fyrir sönnunarfærslur réttar-
kerfisins. Þau sanna ekki sekt, enda
ekki til þess ætluð, en hafa reynst
gagnleg í rétti með öðrum máls-
gögnum.
Jón Steinar spyr mig að því hvort
einhvern tíma „sé unnt að byggja
refsidóm á könnun á hugarheimum
þeirra tveggja, sem um geta vitað
en bera mismunandi“. Ég tel að það
sé óhægt um vik að kveða upp refsi-
dóm öðruvísi en að kanna að ein-
hverju leyti hugarheim ákærða,
kæranda, vitna og annarra. Lög-
reglumenn og dómarar skyggnast
t.d. inn í hugarheim fólks með yf-
irheyrslum og vitnaleiðslum. Þeir
leita eftir því hvernig fólk skynjar
atburði, hvað það man af atburða-
rás, hver skilningur þess er og við-
horf. Sálfræðigögn gefa vísbending-
ar sem geta gagnast með öðrum
málsgögnum til úrlausna á málum.
Jón Steinar reynir að gera lítið úr
máli mínu með því að ég hafi samúð
með börnum sem hafa mátt þola svo
skelfileg afbrot. Hann þykist vita
það með hverjum ég hef samúð og
hvaða áhrif samúð mín hefur á rétt-
arvitund mína. Það er með ólíkind-
um hvað hann telur sig hafa gott
innsæi í samúð mína, í ljósi þess að
ég og hann höfum aldrei hist. Ég vil
upplýsa hann um það að ég hef
samúð með allri fjölskyldunni sem á
í hlut og þar er enginn undanskil-
inn.
Meðferð kynferðis-
brotamála fyrir dómi
Gunnar Hrafn
Birgisson
Dómur
Hvernig sem Jón
Steinar reynir að gera
öðrum upp þær
skoðanir að þeir vilji
sakfella saklausa menn,
segir Gunnar Hrafn
Birgisson, þá getur
hann ekki fært
rök fyrir því.
Höfundur er sérfræðingur í klínískri
sálfræði.