Morgunblaðið - 24.03.2001, Blaðsíða 34

LISTIR
34 LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FRÁ því er Beethoven hafði
áhyggjur af því hvort sellóið myndi
yfirgnæfa píanóbassann í sellósón-
ötum sínum snemma á 19. öld hafa
hlutföllin óneitanlega breytzt.
„Gravísemball“ Cristoforis hefur
síðan margeflzt að styrk og vandinn
snúizt við, þannig að í dag er það
fyrst og fremst píanistinn sem þarf
að sýna aðgæzlu. Í fyrsta verki á
dagskrá þeirra Nicolu Völu Cariglia
og Árna Heimis Ingólfssonar á mið-
vikudagskvöldið, Sónötu Debussys
frá 1915, virtist meðvitund höfundar
um þennan vanda m.a. koma fram í
því hvað píanóparturinn fór spar-
lega í neðri registur, enda var styrk-
jafnvægið furðugott fram undir
seinni hluta Finale-þáttarins, þrátt
fyrir alopið flygillok. En þó að jafn-
vægið héldist þokkalegt að mestu
einnig í seinni verkum, gáfu ein-
staka staðir samt tilefni til að
spyrja, hvort hálfopið lok hefði ekki
verið heppilegra í heild, jafnvel þótt
kostað hefði einhvern brilljans í
diskant.
Tónsmíðar kvöldsins voru öll
þroskaverk frá efri árum höfunda og
fremur fáheyrðir gestir í hérlendum
sölum. Hin litla en bullandi hug-
myndafrjóa sónata Debussys var
fíngerð og lágstemmd, en skemmti-
leg áheyrnar í vel útfærðum samleik
dúósins, þökk sé ekki sízt natinni
mótun í dýnamík og hraða. Tilfinn-
ing sellistans fyrir því sama var og
athyglisverð í 3. einleikssvítu Ben-
jamins Brittens frá 1971, þrátt fyrir
ungan aldur. Verkið var líkt og fyrri
svítur hans tvær samið fyrir sovézka
sellósnillinginn Mstislav Rostropo-
vitsj og sagt lýsa skapgerð hans í
tónum, auk fjölda dulbúinna kenni-
leita um þá báða og sameigilegan vin
þeirra, Sjostakovitsj. Þó að svítan sé
almennt talin sú aðgengilegasta í
þrenningnum, er ekki þar með sagt
að hún sé auðflutt, enda tæknilega
krefjandi og ekki síður heimtufrek á
formtilfinningu og skáldgáfu sellist-
ans. Leikur Nicole Völu var öruggur
og jafnvel skapheitur á stundum, en
engu að síður gekk henni nokkuð
upp úr og ofan að halda huga hlust-
andans föstum allt til enda. Trúlega
mun það batna að mun með því
aukna innsæi sem fylgir aldri og
frekari reynslu.
Um verkin tvö eftir hlé verður
hins vegar ekki annað sagt en að þar
færðist allt á flug.
Sónata Prokofievs Op. 119 frá
1949 var samin í skugga hreinsana
Zhdanovs, listvarðhunds Stalíns
gegn „formalisma“, ári áður, sem
Sjostakovitsj og fleiri fengu líka að
kenna á. Hvort sem tilgátur tón-
leikaskrárritara um tónrænt háð í
garð þessara svipuotuða Gúlagsins
séu á rökum reistar eður ei, þá er
innblástur verksins ósvikinn, og
raunar næsta ótrúlegur við slíkar
aðstæður. Eftir fallega mótaðan
angurværan fyrsta þáttinn (And-
ante grave) með ómstríðari milli-
kafla til mótvægis, lifnaði stykkið
hressilega við í Moderato (II.), þar
sem virtist lauslega tæpt á „Dixie“,
þjóðsöng Suðurríkjanna í Þræla-
stríðinu, í sérdeilis glampandi sam-
leik. Tignarleg trúðslæti Prokofievs
spígsporuðu eins og tindátar í loka-
þættinum, ágætu dæmi um skáld-
legu gróteskuhlið tónskáldsins sem
funheit bogastrok Nicole Völu og
merlandi píanismi Árna Harðar
settu í enn skarpari fókus.
Líkt og frekar væri kyndandi
undir galdraseyðinum, fóru þeir
félagar beinlínis á grenjandi gand-
reið í lokastykki kvöldsins,
Pampeana nr. 2 frá 1950 eftir arg-
entínska þjóðtónskáldið Alberto
Ginastera (1916–83). Samheiti
verkaflokksins er trúlega dregið af
„La Pampa“, sléttunni, þar sem
Argentínumenn börðust við indjána
allt fram á síðustu öld; sjóðheit sam-
suða af þjóðlegum danshrynum,
hægum og hröðum. Eftir ástríðufull-
an einleiksinngang sellósins fór síð-
an allt af stað í ýmist kraumandi
hrunadansi eða tregafullum
„gaucho“-næturlokkum. Er varla of-
mælt að dúóið hafi hér farið á kost-
um í hvort heldur líðandi eða fleng-
ríðandi samleik, þar sem skiptust á
syngjandi angurværð og eldhvöss
hrynskerpa af fyrstu gráðu.
Á grenjandi gandreið
TÓNLIST
S a l u r i n n
Sellósónötur eftir Debussy og
Prokofiev; Einleikssvíta nr. 3 eftir
Britten og Pampeana nr. 2 eftir
Ginastera. Nicole Vala Cariglia,
selló; Árni Heimir Ingólfsson,
píanó. Fimmtudaginn
22. marz kl. 20.
KAMMERTÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
EINLEIKURINN Ég var beðin að
koma eftir Þorvald Þorsteinsson
verður sýndur á Einleikjadögum í
Kaffileikhúsinu annað kvöld,
sunnudagskvöld, og miðvikudags-
kvöldið 28. mars kl. 21.
Einleikurinn var frumsýndur í
Kaffileikhúsinu vorið 1996. Leik-
ritið var í framhaldi af því sýnt
víða um land og einnig í Lett-
landi og Danmörku í enskri þýð-
ingu.
Leikurinn er samsettur úr áður
birtum og óbirtum textum Þor-
valdar Þorsteinssonar. Með stutt-
um sögu- og samtalsbrotum,
kunnuglegum klisjum og hug-
víkkandi vangaveltum fer konan
sem „beðin var að koma“ í hrað-
ferð um ólíkar lendur mannssál-
arinnar, bæði vegi og vegleysur.
Einleikari er Sigrún Sól Ólafs-
dóttir.
Ég var beðin að koma
á Einleikjadögum
SÝNINGIN „Tréleikur“ verður
opnuð í húsnæði Handverks og
hönnunar, Aðalstræti 12, í dag, laug-
ardag, kl. 16.
Á sýningunni eru margvísleg verk
unnin í tré eftir 20 einstaklinga.
Listamennirnir eru Ágúst Jóhanns-
son, Birna Bjarnadóttir, Bjarni Vil-
hjálmsson, Bjarni Þór Kristjánsson,
Daníel Magnússon, Guðjón R. Sig-
urðsson, Guðmundur Sigurðsson,
Hannes Lárusson, Helgi Björnsson,
Lára Gunnarsdóttir, Magnús Daní-
elsson, Margrét Guðnadóttir, Oddný
Jósepsdóttir, Óli Jóhann Ásmunds-
son, Ragnhildur Magnúsdóttir, Sig-
urbjörg Jónsdóttir, Svava Skúla-
dóttir, Sveinbjörn Kristjánsson,
Trausti B. Óskarsson og Valgerður
Guðlaugsdóttir. Einnig eru á sýning-
unni gripir sem Safnasafnið á Sval-
barðsstönd hefur lánað. Sýningar-
stjóri er Birna Kristjánsdóttir.
Sýningin er opin alla daga nema
mánudaga frá kl. 12–17 og stendur
til 13. apríl.
Tréleikur í
Handverki
og hönnun
SKÓLAHLJÓMSVEIT Vesturbæj-
ar heldur sína árlegu páskatónleika í
hátíðarsal Melaskóla í dag, laugar-
dag, kl. 14. Leikin verður kvikmynda-
tónlist úr Psycho og Mission Impos-
sible, einnig verður spiluð tónlist eftir
Santana, Bítlana og Beach Boys og
nokkur lífleg diskólög. Á tónleikunum
verða jafnframt flutt verk eftir Dou-
glas Wagner og Michael Sweeney
sem eru sérstaklega samin fyrir
lúðrasveit. Auk þess er á efnisskránni
tónlist Johns Williams, sem hann
samdi fyrir Ólympíuleikana í Los
Angeles 1984. Fimm ungir saxófón-
leikarar leika saxófónsóló í lagi eftir
Eric Osterling. Tónleikunum lýkur á
syrpu laga stuðhljómsveitarinnar Big
Bad Voodoo Daddy. Stjórnandi
Skólahljómsveitar Vesturbæjar er
Lárus Halldór Grímsson.
Kvikmynda-
tónlist á páska-
tónleikum
UPPSELT er á allar sýningar á
Sniglaveislunni eftir Ólaf Jóhann
Ólafsson í Iðnó, alls 16 talsins, að
sögn Magnúsar Geirs Þórðarsonar
leikhússtjóra Leikfélags Íslands.
„Leikfélag Íslands nær ekki að anna
eftirspurn í Iðnó og hefur því verið
ákveðið að flytja sýninguna í Loft-
kastalann sem rúmar nánast þrefalt
fleiri áhorfendur en Iðnó. Fyrsta
sýning í Loftkastalanum verður 21.
apríl,“ segir Magnús Geir. Sýningin
á Sniglaveislunni er samstarfsverk-
efni Leikfélags Akureyrar og Leik-
félags Íslands, en þetta er í annað
skipti sem félögin setja upp leiksýn-
ingu í sameiningu.
Gunnar Eyjólfsson leikur hlut-
verk Gils Thordarsen. Í öðrum hlut-
verkum eru Sigurþór Albert Heim-
isson, Sunna Borg og Hrefna
Hallgrímsdóttir.
Sniglaveislan spreng-
ir Iðnó utan af sér
♦ ♦ ♦
PLOWRIGHT starfaði hjáBreska ríkisútvarpinuum 30 ára skeið, frá1967 til 1997, og stýrði
þar leikritum og gerði heimildar-
og frásöguþætti. Hann hefur
unnið til ýmissa viðurkenninga
fyrir þáttagerð sína, m.a. Prix
Italia-verðlaunin fyrir heimildar-
þætti árin 1983, 1985 og 1988.
Hann starfar nú sem sjálfstæður
dagskrárgerðarmaður og kennir
þáttagerð hjá BBC og við fjöl-
miðladeildir ýmissa breskra há-
skóla. Í fyrra kom hann hingað
og leiðbeindi útvarpsfólki hjá
RÚV í einn dag og kveikti slíkan
áhuga að hann var beðinn um að
koma aftur og að þessu sinni til
heillar viku.
Opna eyrun fyrir
nýjum hlutum
„Ég byggi námskeiðið þannig
upp að við séum öll að læra eitt-
hvað nýtt, ég ekki síður en ís-
lenska dagskrárgerðarfólkið. Hér
er heilmikil kunnátta til staðar
þannig að þetta er spurning um
að opna augu og eyru fyrir nýjum
hlutum. Námskeiðið er miðað við
fimm daga og fyrsta daginn kalla
ég Hlustunarvíkkun þar sem ég
læt þátttakendur hlusta á þætti
frá ýmsum heimshornum og fá
sýnishorn af alls kyns hljóðmynd-
um og ólíkum framsetningar-
máta,“ segir Plowright.
Alltaf að koma
á óvart
Sú tegund þáttagerðar sem
hann hefur unnið við og kennir
kallast á ensku „feature“ og eru
þemaþættir þar sem dagskrár-
gerðarmaðurinn beinir sjónum
sínum að tilteknu fyrirbæri og
nýtir sér annaðhvort eða bæði
raunverulegt fólk, leikara og aðra
flytjendur. „Þetta er ekki hið
sama og heimildarþættir þótt
stundum séu efnistökin ekki
ósvipuð,“ segir Plowright og máli
sínu til skýringar lýsir hann því
hvernig námskeiðið er síðan
byggt upp í framhaldi af fyrsta
deginum.
„Ég legg áherslu á essin fjög-
ur,“ segir hann. „Silence, Stealth,
Surprise og Suspense.“ (Á ís-
lensku Þögn, Leynd, Furða og
Spenna.) „Þögnin er nauðsynleg í
útvarpi og reyndar alltof lítið
notuð. Hún er frábær til áherslu.
Leyndin er í mínum huga orð yfir
þá aðferð að laumast að áheyr-
andanum. Komast að honum með
leynd í stað þess að lýsa öllu yfir
í upphafi þáttar og þar með eyði-
leggja möguleikann á að vekja
Furðu hans. Það verður alltaf að
koma áheyrandanum á óvart og
byggja þannig upp Spennu fyrir
því sem á eftir kemur,“ segir
Plowright og bætir því við að
uppbygging „feature“-þáttar sé
ekki ósvipuð leikriti. „Þetta er
raunveruleikinn mótaður í
dramatískt form. Framhald nám-
skeiðsins er síðan fólgið í því að
þátttakendur gera hver sinn 5–10
mínútna kafla sem getur verið
allt frá sjálfstæðum þætti til inn-
skots eða hluta af þætti sem þau
eru að vinna að og verður á dag-
skrá síðar.“
Nýjar frásagnaraðferðir
í leikritum
Plowright segist síður en svo
vera á móti popptónlistarútvarpi
sem er stærstur hluti þess út-
varps sem fólk hlustar á. „Út-
varpið er miðill sem fólk hlustar
á um leið og það gerir eitthvað
annað. Það er einn af kostum út-
varpsins. Ég er hins vegar hrif-
inn af dagskrárgerð sem dregur
fólk að útvarpinu, fær það til að
hlusta og einbeita sér. Þannig
dagskrárgerð hef ég unnið við.
Útvarpsdagskrá er ekki jafn mik-
ilvæg í huga almennings og hún
var fyrir nokkrum áratugum.
Fólk kveikir á útvarpinu og
hlustar á það sem er í því. Áður
lagði fólk sig eftir því að hlusta á
ákveðna dagskrárliði á ákveðnum
tíma. Það má samt ekki gefast
upp fyrir þessu og hætta alvar-
legri dagskrárgerð. Útvarpið er
einnig frábær fréttamiðill og góð-
ur vettvangur fyrir umræður af
ýmsu tagi, pólitískar og dægur-
málatengdar.“
Ég beini þeirri spurningu að
lokum til hans hvort hlutverk út-
varpsleikrita sé minna en áður
var. „Það hefur breyst og vissu-
lega heyrir maður, sérstaklega
frá yngra fólki, að útvarpsleikrit
séu gamaldags. Ég held þó að út-
varpið sé enn mjög góður miðill
fyrir listrænt efni af drama-
tískum toga. Við megum bara
ekki gleyma því að áheyrendur í
dag eru mjög þjálfaðir í að fylgja
alls kyns frásagnaraðferðum og
þar eiga kvikmyndirnar stóran
þátt. Ýmsar slíkar frásagnarað-
ferðir getur útvarpið nýtt sér við
leikritagerð og ég held að með
því móti gæti útvarpsleikhús náð
til yngra fólks ekki síður en þess
eldra,“ segir Piers Plowright að
lokum.
Þögn, leynd,
furða og
spenna
Morgunblaðið/Ásdís
„Útvarpið á að draga hlustendur að sér,“ segir Piers Plowright.
Einn af fremstu útvarpsmönnum BBC,
Piers Plowright, hefur verið hér und-
anfarna viku í boði RÚV og stýrt þar
námskeiði í útvarpsþáttagerð. Hávar
Sigurjónsson ræddi við hann.