Morgunblaðið - 24.03.2001, Blaðsíða 63

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 63
Inngangur
Frá því EES-samn-
ingurinn tók gildi 1.
janúar 1994 hefur ver-
ið rætt um stöðu hans í
samstarfi Evrópuþjóða
og möguleg áhrif
EFTA-ríkjanna, sem
eru aðilar að honum, á
réttarþróun innan EB.
Frá pólitísku sjónar-
miði skipta bein áhrif
við undirbúning og
setningu nýrra reglna
auðvitað mestu máli.
Ástæða er þó til að
vekja athygli á einni
hlið þessa máls, sem
einnig er mikilvæg, en það er hlut-
verk þeirra stofnana, sem settar eru
á fót á grundvelli EES-samningsins
og raunveruleg og möguleg áhrif
þeirra á réttarþróun innan EB. Hér
er eingöngu fjallað um þátt EFTA-
dómstólsins að því er þetta varðar.
Tilefni greinarinnar er öðru frem-
ur það að hinn 25. janúar sl. kvað
Evrópudómstóllinn í Lúxemborg
upp dóm í máli sem varðar tengslin
milli vinnuréttar og samkeppnis-
réttar (mál nr. C-172/99 Oy Liik-
enne AB), en í röksemdum sínum
og niðurstöðum vísaði Evrópudóm-
stóllinn til fordæma EFTA-dóm-
stólsins. Málið varðar nánar túlkun
á 1. gr. tilskipunar nr. 77/187/EBE,
en á Íslandi eru efnisreglur hennar
lögfestar með lögum nr. 77/1993 um
réttarstöðu starfsmanna við aðila-
skipti að fyrirtækjum.
Atvik málsins voru þau að borg-
arstjórn Helsingfors hafði boðið út
akstur á tilteknum strætisvagna-
leiðum. Verktakinn A hafði veitt
þjónustuna í þrjú ár þegar þjón-
ustan var aftur boðin út og annar
verktaki B tók við. Verktaki A hafði
notað 26 strætisvagna til að halda
leiðunum gangandi og ráðið til þess
45 bílstjóra. Af þeim héldu 33 áfram
að vinna hjá B, hinum nýja verk-
taka, en auk þess voru 18 nýir ráðn-
ir til viðbótar. Þessir 33 starfsmenn
voru ráðnir hjá B á kjörum sem
voru lakari en þau sem þeir höfðu
áður haft hjá A. Hinn nýi verktaki
B tók ekkert annað yfir að því frá-
töldu að hann leigði tvo strætis-
vagna og keypti nokkra búninga
fyrir vagnstjóra af A. Tveir af vagn-
stjórunum, sem þurftu þannig að
sætta sig við lakari kjör en þeir
höfðu áður, höfðuðu mál fyrir dóm-
stól í Finnlandi. Þeir töldu að um
væri að ræða aðilaskipti að fyrir-
tæki í skilningi 1. gr. fyrrnefndrar
tilskipunar (sbr. til hliðsjónar 1. gr.
laga nr. 77/1993) og þess vegna
bæru þeim sömu kjör hjá B og þeir
höfðu notið hjá A. Finnski dómstóll-
inn leitaði forúrskurðar Evrópu-
dómstólsins. Álitaefnið var hvort
þær aðstæður, sem að framan er
lýst, fælu í sér aðilaskipti að at-
vinnufyrirtæki í skilningi 1. gr. til-
skipunarinnar. Þetta skipti máli fyr-
ir þessa tvo menn þar sem
tilskipunin myndi þar með tryggja
þeim áfram óbreytt kjör.
Var um aðilaskipti
að fyrirtæki að ræða?
Af hálfu hins nýja verktaka var
því haldið fram að ekki gæti verið
um að ræða aðilaskipti að fyrirtæki
þar sem hann hefði tekið að sér að
veita tiltekna þjónustu á grundvelli
opinbers útboðs og ekkert samn-
ingssamband væri milli hans og
fyrri verktaka. Þá félli útboðið í
reynd undir aðra tilskipun, sbr. til-
skipun nr. 92/50 sem fjallar um op-
inber útboð. Í dómi sínum taldi Evr-
ópudómstóllinn að tilskipunin um
aðilaskipti að fyrirtækjum gerði
ekki sérstaklega ráð fyrir undan-
tekningu að því er varðaði gildi
hennar fyrir það álitaefni sem uppi
væri í málinu. Ennfremur taldi
dómstóllinn að sú staðreynd, að út-
boðið félli undir fyrrnefnda tilskip-
un um opinber útboð, kæmi ekki í
veg fyrir að tilskipun um aðilaskipti
að fyrirtækjum gæti átt við. Þannig
gætu atvik þar sem einn verktaki
tekur við af öðrum á grundvelli op-
inbers útboðs og án þess að beint
samningssamband væri milli þeirra
hugsanlega fallið undir tilskipunina.
Til stuðnings þessari niðurstöðu
sinni vísaði Evrópudómstóllinn
beinlínis til tveggja dóma EFTA-
dómstólsins frá 1996 og 1997 (sbr.
mál nr. E-2/95 Eidesund og mál nr.
E-3/1996 Ask). EFTA-dómstóllinn
hafði í þessum báðum málum, sem
og í öðru máli Ulstein og Røiseng
frá 1996 byggt á sömu röksemdum.
Taka má fram að dómurinn felur
ekki í sér að alltaf sé um aðilaskipti
að fyrirtæki að ræða við þessar að-
stæður, heldur verða frekari skil-
yrði að vera uppfyllt. Ekki er
ástæða til að lýsa þeim nákvæmlega
í þessari grein. Við nánari skilgrein-
ingu og útfærslu þessara skilyrða
vísaði Evrópudómstóllinn til eigin
dóms í svonefndu Süzen-máli. Í
þeim dómi er einnig vísað til dóms
EFTA-dómstólsins í Eidesund-mál-
inu sem fyrr er nefnt. Þannig hefur
EFTA-dómstóllinn einnig haft áhrif
á nánari útfærslu þessara skilyrða.
Niðurstaðan í málinu varð að lokum
sú að ekki væri um aðilaskipti að
fyrirtæki að ræða. Réð þar úrslitum
að nýi verktakinn tók ekki yfir að
neinu marki tæki til rekstursins, í
þessu tilviki strætisvagnana sjálfa.
Var ekki talið nægilegt að hluti
starfsmanna héldi áfram að aka á
sömu leiðum og þeir gerðu áður til
að unnt væri að líta svo á að um að-
ilaskipti að fyrirtæki væri að ræða.
Niðurstaðan í dómi EB-dómstóls-
ins, og sú dómaframkvæmd sem
EFTA-dómstóllinn hefur þannig átt
þátt í að móta, stuðlar að jafnri
samkeppnisstöðu þeirra sem veita
þjónustu í á Evrópska efnahags-
svæðinu gagnvart öðrum sem eru
utan þess. Um leið er komið í veg
fyrir að útboð og verktaka af þessu
tagi þar sem um aðilaskipti er að
ræða þar sem fyrirtæki í reynd í
heild eða að hluta skipta um hendur
geti á nokkurn hátt skert lögbundin
og samningsbundin réttindi laun-
þega. Þannig stuðlar þessi lagatúlk-
un að því að treysta framkvæmd
meginregla EES-samningsins um
staðfesturétt og frjálsa þjónustu-
starfsemi, um leið og stuðlað er að
frjálsri og óheftri samkeppni.
Einsleitni í dómaframkvæmd
Eitt af meginmarkmiðum EES-
samningsins er samræmd túlkun og
beiting sameiginlegra reglna. Þá
ber að leggja áherslu á að EES-
samningurinn hefur mikla sérstöðu
sé hann borinn saman við aðra
samninga sem EB hefur gert við
þriðju ríki. Þetta kemur m.a. fram í
því að samningurinn er sá eini sem
gerir ráð fyrir sjálfstæðum dóm-
stóli sem hefur það hlutverk að
túlka samninginn og skera úr
ágreiningi sem kann að rísa af
framkvæmd hans, án þess að EB
sjálft komi að honum á nokkurn
hátt, svo sem að því er varðar skip-
un dómara.
Í 6. gr. EES-samningsins er þó
að finna ákvæði sem gerir ráð fyrir
að EFTA-ríkin, eftirlitsstofnun
EFTA og EFTA-dómstóllinn skuli,
að ákveðnum skilyrðum uppfylltum,
taka mið af dómum Evrópudóm-
stólsins sem kveðnir hafa verið upp
fyrir undirritunardag EES-samn-
ingsins. Ennfremur er að finna í
samningi milli EFTA-ríkjanna um
stofnun eftirlitsstofnunar og dóm-
stóls, sbr. 3. gr., ákvæði sem gerir
ráð fyrir að þessar stofnanir skuli,
með sömu skilyrðum, taka tilhlýði-
legt tillit til dóma dómstóls EB sem
kveðnir eru upp síðar. Á hinn bóg-
inn er ekki að finna neitt sambæri-
legt ákvæði um skyldu Evrópudóm-
stóls til að taka mið af dómum
EFTA dómsólsins. Því má segja að
með því að vísa með þeim hætti sem
lýst hefur verið til dóma EFTA-
dómstólsins sé Evrópudómstóllinn í
vissum skilningi að ganga lengra en
honum er skylt.
Fyrir EFTA-ríkin sem eru aðilar
að samningnum um Evrópska efna-
hagssvæðið hefur markmiðið um
samræmda túlkun og beitingu sam-
eiginlegra reglna (einsleitni) mjög
mikla þýðingu. Frá sjónarhóli EB
hefur þetta atriði ekki síður þýð-
ingu og getur haft úrslitaáhrif á
vilja stofnana EB til að vinna að við-
gangi EES-samningsins. Í sam-
ræmdri túlkun og beitingu felst líka
trygging fyrir því að einstaklingar
og aðilar í atvinnurekstri sem starfa
á þeim sameiginlega markaði sem
Evrópska efnahagssvæðið er geti
gengið að því sem vísu að réttar-
framkvæmdin sé alls staðar hin
sama, líka innan EFTA-ríkjanna. Af
tilvísunum Evrópudómstólsins til
dóma EFTA-dómstólsins verður
dregin sú ályktun að þetta sé ekki
allt saman einstefna af hálfu EB,
þar sem ríkin á EFTA-hlið samn-
ingsins verða að taka við því sem að
þeim er rétt. EFTA-dómstóllinn
getur vissulega haft sín áhrif á þró-
un dómaframkvæmdar, og þar með
þróun réttar EB.
Til viðbótar þessu er einnig
ástæða til að benda á rétt ríkja á
EFTA hlið EES-samningsins til að
skila greinargerðum í málum sem
rekin eru fyrir Evrópudómstólnum,
rétt til meðalgöngu og til að flytja
málin fyrir þeim dómstól, sbr. sér-
stök yfirlýsing EB í tengslum við
EES-samningsins um þetta efni og
nánar réttarfarsreglur þess dóm-
stóls. Þar kunna að leynast tækifæri
til að koma sjónarmiðum einstakra
EFTA-ríkja, þ.m.t. Íslands, á fram-
færi og þar með, ef vandað er til
greinargerðar og málflutnings, að
hafa frekari áhrif á þróun EB-rétt-
arins á sviðum sem varða hagsmuni
einstakra EFTA-ríkja sérstaklega.
Lokaorð
Dómur Evrópudómstólsins sem
hér hefur verið rakinn er ekki sá
eini þar sem vísað hefur verið til
dóma EFTA-dómstólsins, eða þar
sem byggt er á sömu eða svipuðum
sjónarmiðum og sá síðarnefndi hef-
ur mótað. Þá má nefna að vísað hef-
ur verið til dómsins í Eidesund-mál-
inu í dómi kveðnum upp fyrir
áfrýjunarrétti á Englandi. Hér
verða þessi dæmi þó ekki rakin
frekar. Staðreyndin er sú að í flest-
um málum sem EFTA-dómstóllinn
fær til meðferðar reynir á atriði
sem Evrópudómstóllinn hefur ekki
tekið skýra afstöðu til. EFTA-dóm-
stóllinn þarf því í reynd oftast að
einhverju leyti að feta ótroðna slóð í
störfum sínum. Dæmin sýna að
EFTA-dómstóllinn getur haft áhrif
ef vel er á málum haldið. Þetta er
þarft að hafa í huga við mat á þýð-
ingu og hlutverki EFTA-dómstóls-
ins við frekari þróun EES-samn-
ingsins.
ÁHRIF EFTA-DÓMSTÓLSINS Á
DÓMAFRAMKVÆMD INNAN EB
Carl
Baudenbacher
Eitt af meginmark-
miðum EES-samnings-
ins er, segja Carl
Baudenbacher og Davíð
Þór Björgvinsson, sam-
ræmd túlkun og beiting
sameiginlegra reglna.
Carl Baudenbacher er dómari við
EFTA-dómstólinn og prófessor í evr-
ópurétti við háskólann í St. Gallen í
Sviss.
Davíð Þór Björgvinsson er prófessor
við lagadeild HÍ, en starfar tíma-
bundið sem aðstoðarmaður Þórs Vil-
hjálmssonar, forseta EFTA-
dómstólsins.
Davíð Þór
Björgvinsson