Morgunblaðið - 24.03.2001, Blaðsíða 57

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. MARS 2001 57
MORGUNBLAÐIÐ
birtir í gær grein eftir
Eirík Eiríksson, fyrr-
verandi prentara, þar
sem höfundur gerir að
umtalsefni útgáfu
mína á Fjalla-Eyvindi
Jóhanns Sigurjóns-
sonar, sem kom út hjá
JPV-forlagi nú fyrir
jólin, og fer um hana
miður fögrum orðum.
Því miður ber greinin
með sér að Eiríkur
hefur ekki lesið sem
nákvæmast eftirmála
minn í útgáfunni þar
sem ég fjalla ítarlega
um tilurðarsögu Fjalla-Eyvindar.
Hluti af henni er hin sérkennilega
saga leikslokanna, en á þeim hefur
Eiríkur mjög ákveðna skoðun.
Þeim til fróðleiks, sem ekki
þekkja þessa sögu eða muna hana í
smáatriðum, skal rifjað upp að til
eru tvær gerðir af endi Fjalla-Ey-
vindar. Í hinni eldri bjargast Ey-
vindur og Halla frá hungurdauða
þegar útigangshross kemur að kofa
þeirra á öræfunum. Hinni yngri
lýkur með því að Halla hleypur frá
kofanum út í hríðina og Eyvindur
skömmu síðar á eftir henni. Þó að
það komi ekki beinlínis fram verð-
ur sá endir ekki skilinn á annan
hátt en þann að þau farist bæði.
Þegar leikritið kom út á dönsku
síðla hausts 1911 var það með
yngri gerðinni, „tragíska endinum“
eins og hann er oft nefndur til að-
greiningar frá hinum sem menn
hafa stundum í óvirðingarskyni
kallað „hrossakjötsendinn“. Leik-
ritið var einnig leikið þannig þegar
það var frumsýnt hjá Leikfélagi
Reykjavíkur jólin 1911. Hins vegar
var eldri gerðin notuð í frumsýn-
ingu leiksins í Kaupmannahöfn
sem fór fram í Dagmar-leikhúsinu
vorið 1912, þ.e. hálfu ári eftir að
leikurinn var prentaður á dönsku
og frumsýndur í Reykjavík. Til
þess lágu ákveðnar orsakir sem ég
rek nákvæmlega í eftirmála mínum
í fyrrnefndri útgáfu (bls. 94–103)
en of langt mál yrði að endurtaka
hér.
Á því leikur ekki nokkur minnsti
vafi að Jóhann Sigurjónsson vildi
að leikritið héldi „tragíska endin-
um“. Leikritið var prentað þrisvar
á dönsku á meðan hann var lifandi
(2. prentun kom 1913, 3. prentun
1917) og í öllum útgáfunum er sá
endir notaður. Sama máli gegnir
um útgáfur leiksins á önnur erlend
tungumál, a.m.k. þær sem eru til í
Landsbókasafninu. Við höfum
m.a.s. orð Jóhanns sjálfs fyrir því í
viðtali sem blaðið Reykjavík átti
við hann sumarið
1912. Þá var hann
staddur hér á landi og
hafði séð sýningu
Leikfélags Reykjavík-
ur, þar sem Guðrún
Indriðadóttir lék
Höllu og Helgi Helga-
son Kára. Blaðið spyr
skáldið hvor endirinn
honum líki betur og
hann svarar: „Skilyrð-
islaust sá sem hér var
notaður. En ytra var
honum borgið með
hinum frábærilega
góða leik frú Dybvad.“
(Reykjavík 3.8. 1912.)
Frú Dybvad, sem Jóhann talar hér
um, var norska stórleikkonan Jo-
hanne Dybwad, en það var reyndar
að kröfu hennar sem gamli end-
irinn var notaður í sýningu Dag-
mar-leikhússins. Einnig minnist
Jóhann á þetta í bréfi sem hann
skrifaði velgerðarmanni sínum Pet-
er Nansen frá Gautaborgar-sýning-
unni haustið 1912. Þar fagnar hann
því að fá loksins að sjá tragíska
endinn (gagnstætt því sem leik-
stjórinn Gunnar R. Hansen full-
yrðir í leikskrárgrein sem Eiríkur
Eiríksson vitnar í).
Það er því mikill misskilningur
að Jóhann hafi „sveiflast eins og
pendúll milli nefndra leiksloka“,
eins og Eiríkur orðar það. Allar
heimildir sýna að það gerði hann
ekki. Hitt er svo annað mál að öll-
um er vitaskuld frjálst, einnig Ei-
ríki, að hafa sína skoðun á því hvor
endirinn sé betri frá listrænu sjón-
armiði. Breytir þar engu þó að
langflestir sem um leikinn hafa
fjallað, leikstjórar jafnt sem útgef-
endur, fræðimenn og gagnrýnend-
ur, hafi verið sama sinnis og skáld-
ið.
Enn um endi
Fjalla-Eyvindar
Jón Viðar Jónsson
Höfundur er doktor í
leikhúsfræðum.
Bókmenntir
Greinin ber með sér,
segir Jón Viðar Jóns-
son, að Eiríkur hefur
ekki lesið sem nákvæm-
ast eftirmála minn í út-
gáfunni þar sem ég
fjalla ítarlega um tilurð-
arsögu Fjalla-Eyvindar.
Iðnbúð 1, 210 Garðabæ
sími 565 8060
Nýtt Nýtt
Afskorin blóm
20% afsláttur í mars
2001