Morgunblaðið - 04.04.2001, Page 24

EFTIR rólega byrjun í upphafi
þessa fyrsta árs nýrrar aldar var
mikið um að vera um helgina, nokkr-
ar mikilsháttar sýningar voru opn-
aðar og stemmning í loftinu. Líkast
sem hin vel upp byggða sýning frá
Litlu höllinni í París hafi hreyft dug-
lega við fólki, þannig mun metað-
sókn vera hér líkt og annars staðar í
heiminum, óskipta heild en ekki sitt
lítið af hverju.
Í Norræna húsinu var mikil hátíð
að kvöldi laugardags, opnun sýning-
ar fimm listamanna, þarnæst hlað-
borð með sælkeraréttum frá Norð-
urbotni og loks áhrifamikill
gjörningur úti á grasflöt í formi tón-
ræns skúlptúrs fyrir slagverk og eld.
Hugmynd og skúlptúr; Dan Lest-
ander, Ricky Sandberg og Ian-Erik
Falk, en slagverk og tónlist: Anders
Åstrand Global Percussion Net-
work. Allt fór mjög vel fram og mun
verða mörgum minnisstætt. Hlað-
borðið í samkomusalnum sjónrænt
augnayndi, sem ekki gaf listaverk-
unum í kjallaranum eftir, auk þess
sem maturinn sem Tommy Skare sá
um var hið fjölþættasta lostæti.
Þetta er mjög kærkomin heim-
sókn frá landsvæði sem er á sömu
norðlægu breiddargráðum og íbúar
álíka margir og á Fróni, er þó helm-
ingi stærra að flatarmáli. Þar eru
töluð þrjú tungumál, samíska,
finnska og sænska og hafa hinar
ólíku menningarhefðir skapað sér-
stök skilyrði fyrir listsköpun með
rætur jafnt í þjóðtrú sem borgar-
menningu. Þessar upplýsingar eru
úr rituðu máli um sýninguna, jafn-
framt, að Norðurbotn og nyrstu
hlutar Norðurlanda hafa borið ýmis
nöfn í aldanna rás, sem maður kann-
ast vel við; Bjarmaland, Lappland,
Finnmörk, Samaland, Norðurkolla
og Barentshafssvæðið. Áður mun
þessi heimshluti hafa þótt hinn ógn-
vænlegasti í Evrópu, bólstaður
óvætta, trölla, galdramanna og hirð-
ingja. Dulúð norðursins verður
hvorki lýst með jarðbundnum né
andlegum orðum; staður seiðkarla
og skálda, skapandi listamanna og
þeirra sem standa vörð um myrk-
ustu leyndarmál, eins og Nikolaj
Terebikin, prófessor í Pamor-há-
skóla í Arkangelsk, orðar það. Enn-
fremur; því norðar sem farið er því
óljósari verða útlínur og svipmót á
lifandi verum, stokkum og steinum,
og mörk alheimsins í tíma og rúmi
mást út. Rýmið leysist upp og hverf-
ur. Tíminn hægir einnig á sér og í
vanmætti sínum að ná ystu mörkum
stöðvast hann og rennur inn í eilífð-
ina …
Þetta allt og einkum hið síðasta
þekkjum við Íslendingar heldur bet-
ur, þótt landsvæðin séu um margt
frábrugðin, Norðurbotn skógi vax-
inn, dýralíf annað og lifnaðarhættir
aðrir. En skyldleikinn er samt fyrir
hendi, ekki aðeins um fjarlæg nor-
ræn blóðbönd, felst einnig í þeirri
skaphöfn og þrautseigju sem er sam-
fara því að lifa á þessum breiddar-
gráðum. Einnig sérstæðum matar-
venjum og átthagaást, þrátt fyrir
allan kulda og harðbýli. En senni-
lega hafa gestirnir vinninginn í að
viðhalda arfleifðinni í handverki, þó
svo að listasagan sé um sumt keim-
lík. Hófst slitrótt um aldamótin 1900,
en oftast um að ræða sjálfmenntaða
listamenn með rætur í alþýðulist.
Það var svo seint sem uppúr 1960 að
ungt fólk gat sótt fjölbreytta mennt-
un á lýðskólum og myndlistarskólum
í helstu borgum á svæðinu eða í öðr-
um borgum og í dag er mikil gróska í
öllum listgreinum og tjáningarmát-
inn margvíslegur.
Aðdáunarvert við þessa sérstöku
framkvæmd, hve hún opinberar vel
háttinn sem lista- og listiðnaðarfólk-
ið sækir til hefðarinnar og í þann
efnivið sem það hefur handa á milli,
tengist daglegu lífi og nánasta um-
hverfi. Hér er ekki leitað langt yfir
skammt og skilar sér í áþreifanleg-
um verðmætum. Mikil breidd er á
sýningunni og verst að almenningur
fékk ekki tækifæri til að líta listilegt
hlaðborðið í samkomusalnum sem
hvarf í maga gestanna. En í kjallara
er innsetning með kökum og brauði,
sem gæti átt heima í hvaða núlistasal
sem er, að ekki sé talað um slæð-
urnar eða bakpokana tvo, Stefnumót
þeirra sem eru sama sinnis, allt eftir
sama listamann, Lenu Ylipää. Eftir
að hafa lært málmsmíði í Listiðnað-
arskólanum í Stokkhólmi fluttist hún
aftur til fæðingarþorpsins Lainio í
Tornedal, segir lífið þar mun til-
breytingarríkara en í stórborginni
og ekki laust við að vera þversagna-
kennt, þar búi fólk sem hefur finnsku
að móðurmáli en á Svíþjóð að föð-
urlandi! Í þetta samfélag sem ein-
kennist af áherslu á dyggðir eins og
fjölskyldusamheldni, vinnusemi og
trúrækni leitar hún fanga, og það líkt
og skín út úr vinnubrögðum hennar.
Rose-Marie Huuva, sem er fædd
norðan við Kiruna, menntaði sig
snemma í hefðbundinni samískri list-
hefð, lærði undirstöðuatriði í verkun
skinna og einnig smíðar, sneri sér
síðan að málverki. En þótt henni
gengi vel í málverkinu fannst henni
myndlistin ekki nógu gefandi og þeg-
ar hún hlaut vinnustyrk frá Nor-
ræna Samaráðinu fyrir fimmtán ár-
um flutti hún aftur í heimahaga og
sneri sér að hefðbundinni samískri
„Að brjóta ísinn“
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Brita Weglin: Bæn Bólvíðar, grafík.
Morgunblaðið/Halldór
Áhrifamikill gjörningur úti á grasflöt í formi tónræns skúlptúrs fyrir
slagverk og eld verður mörgum minnisstæður, segir í umsögninni.
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Erik Holmstedt: Skip og bílhræ í og við höfnina í Murmansk, ljósmynd.
Ljósmynd/Bragi Ásgeirsson
Rose – Maria Huva: Skál úr hreindýraskinni.
handiðn, en víkkaði út sviðið með
hugmyndaheim núlista að leiðarljósi.
Á sumrin verkar hún skinn á hefð-
bundinn hátt og vinnur svo úr þeim
er hallar að vetri. Auðsjánlega um
vel menntaða listakonu að ræða og
afar meðvitaða um það hlutverk sitt,
að færa samískar hefðir nær nútíma-
num. Hún fæst einnig við skriftir og
ljóðasafn eftir hana var tilnefnt til
bókmenntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs.
Eva-Stina Sandling, sem er frá
þorpinu Parsi í nágrenni Luleå, sótti
menntun sína til Listiðnaðarskólans
í Stokkhólmi, en hélt að því loknu
heim í átthagana. Fornleifarann-
sóknir staðfesta að á þeim slóðum
hefur verið byggð í 6000 ár og Sand-
ling sem oftsinnis hefur verið virk á
vettvanginum sækir sér efnivið í
forna hluti sem færa henni mikilvæg
skilaboð yfir móðu aldanna. Eins og
svo margar veflistakonur á seinni
tímum notast hún við fleiri efnivið en
sjálfan vefinn, til að mynda hrein-
dýrshorn og náttúruformanir, svo
sem steina og kjarrskóginn í ná-
grenninu, og svo er hún ágætur
teiknari.
Brita Weglin sem er grafíklista-
maðurinn í hópnum býr og starfar í
Luleå en kemur frá Helsingjalandi.
Hún nam við Listiðnaðarskólann í
Stokkhólmi, en hafði áður lokið BA-
prófi í fornleifafræði frá Stokk-
hólmsháskóla og sækir hugmyndir
sínar ekki svo lítið í þann reynslu-
heim. Weglin er mjög uppnumin af
jarðsögunni, einkum eins og hún
birtist henni við endamörk þriggja
kílómetra jarðganga í gegnum gran-
ítberg á leiðinni til norsku eyjunnar
Magerøya 800 kílómetra norðan við
heimskautsbaug þar sem Nord-
kappsbjargið er ysti oddinn. Lifunin
sem hún varð fyrir þegar hún var á
ferð með sýningu í Nordkappsafnið í
Honningsvåg er sögð hafa staðið fyr-
ir endurfæðingu í list hennar. Mynd-
mál runnið frá eldfornum goðsögn-
um og frumhugmyndum mann-
kynsins hefur gagntekið hana síðan.
Meginveigur myndmáls Wegelin eru
stór og tjárík form, sem á stundum
nálgast hið skreytikennda.
Rúsínan á pylsuendanum eru svo
ljósmyndir Eriks Holmstedt frá
námubænum Malmberget mitt í
Norðurbotni. Byggðarlagið skiptist í
tvennt um ógnarlega 200 metra holu
í bergið. Áhrif frá námavinnslunni,
hinu forgengilega og iðnaðarsam-
félaginu, ganga eins og rauður þráð-
ur í hinum vel teknu og hrifmiklu
ljósmyndum Holmstedt. Hann ólst
bókstaflega upp á brún þess mikla
ginnungagaps er markar kolsvartan
námugíginn og malbikaða vegi er
liggja til hans. Velferðarþjóðfélagið
kostar miklar og sársaukafullar
fórnir, sem eru meira en greinilegar
í ljósmyndum listamannsims er bera
nafnið Hrun heimsveldisins, einkum
sem hann tók í Rússlandi, aðallega
Murmansk.
Aðdáunarvert hve þetta listafólk
er meðvitað um arfleifðina og um leið
í kafi í nútímanum, en á sínum eigin
forsendum.
Í anddyri er svo úrval listhand-
verks af öllu tagi frá Norðurbotni og
kennir þar margra grasa, en yfirleitt
af hárri gráðu.
Bragi Ásgeirsson
LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ertu með flensu
eða hálsbólgu?
FRÁ
APÓTEKIN
G
æ
ða
fr
am
le
ið
sl
a
LIST OG
HÖNNUN
MYNDLIST/
LISTIÐNAÐUR
N o r r æ n a h ú s i ð
K j a l l a r i / a n d d y r i /
b ó k a s a f n
NORÐURBOTNS-
DAGAR OG SÝNING
FIMM LISTAMANNA
Brita Weglin/ Rose Maria Huuva
Lena Ylipää, Eva-Stina Sandling/
Erik Holmstedt. Opið alla
daga frá 12–17. Lokað mánudaga.
Til 6. apríl. Aðgangur 300 krónur.