Morgunblaðið - 19.04.2001, Qupperneq 55

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 2001 55
SVONA spurði barn
að kvöldi hins 3. mars
eftir frumsýningu Ís-
lenska dansflokksins á
Kraak een og Kraak
twee eftir Jo Ström-
gren og Pocket Ocean
eftir Rui Horta. Ég
ætla að gera tilraun til
þess að útskýra fyrir
sjálfum mér og lesend-
um Morgunblaðsins
hvers vegna leikhús-
gestir klöppuðu svo
mikið og lengi, jafnvel
blístruðu og gáfu frá
sér aðskiljanlegustu
gleðihljóð. Einfalt svar
fyrst: Verkin tvö væru
nýstárleg í mörgu tilliti. Svo sem
hreyfingar dansaranna, þema dans-
verkanna og sviðsmynd. Mér fannst
samhengi hins skynræna og hins
andlega, hins skynræna og hins
heimspekilega, sterk í sýningunni.
Það eru tengsl síðarnefndu reynslu-
sviðanna sem ég ætla að gefa sér-
stakan gaum. Til þess að gefa hug-
mynd um það hvað ég á við ætla ég
að tilfæra dæmi úr verkinu sem
varpa eiga ljósi á hugmynd mína um
fyrrgreind tengsl. (Ég mun einungis
fjalla um síðara verkið sem ég tel
hafa beinni heimspekilega skírskot-
un en hið fyrra sem þó var ekki síðra
áhorfs.) Í magnaðri lokasenu Pocket
Ocean gaf speglun vatns með ljósi
draumkennda tilfinningu fyrir him-
neskri tilveru. Einn
karldansaranna steig
spor í vatnspolli á svið-
inu sem varpað var á
tjald með fyrrgreind-
um afleiðingum í upp-
lifun áhorfandans. Í há-
talara heyrðust tvær
raddir sem töluðu
ensku. Önnur þeirra
gerði margítrekaðar
atlögur að skilgrein-
ingu á himnaríki undir
hvassri hvatningu
hinnar raddarinnar.
Ólýsanleg fegurð á
tjaldinu og raddir sem
heyktust á því að skil-
greina himnaríkið.
„What is heaven? Heaven is …
Heaven is … Heaven is,“ með mis-
munandi raddbrigðum sem gáfu allt-
af von um skilgreiningu á himnarík-
inu. Í þessum sífelldu tilraunum var
kómískur undirtónn sem gaf reynslu
leikhúsgesta enn aðra vídd. Ef ég
leyfi mér að draga heimspekilega
ályktun af þessari lokasenu sem
gerðist á mörgum sviðum vitundar-
innar, þá er himnaríki þess eðlis að
því verður ekki lýst. Mesta fegurð,
mesti unaður, hið himneska, verður
aldrei fest í orð. Á tuttugustu öld
hefur rökræða um merkingu verið
áberandi á meðal heimspekinga.
Kenningar litu dagsins ljós sem tak-
mörkuðu alla upplifun okkar við þau
hugtök sem við búum yfir. Önnur
reynsla en sú sem koma má í orð eða
vísar til staðreynda er talin merking-
arlaus. Hið ólýsanlega er í raun ekki
neitt. Góð listaverk geta afsannað
slíka fásinnu og gefið okkur til kynna
heim handan hugtakanna. Þegar ég
fór að velta verkinu fyrir mér eftir að
hafa séð það öðru sinni kom mér í
hug ljóð Steins Steinars, Tíminn og
vatnið. Ég fletti ljóðinu upp, viti
menn; ljóðið lifnaði við vegna teng-
ingarinnar við dansverkið. Líking-
arnar í ljóði Steins urðu skiljanlegar
og lifandi. Í verkinu eru dansararnir
á stöðugum hlaupum í sömu átt und-
ir beljandi ölduróti sem varpað var á
tjald. Ofurseldir sinni tímanlegu til-
veru gátu þeir lítið gert annað en
hlaupið í takt við tímann. Í einni sen-
unni eru tveir karldansaranna í hlut-
verkum manna sem hreyfa sig und-
arlega og virðast kjánar. Þeir einir
virðast getað staldrað við í tíma og
jafnvel hlaupið til baka í tímanum.
Þetta atriði vakti með mér hugrenn-
ingar um tengsl visku og fávisku. Og
möguleikann á því að hverfa frá hinu
tímanlega til hins tímalausa og há-
leita. Sakleysi og opinn hugur eru
trúlega öflugustu tæki frjálsrar
hugsunar og því fannst mér fánalæti
dansaranna eiga að gefa hugboð um
leið út úr hinni tímanlegu hraðlest
sem fangar eins og vindur laufblað.
Mikið hefur verið rætt og ritað um
listgagnrýni upp á síðkastið. Af
hverju er listgagnrýni og umræða
um listir ekki frjórri en raun ber
vitni? Hér á eftir ætla ég að setja
fram tilgátu um þetta efni. Ég hall-
ast að því að heppileg leið í fræði-
legri eða hálffræðilegri umræðu,
eins og gagnrýni í dagblöðum hlýtur
að teljast, sé að setja fram megintil-
gátu og gera tilraun til þess að leiða
hana út með dæmum. Ég gerði til-
raun til þess hér að ofan. Að sjálf-
sögðu hef ég aðeins forsendur til að
greina brot þess veruleika sem dans-
verkin eru. Sjónarhorn okkar mark-
ast af því sem við höfum lært og því
meira sem við höfum lært um tiltekið
sjónarhorn því meiri möguleika höf-
um við til að setja fram fróðlega
greiningu fyrir alla þá sem hafa
áhuga á tilteknu verki. Sérhæfing-
artilhneiging nútímamanna hefur
leitt til þess á tuttugustu öld að „sér-
stakar fræðigreinar“ hafa myndast
um viðfangsefni. Hvað eigum við að
segja um fræðigreinar sem lúta sér-
staklega að sértæku viðfangsefni eða
jafnvel stofnunum í samfélaginu?
Hætta er á því að slíkar fræðigreinar
verði yfirborðslegar, þverfaglegar er
það kallað á fínu máli, með litla hug-
takalega innstæðu. Ímyndum okkur
sérhæfingu í iðnaði. Maður fer í
skóla til þess að læra að búa til sum-
arbústaði. Hann lærir það sem hann
þarf að læra í trésmíðum, í raflögn-
um, í undirvinnu o.s.frv. Að svo
miklu leyti sem það er vit í hug-
myndinni sem slíkri er þessi maður
sérfræðingur í því að búa til sum-
arbústaði. Vafalaust gæti hann fúsk-
að við að leggja raflagnir í hvaða hús
sem er, fúskað við að smíða hvað sem
er, en ef horft er sérstaklega til þess
náms sem hann hefur stundað tak-
markast þekking hans við að búa til
sumarbústaði. Sérhæfing af þessu
tagi býr ekki til fræðilegt sjónarhorn
heldur vita þeir sem læra slík fræði
sitthvað um tiltekið viðfangsefni en
það grundvallast ekki á einni fræði-
grein sem þeir eru sérfræðingar í
heldur mörgum. Tökum dæmi: Það
er engan veginn umdeilanlegt að
leikritið „Abel Snorkó býr einn“ er
öðru fremur heimspekilegt verk.
Leikhúsfræðingur gæti vitanlega
fjallað um allt í þessu verki sem sér-
staklega lýtur að leikhúsinu en það
er undir hælinn lagt hvort hann get-
ur gert heimspekilegum vangavelt-
um höfundar verksins almennileg
skil.
Væri ekki áhugavert að sjá hvað
stærðfræðingur segði um kvikmynd-
ina Pí sem sýnd var í Ríkissjónvarp-
inu nýlega? Ég er með öðrum orðum
að hvetja til þess að svið gagnrýn-
innar verði víkkað og um leið gert
sérhæfðara í öðrum skilningi en
ofangreind sérhæfing. Með því fáum
við heilsteyptari mynd af þeim list-
ræna veruleika sem við viljum svo
gjarnan fá betri forsendur til þess að
skilja.
Sigurður
Björnsson
Ballett
Sakleysi og opinn
hugur, segir Sigurður
Björnsson, eru trú-
lega öflugustu tæki
frjálsrar hugsunar.
Höfundur er lektor við KHÍ.
„Af hverju þurfum við að
klappa svona mikið?“
EFTIR nokkuð
langan aðdraganda
hefur starfsheiti röntg-
entækna verið breytt í
geislafræðingar.
Gamla starfsheitið var
arfur frá þeim tíma
þegar minni menntun-
ar var krafist til starfs-
ins en nú er. Af sömu
rót er líklega sá al-
gengi misskilningur að
starfið sé bæði einhæft
og einfalt.
,,Geisla“-forskeytið
hefur víðtæka skír-
skotun í starfi geisla-
fræðinga, ekki er ein-
göngu unnið með
röntgengeisla heldur einnig með
gammageisla frá geislavirkum efn-
um og fleiri gerðir rafsegulgeislun-
ar. Geislavarnir og geislameðferð
eru einnig hluti af starfi geislafræð-
inga. Endingin ,,-fræðingur“ er að
fyrirmynd annarra stétta sem eru
með álíka mikla menntun að baki,
samanber hjúkrunarfræðinga, nær-
ingarfræðinga, lyfjafræðinga og
fleiri.
Starf geislafræðinga er nú meira
krefjandi og fer fram í mun fjöl-
breyttara umhverfi en starf röntg-
entækna áður fyrr. – Tækninni hef-
ur fleygt fram. Allt of margir tengja
orðið röntgentæknir einungis við
gamaldags röntgenmyndir og vinnu
í myrkraherbergjum tímunum sam-
an. Raunveruleikinn er allt annar og
bjartari. Á nýrri myndgreiningar-
deildum heyra myrkraherbergin
sögunni til og bráðlega fara film-
urnar sömu leið þegar stafrænir
myndnemar og tölvuskjáir taka við
hlutverki þeirra. Nú þegar byggist
stærsti hluti myndgerðarinnar á
tölvuvinnslu og öðrum
myndmóttökurum en
filmum.
Sérsvið geislafræð-
inga er yfirgripsmikil
þekking á jónandi
geislun og notkun
hennar í þágu sjúk-
dómsgreiningar og
sjúkdómsmeðferðar.
Þeirra er þörf hvar-
vetna í heilbrigðisþjón-
ustunni þar sem unnið
er með jónandi geislun,
og þörfin fer vaxandi
þar sem með stöðugum
tækninýjungum opnast
fleiri leiðir til að kanna
mannslíkamann án
inngrips (t.d. skurðaðgerð).
Geislafræði er nú kennd við heil-
brigðisdeild Tækniskóla Íslands,
námið er 8 annir og lýkur með BS-
gráðu.
Hvað er geisla-
fræðingur?
Jónína
Guðjónsdóttir
Höfundur er formaður
Röntgentæknafélags Íslands.
Starfsheiti
Sérsvið geislafræðinga
er yfirgripsmikil þekk-
ing á jónandi geislun,
segir Jónína Guðjóns-
dóttir, og notkun henn-
ar í þágu sjúkdóms-
greiningar og
sjúkdómsmeðferðar.
Á NÝLIÐNUM að-
alfundi SAF komu fram
spár um að eftir 15 ár
komi milljón erlendir
ferðamenn til landsins.
Helstu áhyggjuefni for-
svarsmanna SAF voru
að það vantaði fleiri
hótel í Reykjavík og að
við þyrftum að huga að
vegum landsins svo að
þeir gætu tekið á móti
þeirri milljón manna
sem myndu aka á þeim
eftir árin fimmtán.
Ekki kom fram í opin-
berum ummælum
þeirra að í útreikning-
um væri gert ráð fyrir
því að íbúum landsins kynni einnig að
hafa fjölgað og þeir gætu þar með
gert kröfu til meira landnæðis fyrir
sig og sína og tækju sitt pláss á veg-
unum. Eina sem horft var á er að
landið okkar verður sífellt vinsælli
áfangastaður.
Bráð erlendra fjárfesta
Ég sá fyrir mér að farið yrði að
leita eftir erlendu fjármagni til að
hefja ýmsar byggingarframkvæmdir
til að taka á móti öllum þessum ferða-
mönnum. Mér komu í huga orð
bandarísks ferðamálafræðings sem
kom hingað til lands haustið 1999
þegar hálendið var sem mest í um-
ræðunni og sagði að Íslendingar
hefðu svo litla reynslu í ferðaþjón-
ustu að hætta væri á að þeir yrðu
auðveldlega erlendum fjárfestum að
bráð þegar þeir fengju áhuga á land-
inu.
Efnahagsleg velgengni –
sokkin í úrgang
Nokkur svæði í heiminum hafa
orðið erlendum fjárfestum að bráð
og sagan er ekki falleg. Á árunum
milli 1970 og ’80 þegar farið var að
huga að uppbyggingu á
ferðamannasvæði á
Cancun-eyju í Mexíkó
bjuggu þar 12 fjöl-
skyldur og svæðið inn
til landsins í sama hér-
aði var þakið nokkuð
ósnortnum regnskógi,
en þar bjuggu um 45
þús. Maya-indíánar. Í
dag koma árlega til
Cancun 2,6 miljónir
ferðamanna, þar eru
meira en 20.000 hótel-
herbergi og íbúar með
fasta búsetu eru um
300.000. Ferðamenn
eyða árlega um 1,7 billj-
ónum bandaríkjadala
þar og efnahagsleg velgengni svæð-
isins hefur orðið til þess að samsvar-
andi ferðamannastaðir eru nú í bygg-
ingu meðfram allri strönd Mexíkó.
Þegar Cancun var hannað sem ferða-
mannasvæði var gerð tilraun til að
huga að umhverfis- og félagslegum
þáttum, en hvorugur þátturinn lenti í
fyrsta sæti. Alveg gleymdist að gera
ráð fyrir heimamönnum sem myndu
leita þarna vinnu og búa nú í hreys-
um. Sú gleymska leiddi til þess að
frárennsli frá 75% íbúa á Cancun er
ekki hreinsað og rennur beint í hafið.
Stór hluti hins náttúrulega umhverf-
is í kringum Cancun hefur verið eyði-
lagður, skógar hafa verið hoggnir,
mýrlendi og vötn hafa verið fyllt upp.
Vegna mengunar og eyðileggingar á
náttúrulegu umhverfi hafa margar
fuglategundir og ótal sjávar- og
dýrategundir algerlega horfið. Talið
er að rifið við Punta Nizuc verði al-
gerlega líflaust eftir önnur fimm ár
og Cancun er að drukkna í úrgangi
og yfirvöld þar eiga í vandræðum
með að urða þau 450 tonn af úrgangi
sem til falla daglega.
Verndum það sem við
ætlum að selja
Landið okkar er hreint og tiltölu-
lega ómengað, náttúrufegurðin ein-
stök, það er friðsælt, býður upp á æv-
intýralega reynslu og jafnframt
öryggi og hér er hægt að drekka
vatnið beint úr krönunum, nokkuð
sem aðeins fá lönd í heimi geta orðið
státað af. Mikilvægt er að við vernd-
um það sem við eigum og látum
græðgina ekki ná tökum á okkur með
því að stefna á að fá sem flesta ferða-
menn hingað. Mun viturlegra er að
selja landið dýrar og fá færri ferða-
menn hingað en að hugsa stöðugt um
magn og lágt verð eins og við værum
að rusla út ódýrri pakkavöru. Við er-
um að selja fyrsta flokks afurð, land
okkar og menningu, og verðum að
meðhöndla þá afurð sem slíka.
Við erum smá en í smæð okkar eig-
um við möguleika á að taka upp sjálf-
bæra ferðaþjónustu á öllu landinu.
Með því gætum við öðlast svipaðan
sess meðal áfangastaða heims og t.d.
Belize og Costa Rica, sem hafa lagt
mikla áherslu á að þróa sjálfbæra
ferðaþjónustu. Við eigum að stefna
að því að setja okkur umhverfis-
stefnu, vinna samkvæmt henni, leita
eftir vottun þriðja aðila á starfsemi
okkar, gæta þess að nýjar hótelbygg-
ingar séu ekki í hróplegu ósamræmi
við landslagið og huga að frárennsl-
ismálum okkar svo eitthvað sé nefnt.
Með öðrum orðum eigum við að
vinna í anda Staðardagskrár 21 og
sjálfbærrar þróunar, sem ríkisstjórn
Íslands hefur samþykkt á alþjóða-
vettvangi og fjölmargar sveitar-
stjórnir vinna nú eftir.
Guðrún G.
Bergmann
Umhverfisvernd
Mikilvægt er að við
verndum það sem við
eigum og látum græðg-
ina ekki ná tökum á okk-
ur, segir Guðrún G.
Bergmann, með því að
stefna á að fá sem flesta
ferðamenn hingað.
Höfundur er ferðaþjónustuaðili og
umhverfisverndarsinni.
Viljum
við milljón
ferðamenn?
ATVINNA mbl.is