Morgunblaðið - 08.07.2001, Side 28
28 SUNNUDAGUR 8. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
8. júlí 1945:
„Lögreglan er altof tómlát
og aðgerðalítil á götum borg-
arinnar. Hún lætur viðgang-
ast, að bílar hafi stöður á
gangstígum, svo að vegfar-
endur neyðast til að fara út á
akbrautir, til þess að komast
áfram. Hún horfir daglega á,
að bílar standi svo þjett í hin-
um þröngu og miklu umferð-
argötum Miðbæjarins, að
vegfarendur geta blátt áfram
ekki komist yfir götuna. Hitt
að vita og allir bæjarbúar, að
lögreglan sjest mjög sjaldan
á hinum ýmsu götum úti um
bæinn, en einmitt þar aka
bílar þráfaldlega með miklu
meiri hraða en leyfilegt og
forsvaranlegt er.“
. . . . . . . . . .
8. júlí 1955:
„Það er margrakin saga, að
undir forystu Sjálfstæð-
isflokksins og þeirra Ólafs
Thors og Bjarna Benedikts-
sonar, hefur verið lögð
áherzla á þá stefnu í við-
skiptamálum síðan heims-
styrjöldinni lauk, að afla ís-
lenzkum afurðum markaða
sem víðast. Fyrir framtak
þessara manna náðust við-
skiptasamningar við Rússa í
lok stríðsins og í utanrík-
isráðherratíð Bjarna Bene-
diktssonar jukust viðskiptin
við margar þjóðir í Austur-
og Mið-Evrópu að miklum
mun. Rússar drógu hins-
vegar að sér hendina um við-
skipti um skeið, enda þótt
mjög væri eftir þeim leitað
að hálfu íslenzkra ráða-
manna.
Á árinu 1953 náðist þó sam-
komulag við Rússa að nýju
um áframhaldandi viðskipti.
Var það samkomulag gert af
hálfu Íslands undir forystu
Bjarna Benediktssonar.
Íslendingar vita sannleikann
í þessum málum. Stefna
Sjálfstæðisflokksins er þar
skýrt mörkuð. Þeir vilja
verzla við sem flestar þjóðir,
hvort sem þær búa í austri
eða vestri, og hvert sem
þjóðskipulag þeirra er.“
. . . . . . . . . .
8. júlí 1965:
„Það er knýjandi nauðsyn, að
gerð verði alvarleg tilraun til
þess að lækka bygg-
ingakostnaðinn í landinu og í
þeim efnum næst ekki veru-
legur árangur, nema hagnýtt
sé til fulls sú tækniþróun,
sem orðið hefur á þessu sviði
erlendis, en við Íslendingar
höfum enn í of litlum mæli
tekið upp.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKATTSVIK
Í Morgunblaðinu í gær komfram, að kærum vegna skatt-svikamála hefur fjölgað síð-
asta áratuginn. Á árabilinu 1987
til 1991 voru kærur samtals 10 og
ákærur 6 en árið 2000 voru kær-
urnar 24 og ákærurnar 15.
Í samtali við Morgunblaðið í
gær segir Jón H. Snorrason, sak-
sóknari og yfirmaður efnahags-
brotadeildar ríkislögreglustjóra,
að þessa breytingu megi rekja til
ársins 1993 en þá var embætti
skattrannsóknarstjóra sett á
stofn. Jón H. Snorrason telur
ennfremur að fyrr á árum hafi
ekki verið fyrir hendi nægileg
þekking eða færni í skattkerfinu
til þess að taka á skattsvikamál-
um. Hann bætir við: „Það hefur
verið uppi sú gagnrýni á yfirvöld,
að skattsvik væru mikil en al-
mennt væri ekki á þeim tekið. En
gagnrýni af þessu tagi er eðlileg
enda ólíðandi að einhverjir komist
undan greiðslu opinberra gjalda.“
Þeim breytingum, sem orðið
hafa á aðstöðu til þess að taka á
skattsvikum, lýsir Jón H. Snorra-
son með þessum orðum: „Nú
starfar hjá okkur fjöldi sérhæfðra
starfsmanna, bæði lögreglumenn
og lögfræðingar og þá er von um,
að starfsmönnum fjölgi á næsta
ári.“
Þessi breyting er fagnaðarefni.
Menn hafa alltof lengi komizt upp
með að greiða ekki þá skatta sem
lög mæla fyrir um til samfélags-
ins. Þeir hinir sömu nýta sér engu
að síður þá þjónustu, sem sam-
félagið býður upp á og er greidd
með skattpeningum. Þetta skapar
auðvitað óþolandi mismunun með-
al þjóðfélagsþegna.
Miðað við þær aðstæður, sem
nú ríkja á að vera hægt að ná tök-
um á skattsvikum, hvort sem um
er að ræða að vörzlusköttum, sem
innheimtir hafa verið,sé ekki skil-
að eða að um annars konar und-
anskot frá skatti sé að ræða.
Raunar segir Jón H. Snorrason
um vanskil á söluskatti eða að
virðisaukaskattur hafi ekki verið
gerður upp: „Þetta var stærsti
hluti skattaafbrota og svona var
það í 10 til 15 ár. Þessum málum
hefur sýnilega fækkað, sem er
vísbending um að meðferð þess-
ara mála hefur haft varnaðaráhrif
en að sama skapi hefur málum,
sem varða hrein skattsvik, fjölg-
að, þ.e. þar sem menn eru með
kerfisbundinni aðferð að halda
hluta af starfsemi undan skatti.“
Fyrir mörgum áratugum voru
skattsvik stunduð kerfisbundið
vegna þess, að skattalög voru í
augum almennings óréttlát. Það
er löngu liðin tíð og ekki hægt að
halda því fram með nokkrum rök-
um að svo sé eða hafi verið alveg
frá því að viðreisnarstjórnin kom
á víðtækum umbótum í skattamál-
um upp úr 1960.
Reynslan sýnir hins vegar að
ekki er hægt að lágmarka skatt-
svik nema með hörðum viðurlög-
um.
Jón H. Snorrason segir m.a. í
samtali við Morgunblaðið í gær:
„Þetta starf mun alltaf skila
margfalt í tekjum þeim kostnaði,
sem liggur í vinnulaunum og
kostnaði við slíka starfsemi en
dæmdar sektir í refsimálum
vegna skattsvikamála hlaupa nú
þegar á hundruðum milljóna
króna.“
Til viðbótar skilar þetta starf
augljóslega þeirri tilfinningu hjá
þeim skattgreiðendum, sem borga
sína skatta lögum samkvæmt, að
þeir búi í sæmilega réttlátu þjóð-
félagi, þar sem allir greiði til sam-
félagsins eðlilegan hlut af sínum
tekjum en ekki bara sumir.
Í upplýstu samfélagi eins og
okkar á það að vera eðlilegt og
sjálfsagt frá sjónarhóli hvers
borgara að greiða skatta af
tekjum sínum enda fá þeir marg-
víslega þjónustu í staðinn.
L
OKSINS, loksins, heyrðist
víða þegar Slobodan Milose-
vic, fyrrverandi forseti Ser-
bíu, var loks framseldur til
Stríðsglæpadómstólsins í
Haag. „Þetta er farsi,“ sagði
Milosevic sjálfur. Ef einhver
einn maður ber sök á því
hvernig málum er komið á Balkanskaga er það
Milosevic og það hlýtur því að vera fagnaðarefni
að hann hafi verið dreginn fyrir rétt þannig að
höfuðpaurinn sé ekki stikkfrí á meðan undirsát-
arnir eru látnir stikna. En um leið vakna ýmsar
spurningar, ekki síst um réttvísina og hvort allir
séu jafnir fyrir lögunum. Þetta snýst ekki um
vinnubrögð réttarins í Haag, enda eru þau í sam-
ræmi við reglur réttarríkisins og allt gert til að
tryggja að hinir ákærðu njóti sannmælis, heldur
hitt að allir sitji við sama borð – að einum sé ekki
refsað fyrir brot, sem næsti maður kemst upp
með. Og menn hljóta að spyrja hvert umdæmi al-
þjóðlegs dómstóls sé og hverjum hann eigi að
standa reikningsskil.
Skjóllausir ein-
ræðisherrar
Framsal Milosevic er
hluti af þróun, sem átt
hefur sér stað á und-
anförnum árum í
heiminum og bendir til þess að hinir ýmsu leið-
togar og forsprakkar stríðsglæpa og mannrétt-
indabrota geti ekki gengið að því vísu að þeir
muni ekki þurfa að standa reikningsskil gerða
sinna. Nærtækasta dæmið er Augusto Pinochet,
fyrrverandi leiðtogi Chile, sem nú er í haldi í
heimalandi sínu, en mátti um skeið dúsa í stofu-
fangelsi á Bretlandi á meðan fjallað var um það
hvort framselja ætti hann til Spánar. Einnig
mætti nefna að í Senegal hefur Hissene Habre,
fyrrverandi einræðisherra í Chad, verið kærður
fyrir pyntingar, morð og ýmis önnur ódæðisverk
í valdatíð sinni 1982 til 1990. Þá er ráðgert að
stjórnvöld í Mexikó framselji Ricardo Cavallo til
Spánar þannig að hann geti svarað til saka fyrir
ákærur um pyntingar, mannrán og hryðjuverk í
ofsóknum herforingjastjórnarinnar í Argentínu
á hendur andstæðingum sínum. Í Perú hefur yf-
irvöldum tekist að fá framseldan njósnaforingj-
ann Vladimiro Montesinos, sem handtekinn var í
Venesúela. Montesinos er gefið að sök peninga-
þvætti, eiturlyfjamisferli, vopnasala og mann-
réttindabrot. Yfirmanni hans, Alberto Fujimori,
fyrrverandi forseta, hefur hins vegar tekist að
komast undan réttvísinni. Hann hefur fengið rík-
isborgararétt í Japan og neita Japanar að senda
hann aftur til Perú þrátt fyrir kröfu þar um
vegna ásakana um spillingu, mannréttindabrot
og tengsl við dauðasveit, sem Montesinos er gef-
ið að sök að hafa stjórnað. Þótt fyrrverandi ein-
ræðisherrar á borð við Idi Amin og Milton Obote
lifi góðu lífi í útlegð og Saddam Hussein sitji
öruggur á valdastóli, eru áhrif hugtaksins ótak-
mörkuð lögsaga að koma í ljós og málum, sem
höfðuð eru í þriðja landi og áður hefði verið talið
óviðkomandi aðili, fjölgar jafnt og þétt.
Þá er stríðsglæpadómstóllinn í málefnum
gömlu Júgóslavíu ekki einsdæmi. Slíkum dóm-
stól – einnig undir merkjum Sameinuðu þjóð-
anna – hefur verið komið upp í Rúanda og til um-
ræðu er að gera slíkt hið sama til að taka fyrir
málefni Kambódíu og Sierra Leóne. Í þessum
fjórum tilvikum hafa Bandaríkjamenn stutt
stofnun sérstaks dómstóls, en stofnun alþjóðlegs
glæpadómstóls hefur ekki hlotið sömu náð fyrir
augum þeirra.
Afbrot annarra
og glæpir
Mál Milosevic var
ekki fyrr komið í há-
mæli en ýmis önnur
nöfn fóru að skjóta
upp kollinum. Þegar Ariel Sharon heimsótti
Bandaríkin fyrir rúmri viku kröfðust samtökin
Human Rights Watch þess að hann yrði látinn
sæta rannsókn vegna stríðsglæpa og glæpa gegn
mannkyni, þar sem hann hefði átt hlut að fjölda-
morðum á Palestínumönnum í Líbanon fyrir 19
árum. Þessi krafa er ekki ósanngjörn í sjálfu sér,
en samstundis komu fram efasemdir um að hún
væri sett fram af heilindum og var látið að því
liggja að pólitískar forsendur byggju að baki.
Þátt Sharons í morðunum 1982 ætti að rannsaka
vegna þess að menn hefðu andúð á þeim mark-
miðum, sem hann nú hefði sett sér í embætti for-
sætisráðherra.
En Sharon er ekki einn á báti. Henry Kiss-
inger var á Ritz-hótelinu í París í liðnum mánuði
þegar lögregluþjónar komu á vettvang og hugð-
ust afhenda honum stefnu um að mæta fyrir rétti
og bera vitni næsta dag. Málinu var slegið upp á
forsíðu Le Monde og tekið til þess að það hlyti að
hafa verið með óþægilegri uppákomum á ferli
Kissingers þegar hótelstjórinn þýddi fyrir hann
kvaðninguna, sem hann reyndar sinnti ekki.
Málið snýst um rannsókn á örlögum fimm
franskra ríkisborgara í Chile í valdatíð Pino-
chets. Á áttunda áratugnum tóku sjö einræð-
isríki í Suður-Ameríku höndum saman um að
elta uppi andstæðinga sína. Þau voru Argentína,
Bólivía, Brasilía, Chile, Ekvador, Paragvæ og
Úrúgvæ og verkefnið var kennt við kondórinn.
Komið hafa fram gögn, sem sýna að bandaríska
leyniþjónustan vissi af þessu samstarfi og bendir
ýmislegt til þess að Kissinger hafi verið í þeirri
stöðu að hann hefði átt að vita hvað á gekk. Hann
er enda ekki aðeins eftirsótt vitni í Frakklandi,
heldur var greint frá því í fréttum frá Chile á
fimmtudag að Juan Guzman dómari, sem stefnt
hefur Pinochet, hafi hug á því að spyrja Kiss-
inger rúmlega 50 spurninga um morðið á Charl-
es Horman skömmu eftir að Pinochet rændi
völdum árið 1973. Kissinger var þá utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna. Fjallað var um mál Hor-
mans í kvikmyndinni Missing á sínum tíma og
hefur ekkja hans höfðað mál, sem Guzman hefur
með höndum að rannsaka.
Nafn Kissingers hefur ekki aðeins komist í
umræðuna vegna Suður-Ameríku. Einnig er tal-
að um Asíu – Víetnamstríðið og sprengjuárás-
irnar á Kambódíu. Kissinger átti vitaskuld ekki
upptökin að Víetnamstríðinu. Þar voru forverar
hans og Nixons á ferð. Robert McNamara, varn-
armálaráðherra í stjórnum Johns F. Kennedys
og Lyndons B. Johnsons, neitaði allt til 1995 að
ræða þátt sinn í Víetnam, en birti þá endurminn-
ingar þar sem kemur fram, að hvorki hann né
Johnson töldu að Bandaríkin hefðu móralskan
rétt í sprengjuherferðum sínum. Árið 1967 skrif-
ar McNamara Johnson bréf þar sem hann segir:
„Sú mynd, sem birtist af helsta stórveldi heims
við þá iðju að myrða eða limlesta þúsund
óbreytta borgara á viku á meðan verið er að
berja litla útkjálkaþjóð til hlýðni vegna málefnis
þar sem verðleikar eru ákaflega umdeildir, er
ekki falleg.“ Þegar Kissinger kom til skjalanna
ágerðust árásirnar enn og nægir þar að benda á
auknar sprengjuárásir á Norður-Víetnam og
Kambódíu, hlutlaust ríki, sem lagt var í rúst og
gatan þar með greidd fyrir Pol Pot að komast til
valda. Þeir, sem setja málin, í slíkt samhengi,
spyrja hvers vegna menn á borð við McNamara
og Kissinger njóti virðingar á alþjóðavettvangi á
meðan Milosevic sé dreginn fyrir rétt.
Kissinger
sendir frá sér
viðvörun
Kissinger er ekki mik-
ið gefinn fyrir hug-
myndir um alþjóðleg-
an glæpadómstól.
Hann skrifar grein í
nýjasta hefti tímarits-
ins Foreign Affairs þar sem hann varar við því að
stofna dómstól með ótakmarkaða lögsögu og
segir að það verði að vera takmörk. „Vissulega
hafa mannréttindabrot, stríðsglæpir, þjóðar-
morð og pyntingar sett slíkan blett á okkar daga
og það svo víða að tilraunir til að setja lagalegan
grundvöll til að koma í veg fyrir eða refsa fyrir
slík óhæfuverk eru talsmönnum þeirra til sóma,“
skrifar utanríkisráðherrann fyrrverandi, en
bætir við: „Hættan liggur í því að gengið sé út í
slíkar öfgar að sú hætta skapist að einræði dóm-
aranna taki við af einræði ríkisstjórna; sagan
sýnir að einræði hinna dyggðum prýddu hefur
oft og tíðum leitt til rannsóknarrétta og jafnvel
nornaveiða.“
Þegar Milosevic sat í réttarsalnum í vikunni
lýsti hann yfir því að dómstóllinn hefði enga lög-
sögu, engan trúverðugleika, og gegndi aðeins því
hlutverki að veita „falska réttlætingu á stríðs-
glæpum NATO“. Það ber greinilega ekki mikið á
milli hans og Kissingers í afstöðunni til alþjóð-
legs lagavalds.
Peningar til
höfuðs
Milosevic
Annað er sláandi við
framsal Milosevic.
Það er hlutverk pen-
inga í framsali hans.
1,25 milljarðar dollara
eða um 130 milljarðar
króna héngu á spýtunni, þar af 181,6 milljónir
dollara frá Bandaríkjamönnum, sem voru alger-
lega háðar framsalinu. Í fyrirsögn á heimasíðu
Der Spiegel var málinu einfaldlega stillt upp
þannig að þetta fé, 1,25 milljarðar dollara, hefði
verið sett til höfuðs Milosevic. Það var ekki fyrr
en vesturveldin undir forystu Bandaríkjamanna
sýndu mátt sinn og vald að Milosevic var látinn
af hendi.
Fareed Zakaria skrifaði í liðinni viku dálk í
vikuritið Newsweek þar sem hann segir að mátt-
ur og réttur sé ekki það sama. Hann nefnir að
daginn áður en Milosevic var framseldur hafi
annar mikilvægur viðburður átt sér stað í Haag,
þegar Alþjóðadómstóllinn komst að þeirri nið-