Morgunblaðið - 22.09.2001, Blaðsíða 29

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 2001 29
UNDANFARNAR
vikur höfum við verið
áhorfendur að við-
burði sem seint virðist
ætla að vera umflúinn.
Viðburði sem er að
verða jafnárviss og
koma kríunnar og ló-
unnar og jafnsjálf-
sagður í þjóðarsálinni
og koma vorsins á eft-
ir vetri. Átök hags-
munaaðila í sjávarút-
vegi hafa staðið sem
hæst. Sjávarútvegs-
ráðherra hefur nýver-
ið lagt fram hugmynd-
ir sínar um skiptingu
kvótans fyrir nýhafið fiskveiðiár.
Skiptingu sem byggist fyrst og
fremst á aflareynslu undanfarinna
ára og tilraunum til að sætta ólík
sjónarmið hinna ólíku útgerðar-
forma. Ekkert virðist benda til
neinna áherslubreytinga í tillögum
sjávarútvegsráðherra, nema þeirra
helst að staðfesta enn frekar kvóta-
kerfi það sem við höfum haft miður
góð kynni af undanfarna áratugi.
Áfram verður kvótinn gerður að
verslunarvöru aðila innan sjávarút-
vegsins. Gefin hefur verið út enn
ein ávísunin til kvótaeigenda um
heimild til áframhaldandi brasks
með sameign þjóðarinnar allrar.
Ekkert í tillögum ráðherra bendir
til vilja hans til að leyfa sjávar-
byggðum þessa lands að njóta
stöðu sinnar. Ekkert virðist benda
til þess að hann líti á það sem hlut-
verk sitt að gæta hagsmuna þjóð-
arinnar allrar í málum þessum.
Þvert á móti virðist hann fyrst og
fremst líta á það sem hlutverk sitt
að vera verndari ákveðinna hags-
muna og tryggja það helst að þeim
hagsmunum verði ekki raskað.
Þó verður það að teljast deginum
ljósara að núverandi reglur um út-
hlutun veiðiheimilda eru fyrir löngu
gengnar sér til húðar. Reglur sem
fyrst og fremst ganga út frá ár-
angri fortíðar, hvort sem menn eru
á sjó í dag eða ekki. Reglur sem
hugsanlega geta tryggt fjölmörgum
einkarétt á notkun sameiginlegrar
auðlindar þjóðarinnar
allrar um ókomna
framtíð. Reglur sem
ganga þvert á réttlæt-
iskennd mikils meiri-
hluta þessarar þjóðar.
Reglur sem eiga sér
enga stoð í nútíma-
samkeppnisumhverfi
og eru beinlínis hættu-
legar frjálsum mark-
aði.
Það var lengi von
manna að endurskoð-
unarnefnd sú er
sjávarútvegsráðherra
skipaði til að endur-
skoða stjórnkerfi fisk-
veiða myndi koma fram með hug-
myndir um breytta skipan þessara
mála: Hugmyndir sem gengju fram
yfir gæslu einstaka sérhagsmuna.
Hugmyndir sem höfnuðu ábyrgð
ríkisvaldsins á afkomu einnar teg-
undar útgerðar fram yfir aðra.
Hugmyndir sem miðuðu fyrst og
fremst að því að vernda og viðhalda
fiskistofnunum við landið í anda
sjálfbærrar þróunnar. Það var öll-
um ljóst að nefnd þessari var falið
vandasamt verk og það virðist
einnig vera ljóst að meirihluti
nefndarmanna var ekki vandanum
vaxinn. Nefndin virðist ekki ætla
að skila tillögum sem umbylta
þessu kerfi kvótaeigenda, og því
getur hún ekki átt von á stuðningi
eða sátt þjóðarinnar við tillögur
sínar.
Hverjar sem endurskoðaðar til-
lögur auðlindanefndar kunna að
vera tel ég nefndina hafa einblínt
um of á þá möguleika sem falist
hafa í því að ná sátt manna á meðal
í gegnum auðlindagjald og svokall-
aða fyrningarleið. Hvorug þessara
aðferða gengur út verndun fiski-
stofna eða eðlilegan aðgang eig-
enda auðlindarinnar að henni. Auð-
lindagjald miðar fyrst og fremst að
því að innheimta endurgjald af
notkun auðlindarinnar í peninga-
legu formi, ekki er tekið tillit til
mannlegra þátta, byggðar, eða
verndurnarsjónarmiða, einungis
arðsemisjónarmiða. Því má ljóst
vera að aðferð þessi breytir ekki
neinu um eignarhald á núverandi
kvótakerfi, núverandi eigendur
munu aðeins þurfa að greiða mála-
myndagjald fyrir notkun, en eftir
sem áður munu þeir geta braskað
með auðlindina að eigin vild.
Fyrningarleiðin miðar aftur á
móti að því að endurheimta eign-
arrétt auðlindarinnar til þjóðarinn-
ar að nokkru leyti og gefur stjórn-
völdum tækifæri til endur-
úthlutunar á henni. Hún tekur
einnig tillit til núverandi eigenda
hennar og gefur þeim aðlögunar-
tíma til að bregðast við breyttum
aðstæðum. Aðferðin verður því að
teljast drengmannleg í þeirra garð.
Núverandi eigendum verður að
vera það ljóst að þjóðin hefur aldrei
afhent þeim þessa auðlind til eign-
ar, ekki frekar en að einstaka
byggingarmeisturum hefur verið
úthlutað byggingarframkvæmdum
á vegum hins opinbera um ókomna
framtíð. Enginn hefur skikkað þá
til að standa í þessum rekstri nema
gróðavonin ein. Ábyrgð á offjár-
festingu í þessum atvinnuvegi verð-
ur því ekki sett á aðrar hendur en
þeirra sem að henni stóðu. Þeim
má líka vera það ljóst, og því fyrr
því betra, að þjóðin mun aldrei
sætta sig við að afhenda þeim auð-
lindina til allrar framtíðar einungis
til þess að bjarga þeim fyrir horn
frá þeirri súpu sem þeir hafa sjálfir
komið sér í. Því ber þeim frekar að
fagna að þeim sé yfir höfuð boðið
upp á þann möguleika að þeim sé
gefið tækifæri að komast út úr
þessu með fullri reisn og með að-
stoð þjóðarinnar allrar.
Stjórnvöldum ber að halda end-
urskoðun á stjórnkerfi fiskveiða
áfram með það að markmiði að
sjálfbær nýting fiskistofna verði að
veruleika. Þeim ber að líta til
reynslu frænda okkar Færeyinga
sem byggja fiskveiðar sínar að
hluta til með sóknarmarki á virkum
dögum. Hugmyndir sem taka tillit
til nýtingarþols fiskistofna og hags-
muna sjávarbyggða. Vissulega
kunna þarna að vera einhverjir
annmarkar á, s.s. notkun mismun-
andi veiðarfæra á mismunandi
veiðisvæðum. Slík vandamál á þó
að vera auðvelt að leysa og þekking
á að vera fyrir hendi á þessum at-
riðum. Vel mætti hugsa sér að
ákveðin svæði yrðu lokuð fyrir
ákveðnum tegundum veiðarfæra og
einnig yrði veiðisvæðum úthlutað
eftir stærðum báta og tegundum
veiðifæra. Með aðgerðum sem
þessum eru líkur á að samstaða
myndi nást meðal þjóðarinnar. Afl-
anum yrði aftur komið í hendur
þeirra sem sækja sjó. Byggðir sem
standa næst fengsælum fiskimiðum
myndu styrkjast. Umverfisvæn
veiði yrði að veruleika vegna stýr-
ingar veiða eftir stærðum fiskiskipa
og tegunda veiðarfæra og svona
mætti lengi halda áfram að telja.
Einnig má telja að verði kerfi í lík-
ingu við þetta tekið upp yrði losað
það tak sem hagsmunaaðilar í sjáv-
arútvegi telja sig þurfa að hafa á
stjórnvöldum til stýringar á veiðum
með ábyrgum hætti, eins og þeir
kalla það. Spurningunni um út-
komu slíks kerfis sem byggist fyrst
og fremst á sóknarmarki tel ég
best hafa verið svarað af vestfirsk-
um sjómönnum í blaðaviðtali um
ágæti svipaðs kerfis í sl. mánuði og
að þar hafi þeir hitt naglann á höf-
uðið. „Guð almáttugur sér um
rest.“ En til að það megi verða
hljótum við að þurfa að stíga fyrsta
skrefið sjálf en það gerum við best
með því að umgangast hana með
tilhlýðilegri virðingu og tryggja það
að hún falli aldrei í hendur einstaka
hagsmunaðilum þeim einum til hag-
sældar. Þessi auðlind var ætluð
okkur öllum, látum svo vera áfram.
Að hitta naglann á höfuðið
Oddur Friðriksson
Fiskveiðistjórn
Þessi auðlind var ætluð
okkur öllum, segir Odd-
ur Friðriksson, látum
svo vera áfram.
Höfundur er áhugamaður um
sjávarútvegsmál.
ENN á ný fer af stað
umræða um húsnæðis-
vandann sem er löngu
orðinn viðvarandi á
höfuðborgarsvæðinu
og því ekki ný frétt.
Það er heldur ekki nýtt
að andstæðar fylkingar
stjórnmálamanna
bendi hver á aðra og
kenni hinum um. Er
það vaxtastefna ríkis-
stjórnarinnar sem er
vandinn eða lóðaskort-
ur sveitarfélaganna?
Þeirri spurningu
verður ekki svarað
öðruvísi hér en að
benda á að aðilar beggja hafa nokk-
uð til síns máls. Það sem er ágætt
fyrir almenning og stjórnmálamenn
að sjá eru þær krónur og aurar sem
við þurfum að borga fyrir húsnæði.
Verð á fasteignum hefur rokið upp á
undanförnum árum og var að mati
byggingaraðila kærkomin leiðrétt-
ing á byggingarkostnaði. Vissulega
hafa sveitarfélögin líka stuðlað að
hækkun með útboðum á lóðum. Það
hafa þau öll gert hér á höfuðborg-
arsvæðinu og því um þverpólitíska
aðgerð að ræða og reyndar bara hið
besta mál í sjálfu sér. Um er að ræða
takmarkaða auðlind og því sann-
gjarnast að bjóða hana hæstbjóð-
andi. Hins vegar mætti auka fram-
boðið og stuðla þannig að lækkun
lóðaverðs.
Vandi okkar, sem viljum gjarnan
bjóða landsmönnum hagkvæmt
leiguhúsnæði, er skortur á minni
íbúðum. Bæði í her-
bergjum talið og fer-
metrum. Nýleg bygg-
ingareglugerð olli því
að meðalíbúðir stækk-
uðu um u.þ.b 15% að
flatarmáli. Þegar hver
fermetri kostar 120–
150 þúsund krónur er
ljóst að þriggja herb.
íbúð hækkaði um 1,2–
1,5 milljónir króna
bara við þessa breyt-
ingu.
Séreignastefna Ís-
lendinga hefur valdið
því að fæstir vita í raun
hvað kostar að eiga og
reka íbúðarhúsnæði því almennt er
fólk ekki að leggja saman heildar-
kostnaðinn sem sjá má í mánaðar-
legri leigufjárhæð.
Á töflunni má sjá verð á þremur
nýjum íbúðum. Annars vegar eru
íbúðirnar fjármagnaðar með 10%
stofnstyrk og 90% láni á 4,5% vöxt-
um til 50 ára. Hins vegar er sama
dæmi án stofnstyrks. Í leigufjárhæð-
inni er allur kostnaður innifalinn auk
afborgana lána þ.m.t. fasteignagjöld,
tryggingar, viðhaldsskostnaður og
hússjóður.
Þetta eru eflaust háar tölur fyrir
þá sem ekki hafa velt þessu fyrir sér
en þrátt fyrir allt er hagkvæmara að
leigja en kaupa séu fjárbinding og
enn hærri vextir teknir með í dæmið.
Sjá töflu.
Vextir eða lóða-
skortur, það
kostar að búa
Gunnar Jónatansson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Búseta hsf.
Húsnæðismál
Það er skortur á minni
íbúðum, segir Gunnar
Jónatansson, bæði
í herbergjum og
fermetrum talið.
Stærð íbúðar Stærð Verð Stofnstyrkur Áhvílandi lán Leigugjald
í fm íbúðar 10,0% 90,0% pr. mánuð
2 herb. íbúð 70 8.400.000 840.000 7.560.000 55.922
3 herb. íbúð 90 10.800.000 1.080.000 9.720.000 71.899
4 herb. íbúð 110 13.200.000 1.320.000 11.880.000 87.877
Stærð íbúðar Stærð Verð Stofnstyrkur Áhvílandi lán Leigugjald
í fm íbúðar 0,0% 100,0% pr. mánuð
2 herb. íbúð 70 8.400.000 0 8.400.000 59.464
3 herb. íbúð 90 10.800.000 0 10.800.000 76.454
4 herb. íbúð 110 13.200.000 0 13.200.000 93.443
Í HÁSKÓLA Ís-
lands eru spennandi
tímar um þessar
mundir. Skólinn fagn-
ar nú níutíu ára af-
mæli sínu og nýlega
voru kynntar hug-
myndir skólans um
vísindagarða. Þessar
hugmyndir eru af-
rakstur vinnu nefndar
um húsnæðis- og
skipulagsmál háskól-
ans sem háskólaráð
skipaði á vordögum.
Stúdentar hafa hér
eftir sem hingað til
látið húsnæðismál Há-
skólans sig miklu varða og verður
engin breyting þar á. Því var það
mikið hagsmunamál fyrir stúdenta
að fá inn fulltrúa í þessa nýju nefnd
háskólaráðs. Vísindagarðar hafa
verið áberandi í umræðunni innan
háskólans, enda er hér um mjög
heillandi viðfangsefni að ræða. Há-
skóli Íslands býr yfir þeim kjör-
aðstæðum sem góður vísindagarður
þarfnast. Þar ber helst að nefna
tvennt, nálægðina við háskólann og
staðsetninguna í miðborginni.
Aðlaðandi umhverfi fyrir
ungt menntafólk
Í vísindagörðum Háskóla Íslands
mun skapast öflugt nýsköpunarum-
hverfi. Slíkt umhverfi er afar eft-
irsóknarvert fyrir æðstu mennta-
stofnun þjóðarinnar. Háskóli
Íslands leggur mikinn metnað í
uppbyggingu fram-
haldsnáms og eflingu
rannsókna og þetta
nýja umhverfi veitir
skólanum sóknarfæri.
Þarna munu fyrirtæki,
rannsóknarstofnanir
og háskólinn í samein-
ingu stuðla að upp-
byggingu öflugs og
örvandi umhverfis.
Innan vísindagarðanna
er mikilvægt að skapa
stemmningu sem höfð-
ar til ungs mennta-
fólks og því þarf að
vera í boði þjónusta,
bæði fyrir starfsfólk á
staðnum og aðra sem sækja vinnu í
nágrenninu. Háskólasvæðið verður
því gert enn áhugaverðara fyrir
stúdenta og það verður að teljast
jákvæð þróun.
Tengslin við
atvinnulífið styrkjast
Ávinningur okkar stúdenta af
slíkum vísindagarði verður mikill.
Fyrir utan hina gífurlegu uppbygg-
ingu sem mun eiga sér stað á há-
skólasvæðinu munu tengslin við at-
vinnulífið og hin ýmsu þekk-
ingarfyrirtæki skila sér hratt inn í
háskólasamfélagið. Stúdentaráð
Háskóla Íslands hefur lagt mikla
áherslu á aukin tengsl háskólans
við atvinnulífið. Er þetta stórt
framfaraskref í þeim málum og
verður t.a.m. aðgengi stúdenta að
verkefnum tengdum atvinnulífinu
betra, báðum aðilum til hagsbóta.
Enn meiri nýsköpun
Við stúdentar hljótum að fagna
þessum nýju, metnaðarfullu áform-
um háskólans. Sérstakt fagnaðar-
efni er að Háskóli Íslands hafi tekið
þá stefnu að leita nýrra leiða til að
fjármagna byggingar á háskóla-
svæðinu. Þó leggja stúdentar
áherslu á að háskólinn ljúki við aðr-
ar byggingar sínar og þá verði
Náttúrufræðahúsið í forgangi. Þró-
un vísindagarða Háskóla Íslands
mun án efa gegna mikilvægu hlut-
verki í áframhaldandi uppbyggingu
rannsóknaumhverfis háskólans og
opnar enn frekar fyrir nýsköpun í
háskólasamfélaginu.
Nýir tímar í bygginga-
málum Háskóla Íslands
Dagný Jónsdóttir
Húsnæðismál
Þróun vísindagarða Há-
skóla Íslands, segir
Dagný Jónsdóttir, mun
gegna mikilvægu hlut-
verki í uppbyggingu
rannsóknaumhverfis
skólans.
Höfundur situr í húsnæðis- og skipu-
lagsnefnd Háskóla Íslands og er
framkvæmdastjóri Stúdentaráðs HÍ.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
flísar