Morgunblaðið - 22.09.2001, Blaðsíða 40

MINNINGAR
40 LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Sérfræðingar
í blómaskreytingum
við öll tækifæri
Skólavörðustíg 12,
á horni Bergstaðastrætis,
sími 551 9090.
Minningarkort
Hjartaverndar
535 1825
Gíró- og greiðslukortaþjónusta
Útfaraskreytingar, kransar, krossar.
Skreytingar við öll tækifæri
Fagmennska í fyrirrúmi
Reykjavíkurvegi 62, Hfj. s. 565 0440
✝ Guðmundur Pét-ur Valgeirsson,
bóndi í Bæ í Árnes-
hreppi á Ströndum,
fæddist í Norður-
firði í Árneshreppi
11. maí 1905. Hann
lést á sjúkrahúsi
Hólmavíkur 14.
september síðastlið-
inn. Foreldrar hans
voru Valgeir Jóns-
son, bóndi í Norður-
firði, f. 18.4. 1868, d.
6.1. 1949, og Sess-
elja Gísladóttir hús-
móðir, f. 24.9. 1875,
d. 30.10 1941. Systkini Guðmund-
ar voru 18. Þau voru: Jón, f. 14.1.
1896, lést sama ár, Jón, bóndi í
Ingólfsfirði, f. 2.3. 1897, síðast bú-
settur á Akranesi, Gíslína Vil-
borg, húsmóðir á Steinstúni, f.
28.4. 1898, Valgerður Guðrún,
húsm. á Njálsstöðum og síðar í
Bár við Grundarfjörð, f. 17.4.
1899, Sigurlína Guðbjörg, húsm. í
Norðurfirði og í Reykjavík, f.
16.7. 1900, Ólafur Andrés sjómað-
ur, f. 24.9. 1901, Albert, bóndi í
Bæ, f. 26.11. 1902, Guðjón, bóndi á
Seljanesi og verkamaður í
Reykjavík, f. 19.12. 1903, Svein-
björn, bóndi í Norðurfirði, síðar á
Akranesi, f. 24.8. 1906, Soffía Jak-
obína, húsm. á Drangsnesi og síð-
ar Kópavogi, f. 27.11. 1907, svein-
barn, f. 1908, dó í fæðingu,
Benedikt, bóndi í Norðurfirði, síð-
ar í Árnesi, f. 13.8. 1910, meybarn,
meistari, f. 18.11. 1965. 6) Hjalti,
bóndi í Bæ, f. 17.1. 1938, kvæntur
Guðbjörgu Þorsteinsdóttur, f.
16.3. 1948. Börn þeirra: a) Jensína
skrifstofumaður, f. 12.9. 1972, b)
Pálína, bóndi í Bæ, f. 12.10. 1975,
c) Birna leiðbeinandi, f. 27.4.
1979, d) Þorsteinn nemi, f. 14.5.
1984. Fyrir átti Hjalti dóttur,
Steinunni. Hennar móðir er Þóra
Guðmundsdóttir. Fósturdóttir
Guðmundar og Jensínu er Elín El-
ísabet Sæmundsdóttir, f. 16.6.
1930. Hún er gift Sigurjóni Niel-
sen járnsmíðameistara, f. 6.7.
1928. Börn þeirra eru: a) Gísli vél-
stjóri, f. 30.9. 1949, b) Guðmundur
bílamálari, f. 4.8. 1951, c) Birgir
bílamálari, f. 28.6. 1953, d)
Hreinn, f. 11.9. 1957, d. 1958, e)
Nína Guðrún innheimtustjóri, f.
28.11. 1955, d. 21.7. 2000, f) Ósk
kennari, f. 21.1. 1959, g) Sigurjón
sjómaður, f. 15.10. 1961, h) Hrönn,
f. 28.8. 1965, d. 9.1. 1966. Kjör-
dóttir Guðmundar og Jensínu var
Fríða, f. 3.3. 1945, lést árið 1961.
Einnig ólu Guðmundur og Jensína
upp þá Björgmund Guðmundsson
og Gunnlaug Valtýsson.
Guðmundur P. Valgeirsson var
búfræðingur frá Hvanneyri. Hon-
um voru falin mörg trúnaðarstörf
fyrir sveit sína og var hann t.d.
formaður búnaðarfélagsins,
brautryðjandi í jarðræktarmálum
og frumkvöðull í sauðfjárræktun.
Hann átti mestan þátt í að koma
Árneshreppi í hóp bestu sauðfjár-
ræktarhéraða landsins. Blaða-
skrif og minningabrot hans vöktu
athygli og margan pennavininn
eignaðist hann um ævina.
Útför Guðmundar fer fram frá
Árneskirkju á Ströndum í dag og
hefst athöfnin klukkan 16.
f. 1911, andvana,
meybarn, f. 1912,
andvana, Eyjólfur,
kaupfélagsstjóri á
Norðurfirði og bóndi
á Krossnesi, f. 12.4.
1914, Valgeir búfræð-
ingur, f. 1.1. 1916, og
Laufey, húsmóðir í
Asparvík, síðar í
Bjarnarhöfn á Snæ-
fellsnesi, f. 19.8. 1917.
Öll eru systkinin látin
nema Eyjólfur og
Laufey. Guðmundur
kvæntist Jensínu Guð-
rúnu Óladóttur, frá
Ingólfsfirði, f. 18.2. 1902, d. 6.11.
1993. Þau eignuðust sex börn: 1)
Óli, f. 21.5. 1930, d. 15.6. 1930, 2)
Elín, f. 6.1. 1931, d. 17.6. 1931, 3)
Guðbjörg, f. 25.2. 1933, d. 28.3.
1933, 4) Pálmi, járnsmíðameistari
og verkstjóri í Bergiðjunni, f. 7.6.
1934, var kvæntur Þrúði Hjalta-
dóttur, þau skildu. Börn þeirra
eru a) Fríða hjúkrunarfræðingur,
f. 4. desember 1960, b) Hrund
tannfræðingur, f. 19. mars 1974.
Seinni kona Pálma er Lilja Þor-
leifsdóttir ritari, f. 8.1. 1939, 5)
Jón, húsasmíðameistari og kenn-
ari við Fjölbrautaskólann í Breið-
holti, f. 19.6. 1936, kvæntur Hjör-
dísi Vigfúsdóttur bréfbera, f. 5.11.
1938. Börn þeirra: a) Vignir húsa-
smíðameistari, f. 7.5. 1960, b)
Heimir húsasmíðameistari, f. 3.8.
1961, c) Fríða Jensína gullsmiður,
f. 3.6. 1964, d) Hörður húsasmíða-
Þegar ég var ófrísk að elsta syni
mínum bjó ég í New York, langt frá
ströndunum góðu. Þetta var mín
önnur þungun og ég var stödd fyrir
norðan á Ströndum þegar lífið í kviði
mér slokknaði. Ég sá það á lang-
ömmu að hún vissi að svo var, þó að
vikur liðu þar til vissa hennar var
staðfest. Svo þegar líf kviknaði með
mér aftur vildi ég færa langömmu
gleðifréttirnar. Ég hringdi til Ís-
lands og spjallaði við langömmu og
langafa, þetta var í síðasta sinn sem
ég heyrði í langömmu, hún dó stuttu
seinna. Eiginmaður minn sagði að
langamma myndi vera með barninu
og hjálpa okkur og ég er viss um að
hún var viðstödd fæðingu fyrsta son-
ar míns. Þessi sonur minn er nú orð-
inn 7 ára og hefur gortað yfir því í
nokkur ár að eiga langalangafa. Það
er skömm að því en hann fékk aldrei
að hitta hann. Í fjögur ár hef ég sagt:
„Við förum næsta sumar,“ en nú er
sumrinu lokið og langafi er farinn til
hennar langömmu.
Það sumar sem ég dvaldist hjá
langafa og langömmu, þeim Guð-
mundi og Jensínu, er mér mjög dýr-
mætt. Þær minningar sem ég á síðan
þá eru ómetanlegar og mér sem gull,
ekki síst núna er allt er orðið tölvu-
vætt og maður er svo langt frá nátt-
úrunni og uppruna matar síns. Að fá
að skilja mjólkina með langömmu,
strokka, hleypa skyr og taka áfirnar
fyrir langafa þegar langamma var að
hnoða smjör. Ekki að ég skildi
hvernig hann gat drukkið þetta, mér
fannst það vont. Það var annað sem
ég gat ekki lagt mér til munns (eftir
að hafa áttað mig á því hvað það var).
Við sátum þrjú við eldhúsborðið inni
hjá langömmu og langafa og fann ég
hringorm í fiskinum mínum. Langafi
ættlaði sko ekki að láta gikkinn úr
borginni komast upp með að borða
ekki matinn sem var í boði, sem sagt
þorskinn góða, en langamma sá aum-
ur á mér og þaut ég inn í eldhús til
Hjalta og Guggu. Einn daginn sá
langafi hrafn eða veiðibjöllu á sveimi
inni í dal og mér til mikillar gleði
bauð hann mér með sér til að athuga
þetta. Ég hafði aldrei riðið út áður
svo að langafi teymdi undir mér.
Þetta var ekki langur tími en mér
fannst ég svo merkileg að fá að vera
ein með Guðmundi langafa í reiðtúr,
og hann bauð mér meira að segja
með sér. Þegar við komum inn í dal
fundum við afvelta á sem var orðin
fuglamatur og lambið hennar. Ég
man reiðina og sorgina í brjósti mér
er við urðum að skilja við ána og
lambið til að sækja áhöld. En gleðin
yfir því að vera þarna með Guðmundi
langafa stendur upp úr, hann bauð
mér með.
Ég man að þeim var ekkert vel við
að ég tæki myndir af þeim en töluðu
þó hvort annað til svo ég fékk að lok-
um að mynda þau bæði.
Lyktin úr kjallaranum, kjóllinn
hennar langömmu, augabrýrnar
hans langafa, að sitja við eldhúsborð-
ið að maula kleinur og drekka alvöru
mjólk á meðan við langamma spil-
uðum kasínu og útreiðartúrinn með
langafa eru minningar og myndir
sem ég mun ávallt varðveita í hjarta
mínu.
Nú hefur sú stund runnið upp sem
Guðmundur langafi þráði orðið mest,
að komast til hennar Jensínu sinnar.
Nú eru þau án vafa hamingjusöm
hvort í annars örmum, frjáls og laus
við hömlur líkamans.
Sjáumst seinna, elsku langamma
og langafi.
Þið verðið með mér alltaf. Ég
elska ykkur, ykkar barnabarnabarn,
Hrönn Ólöf Guðmundsdóttir.
Elsku afi minn.
Ég sendi þér kæra kveðju,
nú komin er lífsins nótt.
þig umvefji blessun og bænir,
ég bið að þú sofir rótt.
Þó svíði sorg mitt hjarta,
þá sælt er að vita af því
þú laus ert úr veikinda viðjum,
þín veröld er björt á ný.
Ég þakka þau ár sem ég átti
þá auðnu að hafa þig hér.
Og það er svo margs að minnast,
svo margt sem um hug minn fer.
Þó þú sért horfin úr heimi
ég hitti þig ekki um hríð,
þín minning er ljós sem lifir
og lýsir um ókomna tíð.
(Þórunn Sig.)
Takk fyrir allt,
þín
Pálína.
Í dag verður til moldar borinn
Guðmundur Valgeirsson bóndi í Bæ í
Trékyllisvík á Ströndum. Guðmund-
ur var fæddur 1905 og ævi hans
spannaði því nær alla tuttugustu öld-
ina. Ég kynntist Guðmundi, móður-
bróður mínum, ekki persónulega
fyrr en hann var kominn á efri ár. En
hann var samt nálægur í vitund fjöl-
skyldunnar og í umtali foreldra
minna. Árin liðu og ég settist að á
Hólum og heimsókn okkar norður í
Trékyllisvík beið stöðugt betri tíma.
Hann heilsaði mér á hlaðinu í Bæ
og faðmaði fjölskylduna að sér:
„Loksins, loksins ertu kominn
frændi minn, vertu velkominn, það
var kominn tími til að þú létir sjá
þig.“ Ég fékk strax þá tilfinningu að
ég væri að koma heim, eftir langa
fjarveru. Ég hafði ekki stigið áður
fæti í Árneshrepp á Ströndum, en
móðir mín hafði alist þar upp og allt
hennar fólk og mér varð ljóst að tölu-
vert stór hluti af mér sjálfum lá fólg-
in norður þar. Tuttugasta öldin var
mikill umbrotatími og Strandasýsla
fór ekki varhluta af því. Á ævi Guð-
mundar fluttust margir sveitungar
hans og sýslungar burt og jarðir fóru
í eyði. Ég er þar sjálfur meðtalinn.
Um 1950 brást fiskurinn í Húnaflóa
og allmargar fjölskyldur fluttu burt
úr nyrstu hreppum Strandasýslu.
Þar á meðal foreldrar mínir og fjöl-
skylda, þegar ég var sjö ára og við
dvöldum í sitthvorum landshlutanum
síðan. Guðmundur var einn af átján
systkinum, sem flest bundu tryggð
við Árneshreppinn með fastri búsetu
og færðu nútímann til sín norður á
Strandir með dugnaði og elju fremur
en leita hans í önnur héruð. Það boð-
aði oft af Guðmundi. Hann talaði
tæpitungulaust og hélt skoðunum
sínum fram af mikilli einurð og þótti
stundum dómharður. En hann var
einstaklega hlýr þegar nær honum
var komið. Og ávallt var stutt í kímn-
ina. Hann var hinn skemmtilegasti
viðræðu um hin ólíklegustu málefni
og ákaflega orðheppinn. Guðmundur
var einnig afar ritfær, og stálminn-
ugur til hinstu stundar og skrifaði
fallega hönd. Greinar hans og pistlar
birtust reglulega í dagblöðum og
höfðu áhrif. Ég hitti hann síðast fyrir
um þremur vikum á sjúkrahúsinu á
Hólmavík. Þá var hann orðinn rúm-
fastur og ljóst að fætur hans myndu
ekki framar ganga um tún í Trékyll-
isvík. Hugurinn var þá, sem endra-
nær, í heimasveit hans, sem hann
hafði gefið starfskrafta sína óskerta.
Hann velti enn fyrir sér framtíð
byggðarinnar sinnar á nýrri öld sem
hann sá bjarma fyrir. Hann dáðist að
áræði unga fólksins, sonardótturinn-
ar og sambýlismanns hennar sem nú
hafa ákveðið að hefja búskap í Bæ.
Honum varð þá tíðrætt um einn at-
burð sem virtist hafa mótað lífsskoð-
un hans. Það var þegar skólinn á
Finnbogastöðum brann árið 1932.
Þetta var einn fyrsti heimavistar-
grunnskóli landsins og byggður af
miklum myndarskap fyrir forgöngu
nafna hans, Guðmundar bónda og
kennara á Finnbogastöðum. Þegar
eldurinn hafði verið slökktur stóðu
íbúarnir sorgmæddir yfir byggingu
sem fyrir nokkrum stundum hafði
verið helsta stolt þeirra en var nú
rjúkandi öskuhaugur. Guðmundur
sagði mér að nafni hans á Finnboga-
stöðum hefði þá stigið fram og mælt.
„Ég heiti því að að mér heilum og lif-
andi skal þessi skóli endurbyggður.“
„Og við það stóð hann blessaður,“
bætti Guðmundur við, „þótt hann
væri sjálfur bláfátækur. En hann
mætti andstöðu og það voru ekki all-
ir sammála. Því miður er það nú oft
svo.“ Þegar fólk tók að flytjast brott
úr Strandasýslu um miðbik síðustu
aldar fóru margir að efast um byggð
þar um slóðir. Um þetta leyti eru á
ferð Páll Hafstað ráðunautur sem
var m.a að kanna búsetuskilyrði og
möguleika á litlum virkjunum í sveit-
um. Með honum í för var skáldið
Steinn Steinarr. Þeir gistu á Bæ.
Páll taldi litla framtíð fyrir byggð í
Árneshreppi. Eftir þessar samræður
lá Guðmundur andvaka um nóttina.
Hann sá að hér varð að bregðast við
og það fljótt. Í kjölfarið var hafið
stórátak í túnrækt, sem blés nýju lífi
í landbúnaðinn og jók íbúunum trúna
á búsetu þar í sveit. Um 1970 kom
önnur ný bylgja í brottflutning fólks.
Þá varð aftur að bregðast við og
beita samtakamættinum til sóknar.
Guðmundur í Bæ gekk fram fyrir
skjöldu. Hrint var í framkvæmd Ár-
neshreppsáætlun og á næstu árum
með samstilltu átaki heimafyrir og
stuðningi stjórnvalda var allur húsa-
kostur bættur og byggt upp á nánast
hverri jörð ný fjárhús og hlöður.
Jafnframt var túnrækt aukin og end-
urbætt. Að þessum framkvæmdum
býr byggðin í dag. Þetta átak Árnes-
hreppsbúa vakti aðdáun og blés
kjarki í brjóst íbúa í öðrum byggðum
landsins. Í huga Guðmundar var
sókn besta vörnin. Hann dáði Eggert
Ólafsson náttúrufræðing og skáld,
sem „sjálfur við stjórn, settist með
formanns þor“ eins og segir í kvæði
Matthíasar Jochumssonar. Hann,
eins og Guðmundur fóstri hans á
Finnbogastöðum, lét hvorki óhöpp
né mótbýr knýja sig til uppgjafar.
Guðmundur Valgeirsson í Bæ hefur
með framgöngu sinni, skrifum og
hugsjónaeldi sýnt staðfestu, trúnað
og útsjónarsemi, sem hefur verið, og
mun vonandi verða áfram, styrkur
íslensku þjóðarinnar um aldir.
„Starfið er margt en eitt er bræðrabandið
boðorðið hvar sem þér í fylking standið
hvernig sem stríðið þá og þá er blandið
það er: Að elska byggja og treysta á landið.“
Jón Bjarnason.
Um mitt sumar fékk ég bréf frá
Guðmundi P. Valgeirssyni frá Bæ í
Árneshreppi. Það er reyndar varla í
frásögur færandi. Þau eru orðin
mörg bréfin frá Guðmundi. Þetta
bréf skrifaði Guðmundur á elliheim-
ilinu á Hólmavík enda orðinn háaldr-
aður, kominn hátt á tíræðisaldurinn.
Bréf Guðmundar lýsir þó sem fyrr
eldmóði og brennandi áhuga á þjóð-
málum og málefnum sinnar sveitar.
Guðmundi kynntist ég fyrst haust-
ið 1966, þegar ég kom í mína fyrstu
framboðsferð í Árneshrepp. Þá
ræddi ég lengi við Guðmund. Hann
spurði margs. Þótti honum augljós-
lega nauðsynlegt að kynna sér vel
skoðanir þessa Ameríkumenntaða
Reykvíkings. Síðan urðu fundir okk-
ar margir og fróðlegir. Hjá Guð-
mundi kom enginn að tómum kofun-
um. Guðmundur var víðlesinn og
hafði ákveðnar og vel rökstuddar
skoðanir á þjóðmálum. Guðmundur
var einhver besti fulltrúi hins víð-
sýna íslenska alþýðumanns, sem ég
hef kynnst.
Guðmundur Valgeirsson var sann-
ur samvinnu- og félagshyggjumaður.
Hann vissi sem er, að vöndurinn er
sterkari en stráið. Hann beitti sér
ætíð fyrir samstöðu og samvinnu um
þau mál, sem til framfara horfðu fyr-
ir byggðina. Ánægjulegt var að koma
í Árneshreppinn á tímum Vest-
fjarðaáætlunarinnar. Með lánum úr
Byggðasjóði endurnýjuðu bændur
fjárhús sín og hlöður. Það gerðu
heimamenn sjálfir undir stjórn
byggingameistara ættuðum úr
hreppnum. Þannig fóru þeir bæ af
bæ og byggðu húsin á skemmri tíma
og fyrir töluvert lægri fjárhæð en
áætlað hafði verið. Ég fylltist aðdáun
á þessum útvörðum íslenskrar
byggðar með Guðmund Valgeirsson í
broddi fylkingar.
Guðmundur Valgeirsson var tor-
trygginn á þróun þjóðmála. Hann sá
sem er að samvinnan var að hopa
fyrir einstaklingshyggjunni og
græðginni. Þau eru mörg bréfin þar
sem Guðmundur lýsti sínum skoðun-
um. Hann óttaðist að jafnræðið, sam-
hjálpin og velferðin yrði látin víkja
og ekki síst hinar dreifðu byggðir
líða fyrir það. Ég minnist bréfs, þar
sem Guðmundur varaði mjög við
hinni öfgafullu einstaklingshyggju
Nýsjálendinga, sem nokkrir stjórn-
málamenn hrifust mjög af. Það fór
ekkert fram hjá Guðmundi.
Guðmundur lýkur sínu síðasta
bréfi til mín með þessum orðum: „Ég
er nú á Elliheimili Hólmavíkur. Sú
von mín, að ég fengi að sofna minn
síðasta blund heima er fjöruð út.“
Nokkuð dróst hjá mér að svara
bréfi Guðmundar. Ég hafði rétt lokið
því, átti aðeins eftir að póstleggja
bréfið, þegar ég frétti andlát hans.
Svarbréfi mínu lauk ég með þessum
orðum: „Það skil ég vel, kæri vinur,
að þú saknir þinnar sveitar. Þú getur
hins vegar litið glaður til baka yfir
farinn veg. Engum hef ég kynnst
jafn trúum sinni sveit, ætíð reiðubú-
inn til að rétta hjálparhönd og stuðla
að samstöðu um framfaramálin. Ár-
neshreppur á þér mikið að þakka.
Okkar kynni eru mér mikils virði.“
Þetta verða mín síðustu orð til míns
góða vinar, Guðmundar P. Valgeirs-
sonar.
GUÐMUNDUR P.
VALGEIRSSON