Morgunblaðið - 22.09.2001, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 2001 31
ag ferli-
„Ljóst er
m ríkir á
ferliverk
msu leyti
ðast hvar
á sjúkra-
mur kerf-
og sem
ögun er
væmd og
af hálfu
aðstæður
asamt og
t væri að
rk væru
nakjörum
líkt og
ra lækna
samning,
rsamning.
ær lækn-
föst laun
hlutaðeig-
þýðir að
að starfa
verktaki)
n annars
hve fáir
ð þennan
pplýsing-
gist á er
tvöfalda
möguleika
efði um-
mikið og í
fram yfir
Ef miðað
u sjúkra-
i til jókst
um tæp-
9 og 2000
k sjúkra-
var mun
nta.
Komst Ríkisendurskoðun einn-
ig að þeirri niðurstöðu að fram-
kvæmd samninga um ferliverk
væri víða ámælisverð hvað varð-
aði aðra þætti en einingakvóta.
„Til dæmis virðist að sumsstaðar
þar sem læknum er heimilt að
vinna ferliverk í dagvinnutíma
sínum sé eftirliti með því að þeir
endurgreiði sjúkrahúsinu verð-
mæti tímavinnu sinnar ábóta-
vant,“ segir í skýrslunni.
Fann stofnunin allmörg dæmi
um að ákvæði um einingakvóta í
ferliverkasamningum milli heil-
brigðisráðuneytisins og einstakra
sjúkahúsa væri ekki virt. Telur
Ríkisendurskoðun brýnt að eft-
irlit með framkvæmd samning-
anna verði stóreflt.
„Almennt þarf að huga að því
að bæta samræmi milli þeirrar
þjónustu sem TR greiðir fyrir og
veitt er á einkareknum læknastof-
um og þeirrar þjónustu sem ætl-
ast er til að sjúkrahúsin veiti.
Móta ætti skýra stefnu um hvers
konar þjónustu sjúkrahúsin skulu
veita og hvers konar þjónustu á
að veita á vegum TR. Í þessu
sambandi má benda á að á sama
tíma og sjúkrahúsin hafa átt erf-
itt með að fá aukna kvóta frá
HTR [heilbrigðis- og trygginga-
ráðuneytið] hefur mikill vöxtur
verið í umfangi þeirrar þjónustu
sem TR kaupir af sérfræðingum.
Heildarkvóti (einingapottur) sér-
fræðinga á samningi hjá TR var
aukinn um eina milljón eininga
milli áranna 1999 og 2000 og
sama magn milli áranna 2000 og
2001. Í a.m.k. einu tilfelli leiddi
þetta til þess að sérfræðingar til-
tekins sjúkrahúss, sem ósáttir
voru við það einingamagn sem því
hafði verið úthlutað, gátu sett upp
einkarekna læknastofu utan
sjúkrahússins og veitt þar viðbót-
arþjónustu gegn greiðslum frá
TR. Ekki verður séð að þetta mis-
ræmi sé afleiðing af stefnumótun
heilbrigðisyfirvalda,“ segir í nið-
urstöðum Ríkisendurskoðunar.
Veik samkeppnisstaða
sjúkrahúsanna gagnvart TR
Fram kemur í skýrslunni að
ferliverkum hefur fjölgað veru-
lega á seinustu árum á sama tíma
og legudögum hefur fækkað.
Mjög hafi fjölgað aðgerðum sem
hingað til hafa krafist innlagnar
sjúklings en nú eru unnar sem
ferliverk. Haft var eftir rekstr-
arlegum stjórnendum spítalanna,
sem úttektin náði til, að þeir væru
almennt sammála um að óraun-
hæft væri að ætlast til að sjúkra-
húsin geti haldið sérfræðingum í
vinnu ef einingakvóti héldist
óbreyttur.
„Ástæðan sé sú að allir starf-
andi sérfræðingar í landinu eiga
þess kost að fá ríflegan eininga-
kvóta frá TR ef þeir kjósa að
hefja einkarekstur. Kvartað er
undan því að „samkeppnisstaða“
sjúkrahúsanna gagnvart TR sé og
verði veik svo lengi
sem sérfræðingar hafi
möguleika á því að
„opna reikning“ hjá
TR. Ekki sé heldur
nægilega skýrt hvaða
þjónustu sjúkrahúsin
eiga að veita og hvaða
þjónustu TR er ætlað að tryggja,“
er haft eftir rekstrarstjórnendum
í skýrslu Ríkisendurskoðunar.
Haft er eftir læknum að ástæð-
ur þess að unnið er umfram kvóta
sé að þeir liggi undir miklum
þrýstingi frá sjúklingum sem eru
á biðlistum um að þeir fái að
gangast undir aðgerðir.
ið lækna
kastofum
gir að
vinnu
fram-
sé að
gn.
p um breytta
lur lækna
Heilbrigðis-
ráðuneytið
hafi forystu
um samn-
ingagerðina
ð
um
knum
pi
son
na-
ngar
omfr@mbl.is
ENSKA bókaútgáfan Har-ville Press hefur gefið úttvær bækur eftir HalldórLaxness og sérhæfir sig í
útgáfu þýddra bókmennta. Harriett
Harvey-Wood er útgáfustjóri hjá
bókaútgáfunni og hefur sérstakar
taugar til Íslands, þótt hún hafi
aldrei komið hingað. Bókaútgáfa
hefur sjaldnast verið auðveldur
geiri, en í Englandi eru tímarnir
bókaútgefendum einkar erfiðir um
þessar mundir, ekki síst þeim sem
sérhæfa sig í fagurbókmenntum,
því það hefur orðið mikill samdrátt-
ur í bóksölu undanfarin misseri.
„Kannski fundum við fyrir krepp-
unni fyrr en aðrir,“ segir Harriett
og vonar að þetta sé efnahags-
ástandinu að kenna, en ekki minnk-
andi áhuga á bókum.
Harriett er af skoskum ættum og
lagði stund á enskar bókmenntir í
Edinborg og þá einnig á fornensku,
þar sem forníslenska var þá enn
kennd. Nútímaíslensku kynntist
hún á heimili Sigursteins Magnús-
sonar aðalræðismanns og Ingi-
bjargar Sigurðardóttur konu hans,
þar sem hún var heimagangur, og
það kom henni á óvart hvað málið
hafði lítið breyst.
Dönskuskotinn matur
„Það sem ég man einna best eftir
frá þessum dögum er hvað frú
Magnússon var falleg og heillandi
kona,“ segir Harriett þegar talið
berst að kynnum hennar af fjöl-
skyldu Sigursteins. „Hún var ein
þessara fáu kvenna, sem góð-
mennskan geislar af. Ég var líka
fjarska hænd að Sigursteini, sem
mér fannst eins og víkingur af
gamla skólanum.“ Annað sem hún
tók eftir var að heimilisfólkið svaf
með sængur. Það er enn algengt að
Bretar sofi með teppi fremur en
dúnsængur. „Ég man að sængurnar
voru háreistar, líkari koddum, og
það var ekki auðvelt að koma í veg
fyrir að þær yltu af manni. Og svo
man ég eftir matnum, sem ég hélt
að væri íslenskur en þegar ég kom
til Danmerkur áttaði ég mig á að
maturinn á heimilinu líktist mjög
dönskum mat. En mér kom mest á
óvart að sjá hvað nútímaíslenska
líktist forníslensku. Ég vandist því
að hlusta á íslensku þótt ég skildi
ekki mikið, því frú Magnússon tal-
aði oft á íslensku við börnin sín.“
Kynnin af Íslendingasögunum
höfðu mikil áhrif á Harriett. „Ég
var yfirkomin af hrifningu á Íslend-
ingasögunum, þegar ég kynntist
þeim. Mér fannst og finnst enn að
þær séu svo miklu tilkomumeiri en
nokkrar aðrar bókmenntir frá þess-
um tíma. Franskar bókmenntir
þessa tíma eru vissulega frábærar,
en þær blikna við hliðina á sögum
eins og Njálu og Eglu.“ Harriett
bætir við að hún skilji ekki í öðru en
sögurnar séu efni í stórbrotnar
kvikmyndir eða sjónvarpsmyndir
því knappur stíll og sterkar sam-
ræður ættu að vera gott efni. Þegar
hún heyrir að það hafi reyndar verið
gerðar tilraunir í þessa átt, en út-
koman hafi verið upp og ofan, bætir
hún við að Englendingum hafi aldr-
ei tekist almennilega að kvikmynda
bækur Jane Austen. Kannski fari
betur á að útlendingar spreyti sig á
kvikmyndun Íslendingasagnanna.
Seinni tíma sögu kynntist Harr-
iett þegar hún skrifaði doktorsrit-
gerð sína í Kaupmannahöfn um
enska fornkvæðið Bjólfskviðu, sem
Grímur Thorkelín gaf út 1815 fyrst-
ur manna. „Thorkelín skildi auðsjá-
anlega ekki textann, en ég fékk
áhuga á Thorkelín og kynnti mér
ævi hans og störf og bréfaskriftir
hans. Gyldendal hafði áhuga á því á
sínum tíma að gefa rit-
gerðina út en þá hefði
ég þurft að fjármagna
útgáfuna, sem ég hafði
ekki tök á, og vinna
hana upp á nýtt til að
sníða hana að útgáfu,
sem ég hafði ekki löng-
un til.
En Thorkelín var skrýtinn
náungi. Hann fór ungur frá Íslandi,
var fimm ár í Englandi áður en hann
settist að í Kaupmannahöfn og varð
embættismaður. Ferill hans hófst
með glæsibrag en það varð ein-
hvern veginn lítið úr honum.“
Harriett hefur orð á að við kynnin
af Thorkelín hafi hún einnig kynnt
sér sögu Íslands á 18. og 19. öld og
það hafi fengið á hana þegar hún sá
hve lífið var hart á Íslandi á þeim
tíma. Stjórn Dana hafi kannski
heldur ekki bætt úr skák. „En ég sá
að það erfðu ekki allir Íslendingar
þetta við Dani því íslenski og danski
ræðismaðurinn í Edinborg voru
miklir vinir,“ segir hún brosandi. Í
Kaupmannahöfn kynntist hún líka
Árnasafni, sem var þá til húsa í
Proviantgården, rétt við Konung-
lega bókasafnið, og segist hafa átt
góðar stundir þar. Á þeim tíma voru
íslensku handritin enn deilumál í
Danmörku. Harriett segist vel
skilja að Dönum hafi þótt súrt að
missa þau, því Árni Magnússon hafi
flutt handritin löglega til Hafnar, en
segir að það sé gott að handritin séu
rannsökuð bæði í Reykjavík og í
Höfn.
Laxness einn af mikilhæfari
rithöfundum 20. aldar
Eftir doktorspróf í enskum bók-
menntum tók Harriett hliðarspor
frá bókmenntunum og var fram-
kvæmdastjóri fyrir kammerhljóm-
sveit í nokkur ár áður en hún tók til
starfa hjá British Council, þar sem
hún rak bókmenntadeildina lengi.
„Ég vann við að senda breska rit-
höfunda um heiminn og kynna
breskar bókmenntir, sem var
skemmtilegt því við
höfðum góða vöru að
kynna. Því miður var Ís-
land ekki á því svæði
sem ráðið starfaði á, sem
var mikil synd því það
hefði verið gaman að
gera meira af því að
kynna breskar bók-
menntir þar. Bæði sem mótvægi við
bandarísk áhrif, sem eðlilega gætti
vegna veru herliðsins og af því að
Ísland er á mörkum Bandaríkjanna
og Evrópu, og eins af því að Íslend-
ingar eru þekktir fyrir bókmennta-
áhuga sinn. Okkur tókst þó að senda
einn eða tvo rithöfunda þangað og
þeir áttu ekki orð yfir áhuganum og
eins fannst þeim merkilegt að heyra
af sjónvarpslausa deginum.“ Harr-
iett þykir miður að heyra að nú séu
engir sjónvarpslausir dagar lengur
á Íslandi og finnst að slíkur dagur
ætti sannarlega að vera í Englandi.
Eftir tuttugu ár hjá British
Council fór Harriett á eftirlaun, en
þó ekki meira en svo að hún fór að
vinna hjá Harville Press. „Ég vildi
gjarnan vinna hjá forlaginu því það
gefur út dásamlegar bækur og legg-
ur aðaláhersluna á þýddar fagur-
bókmenntir. En bóksala hefur dalað
mjög mikið undanfarið, síðasta ár
var sérstaklega slæmt og það bitnar
illilega á litlum, óháðum forlögum
eins og okkur, ekki síst af því að er-
lendar bókmenntir eru í skuggan-
um af breskum bókmenntum. En
það vill svo skemmtilega til að við
erum með nokkra norræna höf-
unda, sem hafa selst vel.
Harville hefur gefið út bæði Sjálf-
stætt fólk og Brekkukotsannál.
Harriett segir að þær hafi því
miður ekki selst vel, sem kannski
megi skýra með dvínandi bóksölu
almennt, en engu að síður sé áhugi á
frekari útgáfu.
„Það verður að segjast eins og er
að við lögðum ekki í að gefa út
Heimsljós, því hún er svo löng. Það
má kannski ekki segja það, en ég
held að sú bók hefði alveg þolað smá
styttingu, því það eru í
henni óþarfa endur-
tekningar, þótt höfund-
urinn hefði kannski
ekki hlustað á slíkar at-
hugasemdir. En mér
finnst Brekkukotsann-
áll sérlega falleg bók,
sem kemur svo
skemmtilega óbeint að hlutunum.“
Um stöðu Laxness í bókmennta-
heiminum segist Harriett vart hafa
lesið nægilega mikið eftir hann til að
dæma um hana. „Ég er heilluð af
Brekkukotsannál því bókin virðist
svo einföld þótt hún sé það alls ekki
og svo ljóðræn. Kannski var ég ekki
hrifin af Heimsljósi því ég fann ekki
þessa eiginleika þar. Mér fannst sú
bók eins og teygð, of mikið um end-
urtekningar, þótt það séu í henni
góðir sprettir. Bók eins og Atóm-
stöðin finnst mér einhvers staðar
þarna á milli. Ef Laxness er borinn
saman við Nóbelsverðlaunahafa 20.
aldar held ég að hann sé ofarlega á
blaði, þótt mig gruni að það sé
kannski vegna þess að það hafa ver-
ið nokkuð undarlegir verðlaunahaf-
ar inni á milli. Ef ég ber hann saman
við þá sem ég þekki best þá finnst
mér hann skör neðar en Kipling,
Eliot og William Golding en ég setti
hann hiklaust ofar Churchill, John
Galsworthy og Hemingway. Ég er
ekki alveg viss um hvar hann væri
miðað við Seamus Heaney. Það er
erfitt að dæma – en enginn vafi á að
hann var meiriháttar rithöfundur.“
En þótt salan á þeim tveimur
bókum sem Harville hefur gefið út
bendi ekki til þess að Laxness eigi
sterk ítök í enskum lesendum kann
Harriett þó sögu af einum Englend-
ingi, sem á sínum tíma lærði sína
lexíu af Laxness. „Roy Hattersley,
fyrrum ráðherra Verkamanna-
flokksins, hefur sagt frá því að þeg-
ar það kom í hans hlut að ræða við
Íslendinga í þorskastríðinu hafi
hann ákveðið að kynna sér nú hugs-
unarhátt þessara andstæðinga
sinna. Í þeim tilgangi las hann Sjálf-
stætt fólk. Af lestrinum ályktaði
hann að það væri tímasóun að
freista þess að semja við Íslendinga,
best að gefast strax upp. Hver segir
að það megi ekki læra sitthvað af
bókmenntunum! Rétt eins og Skot-
ar eru Íslendingar býsna fastir fyr-
ir, sem stafar líklega af baráttu
þeirra við náttúruöflin. Slík barátta
kennir manni að gefast hvorki upp
né gefa eftir.“
En það getur víðar að líta íslenskt
efni hjá Harville en í sjálfum text-
anum. Jean Giono (1895–1970) er
franskur höfundur og bók eftir
hann, The Song of the World, er
gefin út hjá Harville. Á kápunni er
falleg trérista eftir Snorra Arin-
bjarnar, sem snjall útlitshönnuður
útgáfunnar hafði uppi á og þótti
falla vel að bók Giono.
Kreppa í enskri bókaútgáfu
„Það finna flestir útgefendur fyr-
ir erfiðleikum um þessar mundir,“
segir Harriett, sem segist nýlega
hafa hitt útgefanda einnar stærstu
pappírskiljuútgáfu í Englandi og sá
kvartaði sárlega. Eins og aðrir velt-
ir hún fyrir sér hvort samdrátturinn
í bókaútgáfu hafi verið upptaktur að
þeim efnahagssamdrætti, sem nú
gætir svo víða, eða hvort rekja megi
hann til minnkandi áhuga á bókum.
Harriett segir að sér þyki dap-
urlegt að sjá þegar stór bókabúð
eins og Waterstone við Piccadilly
rýmir hillur sínar til að stilla upp
„ævisögu“ einnar Kryddpíunnar.
„Þegar litið er á metsölulistana
þá eru þar matreiðslubækur, bækur
um heilsu og annað, en fagurbók-
menntir hvergi sjáanlegar. Á met-
sölulistum yfir skáldsögur trónir
Harry Potter. Það væri ánægjulegt
að sjá einhverja þeirra bóka, sem
verða tilnefndar til Booker-verð-
launanna á næstunni, á metsölulista
skáldsagna, en ég á ekki endilega
von á að svo verði.“ Um áhrif sam-
dráttarins á bókaútgefendur segir
Harriett að þeir leitist auðvitað allir
við að hafa uppi á tryggum sölubók-
um og taka sem minnsta áhættu.
Að litlum útgefendum eins og
Harville snýr svo alveg sérstakur
vandi. Útgáfan hefur gefið út marg-
ar merkar bækur og oft verið fyrst
til að kynna og gefa út verk höf-
unda, sem síðan urðu þekktir. Har-
ville gaf út Doktor Sívagó á sínum
tíma og bækur Búlgakovs, svo fátt
eitt sé nefnt. „Vandi okk-
ar er að þegar þessir höf-
undar verða þekktir
bjóða stóru forlögin í þá
og gera þeim tilboð, sem
þeir geta ekki hafnað og
sem við getum ekki
keppt við.“
Það hefur valdið miklu
fjaðrafoki í Bretlandi að skartgripa-
fyrirtækið Bulgari kostar nýjustu
bók Fay Weldon. Harriett brosir
þegar það mál ber á góma.
„Fay hefur alltaf haft tök á að
vera með svolitla pretti. Mér finnst
þetta skoplegt, en þetta kemur mér
ekkert úr jafnvægi.“
Samdráttur
bóksölu bitn-
ar verst á litlu
forlögunum
Dr. Harriett Harvey-Wood, útgáfustjóri hjá Harville Press.
Breskir bókaútgefendur glíma við minnk-
andi bóksölu eins og Sigrún Davíðsdóttir
komst að er hún ræddi við Harriett Har-
vey-Wood, útgáfustjóra Harville Press.
Forlagið sérhæfir sig í þýddum fagurbók-
menntum og hefur meðal annars gefið út
tvær bækur Halldórs Laxness, sem hún
álítur í hópi mestu rithöfunda 20. aldar.
sd@uti.is
Franskar bók-
menntir þessa
tíma eru frá-
bærar en
blikna við hlið
Njálu og Eglu
Þykir miður að
heyra að nú
séu engir sjón-
varpslausir
dagar lengur á
Íslandi