Morgunblaðið - 22.09.2001, Blaðsíða 49

BRÉF TIL BLAÐSINS
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 2001 49
HEIMSFRÉTTIR undanfarna
daga bera ríkulegar fréttir af fjór-
um flugránum á risaþotum í Banda-
ríkjunum hinn
11. september sl.
Sem kunnugt er
lauk þremur
þeirra með því að
þoturnar rákust
á þrjár stórar og
þekktar bygging-
ar með tilheyr-
andi afleiðingum.
Samkvæmt frétt-
um er búið að
nafngreina alla
flugræningjana. Öll líta nöfnin út
fyrir að vera af arabískum uppruna.
Sögunni fylgir að flest eða öll nöfnin
séu tengd við hryðjuverkahópa af
múslímskum uppruna. Böndin ber-
ist að hinum kunna hryðjuverka-
manni Osama Bin Laden. Saman-
tekið bendir fréttaburðurinn til
(fram til 16. september, þegar þetta
er ritað) að um stórfellda glæpi hafi
verið að ræða. Einnig að líklegt sé
að þeir hafi verið skipulagðir af
sama aðila. Út frá þessu séð er rétt
að styðja áframhaldandi rannsókn
málsins í þeirri von að það auki lík-
ur á að fleiri vísbendingar finnist.
Vonandi leiðir það til að hinn raun-
verulegi sökudólgur finnist að lok-
um. Hann sé þá hnepptur í varðhald
og ákærður fyrir viðeigandi dóm-
stól. Í þessu tilfelli yrði ákæru
væntanlega beint til hins nýja og
kærkomna alþjóðlega stríðsglæpa-
dómstóls. Fari þetta svo má búast
við að við lok réttarhalda sé hann
dæmdur og hljóti viðeigandi refs-
ingu. Með þessu næði réttlætið að
ná fram að ganga til enda að hætti
siðmenntaðra manna. Þá er rétt að
harma atburðinn, styðja fórnar-
lömbin, leita skýringa á atburða-
rásinni og hvernig megi draga úr
líkum á slíkum atburðum í framtíð-
inni. Hið eina stórveldi jarðarbúa nú
um mundir vill hins vegar hina al-
kunnu sætu hefnd, og þá í ætt við
þá sem síendurtekin hefur verið í
bíómyndum um villta vestrið. Sá
sem situr í forsetastóli þarlendis, án
þess að hafa á bak við sig óyggjandi
atkvæðafjölda, hefur enn á ný tekið
fljóttekna ákvörðun. Hann hefur þá
þegar metið glæpina sem stríðsyfir-
lýsingu ókunns aðila gegn Banda-
ríkjunum og því beri að setja af stað
hefndaraðgerðir í formi hernaðar-
aðgerða. Í fyrstu yfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar hérlendis, þar sem at-
burðirnir voru að sjálfsögðu
harmaðir, var bætt við óheppilegu
orðalagi. Sagt var að þetta væri
huglaus verknaður. Slíkt orðalag er
jafnan notað í stríðsyfirlýsingum
gegn athöfnum kunns andstæðings,
líkt og til að hæðast að honum og
kalla fram aðhlátur. Slíkt orðalag á
ensku, cowardly, getur verið túlkað
af Bandaríkjunum sem stuðningur
við yfirvofandi stríðsaðgerðir.
Óæskilegt er að slík orð komi frá
óháðri þjóð með engan innlendan
her. Einnig eru þau eins konar öf-
ugmæli því miklu raunhæfara er að
telja að gífurlegan kjark þurfi til að
fremja glæp af slíkri stærðargráðu,
þar sem á annan tug manna fram-
kvæmdi sjálfsmorðsárás. Mun æski-
legra er að vanda til orðavals og
fyrst og fremst að fylgjast með at-
burðarásinni, reyna að skilja það
sem býr henni að baki og að sjálf-
sögðu styðja fórnarlömbin.
GUÐMUNDUR
RAFN GEIRDAL,
skólastjóri og félagsfræðingur
MA cand.
Glæpurinn sé rannsakaður –
en hefnd sé ekki studd
Guðmundur
Rafn Geirdal
GREIN þessi er skrifuð í minningu
þess saklausa fólks sem lést í hroða-
legum hryðjuverkum í Bandaríkjun-
um 11. sept. sl.
Hún er líka skrif-
uð í minningu
þess fólks sem lát-
ist hefur undan-
farna áratugi víða
um heim í hryðju-
verkum og stríðs-
átökum, en sum
þeirra má rekja til
þeirrar stefnu
sem Bandaríkin
hafa framfylgt. Í
sorg okkar og óhugnaði yfir nýfrömd-
um voðaverkum megum við ekki
gleyma að beita skynsemi okkar og
setja þessa atburði í sem víðtækast
samhengi til að vinna af öllum mætti
gegn því að eitthvað þessu líkt verði
endurtekið. Hér eru nokkrir naglar í
tilgátusmíð sem nú stendur yfir um
heim allan til að reyna að skýra hvað
er að gerast og á hverju við getum átt
von – og hvernig megi snúast til varn-
ar.
Hvers konar ofstæki?
Hvað fær menn í blóma lífsins til að
fljúga svona markvisst í opinn dauð-
ann? Það eru mörg dæmi þess að trú-
arofstækismenn hafi framið fjölda-
sjálfsmorð, líklega í þeim tilgangi að
losna úr þeim táradal sem þeim finnst
þetta jarðlíf vera og komast í ímyndað
sæluríki handan þessa heims. T.d. eru
fá ár síðan hundraða manna kristið
ofstækistrúarsamfélag, menn, konur
og börn, brenndi sig inni í Afríkuríki
nokkru. Einnig er stutt síðan upp-
rættur var ofstækishópur í Japan
sem virtist ætla að taka fjölda sak-
lausra borgara með sér í dauðann.
En örlagavefur óhugnaðarins í
Bandaríkjunum hlýtur einnig að vera
ofinn úr annars konar ofstæki, ná-
skyldu þó, nefnilega stjórnmálaof-
stæki. E.t.v. einnig örvæntingu. Árás-
unum var nefnilega beint gegn
tveimur meginstoðum bandaríska
heimsveldisins, þeirri efnahagslegu
og þeirri hernaðarlegu.
Gegn hverju beindust
hryðjuverkin?
Nú syngja margir þann söng með
Bandaríkjaforseta sem forsöngvara
að þetta hafi verið árás á frelsi og lýð-
ræði og vestræn gildi. Mig grunar þó
að árásinni hafi frekar verið beint
gegn græðgi og óbilgirni Bandaríkj-
anna víða um heim og því misrétti
sem af því hlýst. Gleymum því ekki að
Bandaríkin eru gráðugt og hrokafullt
heimsveldi sem býr yfir margföldum
hernaðarmætti á við nokkurt annað
ríki í heiminum. Það getur ekki verið
lýðræðisást sem fékk Bandaríkin til
að styðja blóðugar einræðisstjórnir
víða um heim og beita neitunarvaldi æ
ofan í æ til varnar hryðjuverkaríkinu
Ísrael.
Bandaríkin eru tiltölulega ungt,
sundurleitt ríki margra kynþátta,
trúarbragða og menningarkima sem
leitar ýmissa ráða til að mynda eina
volduga þjóð og halda henni saman.
Til þess hafa þeir ágæta stjórnarskrá,
þjóðfána og öfluga menningu þótt ung
sé. Meðal annara ráða hafa þeir lagt
sig mjög fram við að þjappa borgur-
unum saman með því að kynda upp
ótta við sameiginlegan ytri óvin.
Lengi vel höfðu þeir kommúnismann
og Sovétríkin, og mccarthyismann og
kalda stríðið hélt þjóðinni saman í
klóm óttans. En síðan ljóst varð að
grýlur þessar voru meira ímynd en
raunveruleiki hefur Bandaríkjamenn
sárlega vantað trúverðugan óvin. Þeir
hafa vígbúist og háð stríð víða um
heim en sloppið við árásir á eigin
borgir – þar til nú.
Stríð eða hryðjuverk?
Árásirnar hroðalegu hafa bæði ver-
ið nefndar stríð og hryðjuverk. Mér
finnst ekki vera skýr munur á þessu.
Hvort tveggja gengur út á að drepa
fólk, og flestir þeirra sem deyja eru
saklausir, þ.e. að mestu óviðkomandi
því máli sem deilt er um. Beitt er of-
beldi í stað þess að leysa deilumál eins
og siðuðu fólki sæmir. Kannski kall-
ast það stríð þegar stjórnvöld standa
að drápunum en hryðjuverk þegar
óbreyttir borgarar standa að þeim.
Bæði Davíð Oddsson og Bush köll-
uðu tilræðismennina hugleysingja í
ávörpum sem útvarpað var. Við verð-
um þó að viðurkenna að þeir sýndu
mikinn kjark miðað við þá valdhafa
sem gefa hermönnum skipanir úr
öruggu skjóli um að drepa. Ég lít
nefnilega svo á að stríð séu yfirleitt
hryðjuverk, jafnvel þótt þar standi
löglegir stjórnendur að baki.
Hvað er til ráða?
Nú reynir á siðferðisstyrk Banda-
ríkjamanna. Ég óttast villtar hefnd-
araðgerðir Bandaríkjahers sem gætu
þýtt blóðbað, margfalt á við það sem
þegar hefur orðið. Að menn gleymi nú
því sem segir í Biblíunni um að menn
skuli elska óvin sinn og fyrirgefa hon-
um og öðrum mannbætandi boðskap
sem vestræn menning býr yfir.
Ráðamenn NATO-þjóðanna, þar á
meðal Halldór Ásgrímsson, hafa til-
kynnt að þær líti á þessa árás á
Bandaríkin sem árás á sig og hafa
heitið þátttöku í mótaðgerðum. Hall-
dór benti sérstaklega á herstöðina
hér rétt við túnfótinn hjá okkur, að
hún væri tilbúin til afnota ef á þyrfti
að halda. Ég veit því ekki hversu
óhultir við Íslendingar yrðum í slíku
stríði.
Ég vona þó svo sannarlega að látið
verði nægja að láta sjálfa sökudólg-
ana sæta ábyrgð en ekki verði farið að
slátra saklausu fólki í öðrum löndum.
Svo virðist sem bandarísk stjórnvöld
hafi verið of upptekin af ytri hættum
en vanmetið innri hættur og innri
óvini því þeir sem voðaverkin frömdu
virðast hafa verið Bandaríkjamenn
eða a.m.k. innflytjendur þangað.
Nú vitum við að það er hægt að
fremja þvílík voðaverk og að brýnt er
að endurbæta varnir gegn slíkum
glæpum. Réttlát refsing, fyrirgefning
og fyrirbyggjandi aðgerðir eru lík-
legri til að stuðla að friði heldur en
hefnd. Við þekkjum það vel frá Sturl-
ungaöldinni hér á Íslandi hverju
hefndaraðgerðir skila.
Við verðum að vona að þeir sem nú
eru að skrifa fyrstu blaðsíðurnar í
sögu 21. aldar beri gæfu til að meta
aðstæður með hæfilega kaldri skyn-
semi og að réttlát refsing og miskunn
verði hefndarhug og ofstæki yfir-
sterkari.
ÞORVALDUR ÖRN ÁRNASON,
líffræðingur og kennari, Vogum.
Viðbrögð gegn
voðaverkum
Þorvaldur Örn
Árnason
S.Á.H. skrifar mér bréf, og
er fyrri hluti þess um efni sem
ég hef lengi ætlað að fjalla um,
og er ég sérstaklega þakklátur
fyrir það:
„Ágæti íslensku- og mál-
verndarmaður G.J.
Fróðlegt þætti mér að heyra
álit þitt á eftirfarandi efni.
Vilji maður koma hugsun
sinni til skila, verður hún jafn-
an að vera skýrt og réttilega
orðuð, í mæltu máli sem rituðu.
Og sem nokkurn óskýrleika í
hugsun dettur mér í hug að
nefna orðalag sem um þessar
mundir er mjög í tísku og hver
apar eftir öðrum, hugsunarlítið
að því er virðist, það er þegar
talað er um að „koma að“ einu
eða öðru. Þannig stóð t.d. í
Morgunblaðinu í dag (23.8.):
„Lagði Árni áherslu á mik-
ilvægi þess, að allir hagsmuna-
aðilar kæmu að mótunarferli
þessara nýju regla.“
Sú vanhugsun virðist mér
felast þarna í þessu orðalagi,
að „koma að“, að líkast er því
að umrætt verk vinni sig í
rauninni sjálft, til þess þurfi
menn aðeins að „koma að“ því.
En auðvitað er þarna átt við,
þó að óljóst sé orðað, að þeir
sem þarna eiga hagsmuna að
gæta, vinni að eða taki þátt í
mótun hinna nýju reglna.
Hrárra þýðinga orðasam-
banda úr ensku gætir æ meira
með óheppilegum hætti. Og
spurningin er hvort þarna er
um eitthvað slíkt að ræða.
En ekki fer á milli mála að
orðasambandið að „vinna með“
allt mögulegt er hrá þýðing og
verður ambögulegt í íslensku.
Menn vinna ekki með hlutina,
heldur vinna þeir að þeim. En
það er að vinna móti réttu ís-
lensku máli, að komast rangt
að orði.“
Orðasambandið að vinna
með er vægast sagt ekki
smekklegt, þegar það er haft á
undan þolfalli, og stundum
finnst mér það beinlínis lítils-
virðandi, svo sem þegar sagt
er að vinna „með fólk“, rétt
eins og fólkið sé amboð eða
annar dauður hlutur. Hins veg-
ar annast menn um fólk eða
sinna því, veita því umönnun
og svo vinna menn auðvitað
með fólki, ef svo ber undir. Ég
fjallaði rækilega um að „vinna
með“ á undan þolfalli fyrir
nokkru, og með hjálp próf.
Baldurs Jónssonar komst ég
að þeirri niðurstöðu, að það
væri enskættuð sletta. Um
hitt, „að koma að“ í fyrr-
greindri merkingu veit ég ekki
hvort að tekið er úr öðrum
málum eða heimatilbúið leið-
indamál.
„Mótunarferli“ er óþarflega
langt, en á sér því miður marg-
ar hliðstæður um þessar
mundir. Auðvitað er nóg að
segja „að mótun þessara
reglna“. Reyndar þykir mér
hvorugkynsorðið ferli ofnotað,
og mættu menn gjarna muna
eftir karlkynsorðinu ferill. Og
þá er ekki annað eftir en þakka
bréfið.


Hlymrekur handan kvað:
Sagði Valur við vonarkvon sína
(hans vífni er laus við að dvína):
„Ef saman við gistum,
færðu gull upp úr kistum;
það er gaman að giftast mér, Stína!“


Nafnið Már má muna tímana
tvenna. Það tíðkaðist að vísu
hér frá upphafi, að nefna menn
þessu fuglsheiti. Uppruni
fuglsnafnsins er vafasamur.
„Etymologie unsicher,“ segir
Jan de Vries. Nafnið var þétt-
ingsalgengt að fornu, 11 í
Landnámu og 12 í Sturlungu,
en svo hefur mönnum ekki
þóknast þetta, því að aðeins
voru tveir á landinu öllu 1703, í
Snæfellsness- og Barðastrand-
arsýslum. Síðan dó nafnið út
og var víst ekki endurvakið
fyrr en Einar Benediktsson
skáld lét son sinn heita Stefán
Má 1906. Einar og Valgerður
skírðu öll börn sín tveimur
nöfnum og ætíð fuglsheiti að
síðara lið: Einar Valur, Mar-
grét Svala, Benedikt Örn,
Ragnheiður Erla, Stefán Már
og Katrín Hrefna.
Allt í einu komst Már í tísku,
einkum sem seinna nafn eins
og hjá skáldinu. Árin 1921–
1950 voru 248 sveinar skírðir
Már. Í þjóðskrá 1982 eru þeir
1.590 (nr. 22), og síðan hefur
sóknin verið nær slyndrulaus,
skírðir 1982 hvorki meira né
minna en 100 (þar af 98 síðara
nafni), og er nr. 3, og 1985 alls
71 (69 síðara nafni) og er nr. 4
í þeim árgangi. Jón skaust upp
fyrir, en þar fyrir ofan voru
Örn og Þór.
Sumum hefur gengið illa að
beygja nafnið Már, vegna þess
að r-ið er ekki stofnlægt, en
það beygðist að fornu: Már,
Má, Mávi, Más.
Óspakur Glúmsson kvað:
Brá eg úr slíðrum
skálm nýbrýndri;
þeiri lét eg Mávi
á maga hvotað.
Unni eg eigi
arfa Hildar
fagurvaxinnar
faðmlags Svölu.
Nú mun algengast að sleppa
-vi-endingunni úr þágufalli og
segja frá Má. Skrýtið hvernig
smekkur manna er eða breyt-
ist í aldanna rás. Okkur finnst
fínt að skíra Örn, Má, Hauk,
Hrafn, Val og Þröst, en
ómögulegt að skíra Spóa, Kjóa,
Hana, Stelk og Svartbak. Nú
þykir ekki lengur við hæfi að
skíra Rjúpu, svo sem fyrr var
gert, hvað þá að gera önd,
hænu, álft og gæs að kvenna-
nöfnum. Kría hefur hins vegar
verið tekið upp, og Erla og
Hrefna þykja afbragðsnöfn.
Gömlum mönnum þótti fínt að
skíra Gölt, Grís, Hrein, Hjört
og Uxa. Af þessum nöfnum
notum við nú aðeins Hrein og
Hjört. Mörður er að ná sér eft-
ir aldalanga útskúfun. En ekki
myndum við skíra Ref eða
Hund, þótt okkur þyki í góðu
lagi að nefna syni okkar Úlf
eða Björn.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1.128. þáttur
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Þögn ríkti í húsakynnum Verzlunarskólans þegar
nemendur sýndu hluttekningu sína.