Morgunblaðið - 05.10.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 FÖSTUDAGUR 5. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NOKKUÐ löngu
fyrir atburðina í
Bandaríkjunum 11.
sept. og þá þróun al-
þjóðamála, sem fylgt
hefur í kjölfarið, hafði
ég hugsað mér að
skrifa pistil um
rekstrarvanda Flug-
leiða, mikilvægi flug-
félagsins fyrir ferða-
þjónustuna í landinu
og aftur þátt ferða-
þjónustunnar í þjóðar-
búinu sem útflutnings-
greinar.
Nokkurt hik kom á
greinaskrif við þau vá-
legu tíðindi og auðvit-
að er alls ekki séð fyrir endann á
þeim ógurlegu atburðum. Það sem
hins vegar hlýtur að hafa vakið at-
hygli allra er hversu flugsamgöng-
ur eru gríðarlega þýðingarmiklar,
en um leið mjög viðkvæmur og í
raun óvarinn rekstur. Strax á
fyrstu dögum eftir þessa atburði
bárust fréttir af viðbrögðum flug-
félaga í Bandaríkjunum og Evrópu.
Fyrir utan hið sorglega mannfall
var ljóst að fyrsta atvinnugreinin,
sem bíða myndi mikið skipbrot, var
flugsamgöngur og um leið ferða-
þjónusta. Stór bandarísk og evr-
ópsk flugfélög hafa þegar tilkynnt
mikinn samdrátt í þjónustu og upp-
sagnir tugþúsunda starfsmanna.
Verður ekkert flogið?
Allt í einu vöknuðum við Íslend-
ingar upp við þann vonda draum,
að flugsamgöngum til og frá land-
inu og á vegum íslenskra flugfélaga
erlendis yrði einfaldlega hætt inn-
an örfárra daga vegna flókinna
tryggingamála.
Það er fagnaðarefni, hversu
myndarlega og röggsamlega ráða-
menn á Íslandu tóku á þeim vanda
og leystu á svo að segja nokkrum
klukkustundum með ríkisábyrgð-
um.
Víða erlendis er vandinn þó enn
meiri. Þar er mönnum ljóst, að t.d.
í Bandaríkjunum verður að byggja
flugsamgöngur nánast upp frá
grunni og kosta gríðarlegu fjár-
magni til þess að endurheimta
tiltrú ferðamanna á flugi sem
ferðamáta.
Þess þá heldur verður okkur Ís-
lendingum að vera ljóst, að miklu
meira þarf til en þær ríkisábyrgðir,
sem veittar voru, svo langt sem
þær þó ná.
Tapað
markaðsstarf
Það er fyrst og fremst markaðs-
starfið, sem hefur glatast. Ekki er
ólíklegt að ætla, að mestur hluti
þeirra hundraða milljóna, sem var-
ið var til markaðsstarfs t.d. í
Bandaríkjunum á síðasta ári, nýtist
ekki eins og vonast var til.
Það ætti ekki að hafa farið
framhjá neinum, að mikil uppbygg-
ing hefur orðið í ferðaþjónustu hér-
lendis á undanförnum árum. Fjöldi
erlendra ferðamanna, sem hingað
koma, hefur aukist um fimmtíu
prósent á einum fjórum árum og
atvinnugreinin er önnur mesta
uppspretta gjaldeyris þjóðarinnar,
fyrir utan sjávarútveg og fiskveið-
ar. Gjaldeyristekjur af ferðamönn-
um námu ríflega 30 milljörðum
króna í fyrra og hafa aukist í krón-
um talið ár frá ári síðan 1993 að
þær voru 12,8 milljarðar.
Munaðarlaust óskabarn
Þetta óskabarn þjóðarinnar og
töfraorð í sambandi við uppbygg-
ingu og aukningu fjölbreytni í at-
vinnulífi á landsbyggðinni mætti
ætla að hefði orðið til af sjálfu sér,
með tilliti til opinbers stuðnings við
atvinnugreinina. Stoðstofnanir
annarra atvinnugreina, svo sem
rannsóknarstofnanir fiskiðnaðar-
ins, landbúnaðarins og
iðnaðarins eru t.d. að
mestu kostaðar af op-
inberu fé og kannski
er það eðlilegt.
Hér skal alls ekki
gert lítið úr þeim
miklu fjármunum,
sem varið var til land-
kynningar og menn-
ingarmála á árinu
2000, en á það bent, að
héðan í frá duga engin
„átök“ eða stuttar
herferðir.
Margir samverk-
andi þættir hafa verið
að verki, almennur
aukinn áhugi á Íslandi
erlendis, tilkoma Netsins, Björk og
mikil umfjöllun um land og þjóð í
erlendum fjölmiðlum fyrir tilstilli
ýmissa aðila.
Hlutur Flugleiða
Að mínu viti vegur hvað þyngst
þáttur Flugleiða í þessari þróun og
það gríðarlega kerfi samgangna við
landið, sem fyrirtækið hefur byggt
upp.
Frá Íslandi er t.d. hægt að fljúga
í beinu flugi til 5 áfangastaða í
Bandaríkjunum, en frá Noregi er
flogið á einn stað, frá Svíþjóð til
tveggja, frá Finnlandi til tveggja
og Danmörku til þriggja staða. Frá
sambærilegum markaðssvæðum á
Norðurlöndum (byggðir með 200–
300 þúsund íbúa, Þrándheimur,
Tromsø o.s.frv.) er yfirleitt aðeins
ein flugleið í boði í burt frá staðn-
um.
Það er á þessari ferðatíðni, sem
ferðaþjónusta á Íslandi hefur vax-
ið, og það er í mínum huga alveg
ljós afleiðing þess, að úr þeirri
tíðni verði dregið. Ferðaþjónusta
hér á landi mun hvorki vaxa né
dafna, menn mega í besta falli
vona, að allt hrynji ekki til grunna
eins og spilaborg.
Frá 1994 hefur félagið fjölgað
ferðum til og frá landinu um 60 til
85% eftir árstíma eða að meðaltali
um 70%. Á sama tíma hefur ferða-
mönnum fjölgað í sama mæli. Þeir
voru 179.241 árið 1994, en 302.913
á árinu 2000. Fjölgun ferðamanna
á Íslandi er bein afleiðing þeirrar
stefnumótandi ákvörðunar stjórn-
enda Flugleiða að stækka fyrirtæk-
ið, því stækkuninni fylgdi mikil
markaðssókn fyrir Ísland. Nú
starfa yfir 200 starfsmenn Flug-
leiða erlendis, og ætla má að Flug-
leiðir verji um 1,3 milljörðum
króna til markaðssetningar á Ís-
landi árlega. Mikil og jákvæð fjöl-
miðlaumræða erlendis um Ísland
er fyrirtækinu ekki heldur alveg
óviðkomandi. Á vegum Flugleiða
komu rúmlega 800 fjölmiðlamenn
til Íslands á síðasta ári.
Eiga bara Flugleiðir
að borga?
Það er tala hérna í textanum að
framan, sem ég bið menn að huga
að: 1,3 milljarðar króna. Til mark-
aðssetningar á Íslandi.
Mér er því spurn: Í ljósi þeirrar
stöðu, sem ferðaþjónusta hér á
landi er í, í ljósi þeirra ábyrgða,
sem við höfum sameiginlega geng-
ist í fyrir íslensk flugfélög, er hægt
að biðja einkafyrirtæki sem á í
verulegum rekstrarerfiðleikum og
átti fyrir þær hörmungar, sem nú
hafa dunið yfir, að axla eitt byrðar
af þrettán hundruð milljóna króna
markaðssetningu á Íslandi erlend-
is?
Nú hafa forráðamenn Flugleiða
ítrekað sagt, að þeir séu ekki að
biðja um ríkisstyrki. Það má vel
vera rétt. En að sama skapi held
ég, að við verðum að skilgreina,
hvað er beinn rekstrarkostnaður
þeirra og hvað er kostnaður, sem
sannarlega gæti færst á sameig-
inlegan gjaldalið þjóðarinnar allr-
ar.
Miklu betur má
ef duga skal
Helgi
Pétursson
Flugsamgöngur
Í Bandaríkjunum
verður að byggja flug-
samgöngur nánast upp
frá grunni, segir Helgi
Pétursson, og kosta
gríðarlegu fjármagni til
þess að endurheimta
tiltrú ferðamanna á
flugi sem ferðamáta.
Höfundur er formaður samgöngu-
nefndar Reykjavíkur og á m.a. sæti
í ferðamálaráði.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
flísar
SEM forseti BÍL, Bandalags ís-
lenskra listamanna, fagna ég full-
tingi og atbeina menntamálaráðu-
neytisins sem stendur að
ráðstefnunni „Fjársjóður til fram-
tíðar“ í Borgarleikhúsinu á morg-
un, laugardaginn 6. október.
Listamenn í Bandalagi ís-
lenskra listamanna líta svo á að
það sé jafnt á ábyrgð okkar allra
að stuðla að alhliða menningar-
uppeldi uppvaxandi kynslóða í
landinu.
Ef börn alast ekki upp við fjöl-
breytta menningu, ef þau læra
ekki að þekkja og skynja þá fegurð
og auðlegð sem listirnar hafa upp á
að bjóða, ef þau fá sjaldan eða
aldrei að upplifa þá gleði sem þátt-
taka í listrænni sköpun og tján-
ingu veitir, er ólíklegt að þau kunni
að meta andleg verðmæti þegar
þau fullorðnast.
Hætt er við að slíkir einstakling-
ar búi ekki aðeins við andlega fá-
tækt, heldur er hitt líklegra, að
samfélag þeirra verði einsleitt og
hugmyndasnautt.
Við þurfum öll að sammælast
um að hvetja ungt fólk til skapandi
hugsunar og starfs og búa það
þannig sem best undir fullorðins-
árin og nýjar og síbreytilegar
áherslur á komandi tímum.
Á ráðstefnunni á morgun gefst
einstætt tækifæri til að vekja at-
hygli á gildi listanna í uppeldis-
starfi þar sem leiddir verða saman
listamenn, listgreinakennarar og
fræðimenn til að viðra sjónarmið
sín og miðla þekkingu sinni og
reynslu.
Auk þess verður sýnt örlítið
brot af því markverða listastarfi
sem fram fer, fyrir og með þátt-
töku barna og ungmenna á lista-
sviðinu í skólum landsins. Ráð-
stefnan er haldin í samvinnu við
Kennarasamband Íslands og Sam-
band íslenskra sveitarfélaga auk
Bandalags íslenskra listamanna.
Rétt er að vekja athygli á að
ráðstefnan er öllum opin og er
þátttakendum að kostnaðarlausu.
Tinna Gunnlaugsdóttir
Höfundur er forseti BÍL.
Fjársjóður til framtíðar
Af óskalista LÍÚ 30. sept. 2000 Úr tillögu meirihl. ,,sáttanefndar“
Byggja eigi stjórn fiskveiða
á aflamarkskerfi áfram.
Aflamarkskerfið verði meginstoð
fiskveiðistjórnunar.
Allri óvissu um framtíðarskipulag
fiskveiðistjórnar verði eytt. Var-
anleg úthlutun veiðiheimilda trygg-
ir hagræðingu og framþróun í sjáv-
arútvegi.
Krókabátar verði áfram á afla-
markskerfi. Sett verði inn viðbót í
kvóta og fjárhagsleg fyrirgreiðsla.
LÍÚ reiðubúið til viðræðna við
stjórnvöld um greiðslu hóflegs auð-
lindagjalds. LÍÚ hafnar alfarið
uppboði ríkisins á aflahlutdeild eða
aflamarki.
Gjaldtaka fyrir afnot af veiðiheim-
ildum.
LÍÚ reiðubúið til viðræðna við
stjórnvöld um greiðslu hóflegs
gjalds gegn víðtækri sátt um stjórn
fiskveiða.
Fara beri leið veiðigjalds sbr. auð-
lindanefnd.
Auðlindagjald til að standa undir
skilgreindum kostnaði við eftirlit og
rannsóknir enda verði sú starfsemi
á forræði LÍÚ. Gjaldið verði tekið
af óskiptu aflaverðmæti. Kerfið og
auðlindagjaldið gildi til langs tíma.
Veittur tími til aðlögunar og með
hliðsjón af afkomu sjávarútvegsins.
Auðlindagjaldið verði tvískipt:
fastagjald fyrir kostnaði ríkisins og
breytilegur hluti sem tengist af-
komu sjávarútvegs.
Byggja á aflamarkskerfi sem stuðl-
ar að hagræðingu og vel skipulögð-
um rekstri. Framsal aflaheimilda
frjálst. Gildistími úthlutunar afla-
heimilda sem lengstur.
Meira frjálsræði í meðferð afla-
heimilda. Einn aðili má eiga hálfan
ýsustofninn.
Veiðiskylda 25% á tveimur árum í
stað 50%.
Framseljanlegar aflaheimildir til
skipa í öðrum löndum (úthafsteg-
undir), íslensk lög aðlöguð því.
ÞAÐ voru sjálfsagt
til svo vonglaðir og sátt-
fúsir Íslendingar í öll-
um stjórnmálaflokkum
að þeir tryðu að boðuð
,,sáttaleið“ stjórnar-
herranna Davíðs og
Halldórs fyrir alþingis-
kosningarnar vorið
1999 væri von sem
treystandi væri á. Skip-
uð var hin svokallaða
,,Sáttanefnd“ sem átti
að koma með tillögur að
verulegum breytingum
á lögum um stjórn fisk-
veiða sem þjóðin yrði
sátt við. Sú sátt mis-
tókst algjörlega. Hin-
um flinku handvöldu mönnum, sem
meirihlutann skipa í hinni svokölluðu
,,Sáttanefnd“, tekst hins vegar í til-
lögum sínum að uppfylla að svo til
öllu leyti þá lagapöntun sem stjórn
LÍÚ setti fram sem sín skilyrði 30.
sept. 2000 þegar Auðlindanefnd lauk
störfum. Næsta skref stjórnarherr-
anna er því að reyna að sannfæra enn
á ný vonglaða stuðningsmenn sína
um að sátt við LÍÚ sé sátt við þjóðina.
Varla verður þjóðin blekkt öðru sinni.
Sýndarlýðræðið
Í grein í Morgunblaðinu 1. okt.
1999 um nefndartilnefningar sjávar-
útvegsráðherra sem ég kallaði
,,Handvaldir menn“ spáði ég starfs-
lokum hinnar svokölluðu ,,Sátta-
nefndar“ í niðurlagi greinarinnar
með svofelldum orðum:
,,Líkt og í hinni nefndinni virðist
fyrirfram búið að tryggja niðurstöðu
sem leiðir til þess að tillögur nefnd-
arinnar muni í litlu sem engu breyta
því lénsskipulagi sjávarútvegsins
með forréttindi sægreifanna og at-
vinnulegu óöryggi og niðurlægingu
þeirra sem búa í sjávarbyggðum
landsins. Spurningin er
hvað vakir í raun og
veru fyrir stjórnvöldum
með skipun nefndarinn-
ar.
Skipun nefndarinnar
endurspeglar sýndar-
lýðræði af verstu teg-
und, þar sem almenn-
ingur er blekktur með
göfugu markmiði, en
fyrirfram er búið að
ákveða niðurstöðuna.
Stjórnvöld telja að tím-
inn vinni með þeim í að
festa kvótakerfið í sessi.
Þess vegna mun nefnd-
in sennilega gera tillögu
um lágan auðlindaskatt
til málamynda sem gerir ekkert ann-
að en að festa forréttindi sægreifanna
enn betur í sessi. Þessi málamynda-
tilbúnaður mun ekki leiða til víðtæk-
ari sátta meðal landsmanna um
kvótakerfið. Og eftir sem áður verður
til staðar sundruð þjóð sem gæti orð-
ið forskrift að meiri háttar þjóð-
félagsátökum í framtíðinni.“
LÍÚ ræður för
Til fróðleiks birtist síðan tafla þar
sem ég ber saman frómar óskir LÍÚ
að framtíðarlagapöntun þeirri sem
festir kerfið í sessi og fullnægir
þeirra sáttfýsi. Borið er saman við
setningar og orð þau sem nú birtast í
tillögum meirihluta ,,Sáttanefndar-
innar“ sem sjávarútvegsráðherra
hefur þegar lýst sem þeim grunni
sem hann byggi á sína framtíðarsýn
að ,,sáttinni miklu“ sem tryggja eigi
til framtíðar trausta atvinnu og
byggð í landinu okkar.
Sjá töflu.
Lagapöntun
staðfest
Guðjón A.
Kristjánsson
Höfundur er alþingismaður.
Fiskveiðistjórnun
Sáttin mistókst
gjörsamlega, segir
Guðjón A. Kristjánsson,
sem telur að meiri-
hlutinn hafi farið að
óskum LÍÚ.