Morgunblaðið - 28.10.2001, Blaðsíða 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Fötlun og samfélag
Breytingar urðu
með nýrri
hugmyndafræði
BÓKIN Fötlun ogsamfélag rekur þáþróun sem hefur
átt sér stað í málefnum fatl-
aðra frá sögulegu og sam-
félagslegu sjónarhorni.
Fjallað er um málefni fatl-
aðra hér á landi og meðal
erlendra þjóða, sérstaklega
á Norðurlöndunum, að
sögn Margrétar Margeirs-
dóttur, höfundar bókarinn-
ar, en bókin er gefin út af
Háskólaútgáfunni í sam-
vinnu við félagsmálaráðu-
neytið. Er hér um braut-
ryðjandaverk að ræða.
Hvenær urðu þær breyt-
ingar sem áttu eftir að
valda straumhvörfum í
málefnum fatlaðra á Norð-
urlöndum og víðar?
„Upp úr 1950 kom fram
á sjónarsviðið ný hugmyndafræði
sem varð grundvöllur að nýrri fé-
lagsmálastefnu varðandi þjónustu
við fatlaða. Hún átti upptök sín í
Svíþjóð og breiddist síðar út til
annarra landa.“
Hvað fólst í þessari hugmynda-
fræði?
„Hún byggðist á kenningum um
jafnrétti, eðlilegt líf og þátttöku
fatlaðra í samfélaginu. Hér áður
fyrr var algengast að fatlaðir væru
vistaðir á stofnunum og væru þar
jafnvel alla ævi. Þessar stofnanir
voru oft reistar fjarri þéttbýli og
alfaraleiðum. Þannig að fatlaðir
lifðu í einangrun frá samfélaginu.
Ofangreind hugmyndafræði var
höfð að leiðarljósi við uppbyggingu
á þjónustu við fatlaða.“
Var það eitthvað sérstakt sem
kveikti þessa nýju hugmynd í Sví-
þjóð?
„Þegar kemur fram á sjötta ára-
tuginn er orðin til mikil þekking í
ýmsum fræðigreinum eins og fé-
lagsvísindum, læknisfræði, lög-
fræði og uppeldisfræði, svo dæmi
séu tekin, sem ýtti undir þessa þró-
un.“
Hver er einkum munurinn á
málefnum fatlaðra á Norðurlönd-
unum og svo Bandaríkjunum?
„Það má segja að hugmynda-
fræðin að baki því sem gert er á
þessu sviði í löndunum sé sú sama.
Hins vegar eru kerfin ólík í þessum
löndum.
Árið 1990 urðu einhver merk-
ustu tímamót í málefnum fatlaðra í
Bandaríkjunum þegar alríkislög
um málefni fatlaðra voru sam-
þykkt. Markmiðið með lögunum
var full þátttaka fatlaðra og jafn-
rétti, sjálfstætt líf og efnahagslegt
sjálfstæði.
Í Bandaríkjunum er ekki um að
ræða velferðarkerfi í líkingu við
það sem er í boði á Norðurlönd-
unum. Bandaríkjamenn leggja
hins vegar þá skildu á forsvars-
menn fyrirtækja og stofnana að
þeir taki tillit til þarfa þessara
hópa. Ef tekið er dæmi um lög um
aðgengi fatlaðra þá leggja þeir þá
skildu á fyrirtæki og stofnanir að
þau sjái um að aðgengið sé í lagi.
Aðgengismál þar í landi
eru talin með þeim
bestu í heiminum.
Í Bandaríkjunum
njóta fatlaðir ekki sam-
bærilegrar aðstoðar á
félagslega sviðinu eins
og fatlaðir gera á Norð-
urlöndunum þar sem
lögboðin, viðamikil fé-
lagsþjónusta er veitt í
samræmi við skil-
greindar einstaklingsbundnar
þarfir.
Á Norðurlöndunum er velferð-
arkerfið fjármagnað með skatt-
greiðslum almennings. Í Banda-
ríkjunum eru kostnaðurinn og
skyldurnar lagðar á fyrirtæki og
atvinnurekendur.“
Hvað einkennir einkum fé-
lagslega þjónustu fyrir fatlaða hér
á landi?
„Það urðu þáttaskil í þjónustu
við fatlaða með lögum um aðstoð
við þroskaheftra sem tóku gildi ár-
ið 1980. Þau voru gerð víðtækari
árið 1983 og náðu þá til allra fatl-
aðra og nefndust Lög um málefni
fatlaðra. Þá varð ríkið ábyrgt fyrir
uppbyggingu á þjónustu fyrir fatl-
aða og landinu var skipt upp í þjón-
ustusvæði. Lögin byggjast á hug-
myndinni um jafnrétti og þátttöku
í samfélaginu.
Þarna koma inn ýmsir þættir
sem ekki voru fyrir hendi áður og
varða búsetumál fatlaðra, ýmiss
konar aðstoð við foreldra, fötluðum
börnum er ætlað að sækja almenna
skóla og stefnt er að því að fatlaðir
geti unnið á almennum vinnumark-
aði og aðgengi verði bætt.“
Er stjórnsýslan í málefnum fatl-
aðra með svipuðum hætti á öllum
Norðurlöndunum?
„Stjórnsýsla á þessu sviði hér á
landi er með öðrum hætti en á hin-
um Norðurlöndunum. Á Norður-
löndunum er algengast að fé-
lagsleg þjónusta
fatlaðra sé á vegum
sveitarfélaga en ekki
ríkisins eins og hér og
gilda þá sömu lög fyrir
fatlaða og ófatlaða.
Í öðru lagi leggja hin
Norðurlöndin megin-
áherslu á að hvert sam-
félagssvið taki tillit til
þarfa fatlaðra og beri
þar sömu ábyrgð gagn-
vart þeim og ófötluðum. Þetta gild-
ir um atvinnumál, húsnæðismál,
aðgengis- og ferlimál, menntamál
og heilbrigðismál o.fl. Þannig gilda
sömu lög fyrir fatlaða og ófatlaða.“
Margrét Margeirsdóttir

Margrét Margeirsdóttir fé-
lagsráðgjafi er fædd í Skaga-
firði árið 1929. Hún útskrif-
aðist sem félagsráðgjafi frá
félagsráðgjafaskóla í Kaup-
mannahöfn árið1959. Síðan
1970 hefur hún unnið að mál-
efnum fatlaðra. Hún átti sæti í
stjórnarnefnd ríkisspítalanna
um nokkurra ára skeið, starf-
aði sem ráðgjafi hjá Styrkt-
arfélagi vangefinna frá 1973-
78. Var formaður Lands-
samtakanna Þroskahjálpar
1977-1979 og deildarstjóri mál-
efna fatlaðra í félagsmálaráðu-
neytinu frá 1980-1999 auk
stundakennslu við Háskóla Ís-
lands. Eiginmaður Margrétar
er Sigurjón Björnsson sálfræð-
ingur og eiga þau fjögur börn.
Stjórnsýsla í
málefnum
fatlaðra hér á
landi er með
öðrum hætti
en á hinum
Norður-
löndunum
LANDSPÍTALA – háskólasjúkra-
húsi vantar á bilinu 600 til 650 millj-
ónir króna í reksturinn til að endar
nái saman á þessu ári. Um er að
ræða um 2,5% af heildarveltu spít-
alans. Staðan hefur verið kynnt fyrir
stjórnarnefnd Landspítalans og
stjórnvöldum. Magnús Pétursson,
forstjóri Landspítalans, segir við
Morgunblaðið að þar sem engin
framlög hafi sést á drögum að fjár-
aukalagafrumvarpi hafi athygli verið
vakin aftur á fjárhagsstöðunni.
Framlög til sjúkrahússins hækka
samkvæmt fjárlagafrumvarpinu um
2 miljarða króna á næsta ári en
stjórnendur spítalans telja það ekki
duga.
Að sögn Magnúsar eru þrjár meg-
inskýringar á því hve mikið vantar
inn í rekstur þessa árs. Í fyrsta lagi
nefnir hann verðlags- og gengis-
breytingar, í öðru lagi hafi svonefnd
S-merkt lyf, sem eingöngu eru veitt
út af spítalanum, orðið kostnaðar-
samari en ráð var fyrir gert og í
þriðja lagi hafi sameining spítalanna
kostað sitt.
„Við höfum kynnt þessi rök fyrir
stjórnarnefnd spítalans og heilbrigð-
isráðherra. Málin eru til skoðunar og
umræðu. Ég tel að ágætur skilning-
ur sé á stöðunni og okkar rökum.
Það er annarra að halda á því gagn-
vart fjárveitingavaldinu,“ segir
Magnús.
Aðspurður til hvaða ráða verði
gripið, fáist ekki meira fjármagn til
Landspítalans í ár, segir Magnús tvo
kosti vera í stöðunni. Annars vegar
að auka yfirdrátt á bankareikning-
um og hins vegar að draga greiðslur
við birgja, þ.e. þá sem útvega hjúkr-
unarvörur og annan búnað.
„Ef ekkert verður gert nú færist
vandinn yfir á næsta ár og gerir
stöðu mála þá enn alvarlegri. Það
gæti ekki leitt til annars en róttæk-
ari aðgerða,“ segir Magnús Péturs-
son.
Forstjóri Landspítalans um fjárhagsvandann
Ágætur skilningur stjórn-
valda á okkar rökum
Maður tekur enga sjensa, þessar skepnur vita að gluggapóstur
er það sem allt heiðarlegt fólk opnar fyrst, elskan.
KARL á fimmtugsaldri og kona á þrí-
tugsaldri réðust inn í íbúðarhús við
Bergstaðastræti í Reykjavík snemma í
gærmorgun, veittu húsráðanda
áverka og bundu hann á höndum og fót-
um niður í stól. Á meðan lét fólkið greip-
ar sópa í húsinu og bar út verðmæta
hluti eins og sjónvarp og myndbands-
tæki.
Lögreglunni var tilkynnt um grun-
samlegar mannaferðir og þegar hún
kom á vettvang voru innbrotsþjófarnir
að bera út góssið. Fannst þýfið í porti
skammt frá og var parið handtekið og
fært til yfirheyrslu. Húsráðandi var
leystur úr prísundinni en hann hlaut
smávægileg meiðsl.
Húsráðandi var
bundinn í stól
♦ ♦ ♦