Morgunblaðið - 28.10.2001, Blaðsíða 28

LISTIR
28 SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
AF nógu er að taka fyrir Listasafn
Íslands þegar kemur að Gunnlaugi
Scheving og yfirlitssýningu á verkum
hans. Segja má að það sé nokkur
vandi að velja sér því verk Gunnlaugs
í eigu safnsins verða ekki talin á
fingrum annarrar handar. Þar sem
listamaðurinn ánafnaði safninu öll
verk sín eftir sinn dag, er útilokað að
slík sýning nái að gera allri gjöfinni
skil á einu bretti. Lunginn af olíu-
myndum listamannsins er þó til sýnis
á þessu fyrsta yfirliti sem efnt er til á
gjöfinni og virðist það ekki verri ráð-
stöfun en hver önnur þótt maður
sakni þess að sjá ekki eitthvað af und-
irbúingsmyndunum fyrir stærri
verkin. Gunnlaugur er nú eitt sinn
einhver besti teiknari og vatnslita-
málari sem við höfum átt.
Sú ráðstöfun að halda sig eingöngu
við olíumyndirnar gerir einnig miklar
kröfur til hinna takmörkuðu húsa-
kynna. Það er ekki laust við að áhorf-
anda þyki sums staðar þrengja all-
verulega að verkunum, einkum þeim
risastóru. Á nokkrum stöðum er það
hreinlega á mörkunum að fjöldinn
gangi upp í hinu aðkreppta rými. Á
hinn bóginn er það merkileg reynsla
að sjá öll þessi málverk saman komin
á einu bretti. Það gefur óneitanlega
afar gott yfirlit yfir merkilegan feril
þessa epískasta af öllum íslenskum
listmálurum.
Á kreppuárunum má segja að
Gunnlaugur hafi verið hreinn fá-
tækramálari. Skyldleiki málverka
hans við ádeilumyndir þýsku lista-
konunnar Käthe Kollwitz, og bænda-
myndir van Gogh, er sláandi. Myndir
Gunnlaugs af þrælandi þvottakonum,
gömlum konum og rúmliggjandi
stafa sterkri samkennd sem erfitt er
að lýsa í stuttu máli. Það býr drungi
og sorg í þessum málverkum, sem
málarinn miðlar af miklu næmi án
þess að gangast nokkurn tíma upp í
dramatíkinni. Þrátt fyrir bág kjör
virðist þetta fólk eiga sína stoltu ró
óskerta, eins og þeir einir eiga sem
bíta það í sig að sigrast á mótlætinu.
Það má því ætla að á fjórða áratugn-
um hafi hann þegar verið farinn að
móta þá siðferðislegu hetjuhugmynd
sem átti eftir að einkenna persónurn-
ar í atvinnumálverkum hans eftir
stríð. Sérstaða þessara mynda miðað
við verk Gunnlaugs frá byrjun
fimmta áratugarins og síðar er hve
strítt pensilfarið er.
Það er óhætt að segja að Gunn-
laugur hafi einnig verið málari mann-
fólksins, meir en nokkur annar ís-
lenskur listmálari, ef til vill að Jóni
Engilberts einum undanskildum.
Áhugi Gunnlaugs á mannfólkinu
kemur hvarvetna í ljós, ekki síst eftir
stríð þegar hann var að móta hug-
myndir sínar að krambúðinni og
smiðjunni. Aðeins sumar þorps-
myndirnar úr Grindavík, sprottnar af
dvöl Gunnlaugs hjá Sigvalda Kalda-
lóns, eru mannlausar. Það var þó ein-
mitt í Grindavík sem sjómannamynd-
irnar fæddust, snemma á
stríðsárunum, þessar sem við þekkj-
um síðar sem hálfgerðar freskur um
alþýðlega hetjulund. Í Grindavík
mótast sömuleiðis það litaspjald sem
er svo hrífandi; grátt móti ólífugrænu
og gulu.
Í sjávarmyndunum er oftar en ekki
dumbungur, ólíkt sveitamyndunum,
þar sem heiðríkjan býr. Litaspjaldið
er samt sem áður býsna líkt, ef frá er
talinn bláminn sem ríkir í endur-
minningamyndunum frá Úthéraði.
Það er ótrúlega mikill munur á lita-
meðferð Gunnlaugs á fjórða áratugn-
um og þeirri sem hann tamdi sér á
stríðsárunum og þróaðist allar götur
fram til æviloka listamannsins. Ef til
vill má rekja þessa breytingu til
áhrifa kúbismans á myndgerð Gunn-
laugs, en hann fór ekki varhluta af
áhrifum Braque fremur en aðrir síð-
búnir, íslenskir kúbistar. Gunnlaugur
virðist með öðrum orðum hverfa frá
hinum þýsk-danskættaða raunsæis-
heimi til hins franska, þar sem alle-
gorían, táknheimur endurminning-
anna ríkir í kúbískri myndskipan.
Styrkur yfirlitssýningarinnar á
verkum Gunnlaugs Scheving í Lista-
safni Íslands felst í því hvernig gestir
geta rakið sig lið fyrir lið gegnum fer-
il hans sem málara. Veikleikinn er
þrengslin sem myndast sums staðar í
sölunum. Ef til vill hefði verið betra
að fórna nokkrum stórmyndunum
fyrir léttara andrumsloft og víðara
útsýni. Þar hefði mátt hugsa sér und-
irbúningsmyndir sem stoð fyrir þær
myndir sem eftir stæðu. Það breytir
þó engu um það að með þessari sýn-
ingu staðfestist það sem við höfum
lengi vitað, að Gunnlaugur Scheving
var óviðjafnanlegur listamaður sem
fór stórbrotna, epíska leið sem eng-
inn hefur leikið eftir.
Epísk tjáning
MYNDLIST
L i s t a s a f n Í s l a n d s
Til 9. desember. Opið þriðjudaga
til sunnudaga frá kl. 11–17.
MÁLVERK
GUNNLAUGUR
SCHEVING
Halldór Björn Runólfsson
 ELDUR á Möðruvöllum I og II
bindi er saga Möðruvalla í Hörg-
árdal eftir Torfa K. Stefánsson
Hjaltalín. Titill
bókarinnar leiðir
hugann að þeim
fjölmörgu brun-
um sem orðið
hafa á þessu
merka höfuðbóli
en alls hafa sjö
stórbrunar orðið
á staðnum svo
vitað sé.
Í fyrra
bindinu er fjallað um tímabilið frá
því um árið 1000 til ársins 1841, er
fyrst sagt frá heimildum um staðinn
frá þjóðveldistímanum. Þá er klaust-
ursagan rakin, en klaustur var á
Möðruvöllum frá árinu 1295 til siða-
skipta (1551). Þriðji hluti bókarinnar
fjallar um tíma klausturhaldaranna
(1551-1783), en þá sátu staðinn um-
boðsmenn klaustureignanna.
Ítarlegasta umfjöllunin er um
amtmennina sem sátu Möðruvelli
meðan staðurinn var amtmanns-
setur (árin 1783-1874).
Í síðara bindinu er sagt frá amt-
mannsárum Péturs Havstein (1850-
1870). Þá er sagt frá heiftugum deil-
um Péturs við helstu fyrirmenn
Þingeyinga, við undirmenn sína og
við danska ráðamenn. Einnig er sagt
frá fjölskyldu amtmanns en hann var
faðir Hannesar Hafstein ráðherra og
skálds. Annar aðalhluti seinna bindis
fjallar um Gagnfræðaskólann á
Möðruvöllum (1880-1902) sem var
fyrirrennari Menntaskólans á Ak-
ureyri. Í tveimur lokaköflunum er
fjallað um kirkjustaðinn Möðruvelli,
um þau stórmenni sem hvíla í kirkju-
garðinum þar og um þá presta sem
þjónuðu þar eftir siðaskiptin.
Að lokum er stuttlega fjallað um
kirkjustarf á staðnum á 20. öld og
um þá tvo atburði sem vöktu athygli
á staðnum um miðja öldina, „beina-
málið“ svokallaða og umdeilda
„skírn“ í Möðruvallakirkju.
Höfundur, Torfi K. Stefánsson
Hjaltalín, var sóknarprestur á
Möðruvöllum á árunum 1989-2000.
Útgefandi er Flateyjarútgáfan.
Bækurnar eru samtals 925 bls.,
prentaðar í Gutenberg. Kápu hann-
aði Kristinn Gunnarsson.
Nýjar bækur
Torfi K.
Stefánsson Hjaltalín
 MEGAS hefur að geyma viðtöl
við samferðamenn Megasar, Magn-
úsar Þórs Jónssonar, viðtöl við hann
og greinar sem
skrifaðar hafa
verið um hann.
Bókin kemur út í
tilefni af sýning-
unni Omdúrman:
Margmiðlaður
Megas sem
stendur yfir í Ný-
listasafninu. Rit-
stjórar eru Geir
Svansson og
Hjálmar Sveinsson.
Mikill fjöldi ljósmynda sem hafa
aldrei birst áður príða bókina sem
og teikningar og grafíkmyndir,
nótnablöð, textar í vinnslu, drög að
skáldsögum og sendibréf.
Útgefandi er Mál og menning,
Kistan og Nýlistasafnið. Bókin er
224 bls. Verð: 4.990 kr.
Megas, Magnús
Þór Jónsson
 KLUKKAN sem gekk eins og
henni sýndist er eftir Per Nilsson í
þýðingu Sigrúnar Árnadóttur.
Teikningar eru eftir Evu Lindström.
Bókin er ætluð börnum frá sex
ára aldri. Í kynningu segir m.a.:
„Fyrir þann sem kann á klukku er
einfalt að passa tímann, mæta á rétt-
um tíma í skólann og missa ekki af
barnasjónvarpinu. En hvað ef maður
á klukku sem ekki er hægt að stóla
á?“
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 94 bls., prentuð í Prent-
smiðjunni Odda hf. Verð: 1.890 kr.
 ÞEGAR Brandur litli týndist er
eftir Sven Nordqvist, bæði teikn-
ingar og texti, í þýðingu Þorsteins
frá Hamri.
Þar segir frá gömlum félögum,
karlinum Pétri og kettinum Brandi
sem margir kannast við úr bókum á
borð við Veiðiferðina og Pönnuköku-
tertuna.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 32 bls. í stóru broti. Verð:
1.890 kr.