Morgunblaðið - 28.10.2001, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
CAVELIUS hitti Leilu árið1999 þegar hún var á ferðí Sarajevo að taka viðtölvið konur sem beittarhöfðu verið skipulegu
kynferðislegu ofbeldi á styrjaldarár-
unum og ætluðu nú að bera vitni við
réttarhöld yfir stríðsglæpamönnum.
Leila hafði, eftir að hafa sætt mis-
þyrmingum einkahersveitanna, verið
lokuð inni í nauðgunarbúðum í tvö ár
en í frásögn sinni segir hún einnig frá
því hvernig hún var á endanum
„keypt“ úr búðunum af kokki serb-
nesku hersveitanna, tók þátt í bar-
dögum gegn króatíska stjórnarhern-
um í Krajina-héraði og tókst loksins
eftir mörg erfið ár að hitta fjölskyldu
sína að nýju.
Eitt það grátlegasta við sögu Leilu
er að hún lenti í hremmingum sínum
nánast fyrir tilviljun þegar hún var
stödd í heimsókn hjá frænku sinni. Í
örvæntingu sinni svíkur frænkan
hana í hendur lögreglunnar og segir
að hún sé njósnari. Á eftir er henni
misþyrmt af lögreglumönnum og síð-
an sleppt, en henni sagt að hún verði
sótt daginn eftir. Er hér gripið niður í
þeim kafla frásagnar Leilu.
Hjá vinkonu
Þar sem ég sat og starði út í myrkr-
ið mundi ég eftir góðri kunningjakonu
minni í Kladuša. Hún hét Zerina og
var sextán ára eins og ég. Við höfðum
kynnst á baðströndinni í K. og líkaði
vel hvorri við aðra. Hún bjó þarna rétt
hjá, bara á næsta götuhorni. Hún
hafði oft sagt mér hvar íbúðin hennar
væri ef ske kynni að ég kæmi að heim-
sækja hana. Ég slagaði eins og ég
væri dauðadrukkin eftir götunni.
Þegar ég reyndi að lesa á dyrabjöll-
urnar á blokkinni þar sem Zerina bjó
sá ég allt tvöfalt. Ég pírði stokkbólgin
augun til að sjá betur og fann loks
bjölluna hennar. Ég vissi náttúrlega
ekki hvort hún hélt með einkasveit-
unum eða bosnísku hermönnunum.
„Leila! Hvað er að sjá þig?“ hrópaði
hún upp. Ég var marin og blá um all-
an skrokkinn. „Komdu inn“ sagði hún
og skimaði í flýti upp og niður stiga-
ganginn. Zerina bjó ein í pínulítilli
íbúð. Stundum gistu foreldrar hennar
eða bróðir hjá henni. Hún var frá litlu
þorpi í grenndinni og bjó þarna bara
yfir skólatímann. Eins og allir aðrir
taldi hún að þessu stríði hlyti að ljúka
í næstu viku og þá hæfist skólinn að
nýju.
„Eru þeir búnir að koma hingað?“
spurði ég fyrst af öllu. „Nei, hingað
hefur enginn komið ennþá,“ sagði
Zerina og reyndi að róa mig. Ég hneig
máttvana niður á sófann hjá henni.
„Hver hefur gert þér þetta?“ spurði
hún æst. Í einni bunu sagði ég henni
frá frænku minni og öllu sem hafði
komið fyrir mig. Tárin runnu niður
kinnarnar á Zerinu við að heyra
þetta. „Þú getur verið hjá mér eins
lengi og þú vilt. Ég er viss um að
ástandið fer bráðum að lagast,“ sagði
hún huggandi. Svo strauk hún blóð-
ugan hárlokk frá andlitinu á mér.
Hendurnar á henni voru blautar af
svita.
Við voru dálítið líkar og ekki bara í
útliti en Zerina var reyndar nokkru
lægri en ég. Hún fylgdi hvorugum
stríðsaðilanum að málum. Okkur
fannst báðum að allir þarna úti væru
jafn bilaðir. Fólk var að drepa hvert
annað vegna þess að einhverjir valda-
sjúkir brjálæðingar skipuðu svo fyrir.
Alla nóttina sátum við Zerina og
reyndum að finna einhverja leið til að
komast burt. Inn á milli duttum við
örþreyttar út af í augnablik. Við skulf-
um á beinunum af hræðslu um að her-
menn úr einkasveitunum myndu
sparka upp hurðinni á hverri stundu.
Ofbeldismenn
Þegar tók að birta um morguninn
vorum við enn ekki búnar að finna
neitt út úr því hvað við ættum að gera.
Það gauluðu í okkur garnirnar af
hungri en við höfðum enga rænu á að
borða. Það var bara þorstinn sem rak
okkur af stað. Ekkert vatn var að hafa
í húsinu og við vorum að deyja úr
þorsta. Eiginlega var bannað að yf-
irgefa íbúðirnar en við áttum engra
annarra kosta völ en að reyna að
laumast út að vatnshananum og
sækja okkur vatn. Við flýttum okkur
saman eftir götunni því ég vildi ekki
vera eitt augnablik ein í íbúðinni. Lík-
lega hefur einhver séð okkur og sagt
til okkar.
Allan þennan dag og næstu nótt
húktum við þarna saman. Við hvert
minnsta þrusk hrukkum við í kút.
„Við gætum flúið heim í þorpið til for-
eldra minna og falið okkur þar“, datt
Zerinu í hug. Saman hugleiddum við
hvernig best væri að laumast út úr
bænum. Vitanlega vissum við að slíkt
væri næstum því ómögulegt en við
hengdum okkur á þetta hálmstrá.
„Opnið!“ Klukkan fimm um morg-
uninn hamraði einhver á hurðina.
Hjartað hamaðist í brjóstinu á mér.
Við Zerina vorum svo hræddar að við
þorðum ekki að horfa hvor á aðra.
Hún tók svo á sig rögg og opnaði
hurðina. Þrír hermenn, allir um þrí-
tugt, marséruðu í röð inn í íbúðina.
Þeir voru meðlimir í svörtu herdeild-
inni. Við höfðum ekki hugmynd um að
þessi serbneska herdeild var alræmd
fyrir grimmd og hrottaskap. Þeir ein-
kenndu sig með því að vera svart-
klæddir frá hvirfli til ilja: svartar húf-
ur, svartir einkennisbúningar. Á
húfunni var auk þess hauskúpumerki.
Einn þeirra skipaði okkur fyrir:
„Farið í eitthvað utanyfir ykkur. Þið
þurfið að gefa skýrslu.“ Örvingluð
sneri ég mér að Zerinu og kjökraði:
„Hvert ætla þeir með okkur?“ Þá
rétti þessi smávaxna vinkona mín úr
sér fyrir framan mennina og sagði
reiðilega: „Þið hafið engan rétt til að
fara neitt með okkur. Ef þið viljið að
við gefum skýrslu getum við allt eins
gefið hana hér.“ Nú gerðist allt mjög
hratt. Einn þeirra reif í peysu Zerinu
og hristi hana til og frá: „Hverju þyk-
ist þú geta mótmælt hér stelpudræsa.
Þú ferð þangað sem við skipum þér að
fara.“
Þessi maður var hávaxinn og hor-
aður og var með stórt ör þvert yfir
vinstri vangann. Zerina stóð eins og
frosin fyrir framan hann. Skyndilega
sneri hún sér við og hljóp í áttina að
baðherberginu. Ég veit ekki af hverju
hún gerði það. Hvers vegna gerði hún
það? Hermennirnir þrír misstu stjórn
á sér. Þeir börðu hana og spörkuðu í
höfuðið á henni með þungum her-
mannaklossunum. Zerina reyndi að
halda höndunum fyrir andlitinu sér til
varnar. Snögglega þreif sá með örið
til byssu sinnar og skaut hana í kvið-
inn.
Það geisar stríð
Hvað vissum við, sextán ára gaml-
ar, svosem um lífið? Foreldrar okkar
höfðu alið okkur illa upp. Þau höfðu
aldrei búið okkur undir það að til
gætu verið svona vondar manneskjur
í heiminum. Zerina stundi. Guð minn
góður, hún stundi svo hátt af kvölum.
„Hvers vegna varstu að þessu?“
öskraði einn ofbeldismannanna að
þeim með örið. „Ég gerði ekkert,“
varðist morðinginn. „Hvernig eigum
við nú að drasla henni með?“ vildi
hinn vita. „Við dröslum henni yfirleitt
ekkert með,“ ansaði sá með örið. Sá
þriðji þagði allan tímann. Á næsta
augnabliki hrinti hann mér á undan
sér niður tröppurnar. Hann skildi
dyrnar eftir opnar. Þegar ég var kom-
in niður heyrði ég tvö skot í viðbót.
Þeir hentu mér eins og gömlum
poka inn í aftursæti bíls og tveir fant-
anna klemmdu mig þar á milli sín. „Ef
þér er annt um líf þitt þá skaltu aldrei
segja frá þessu,“ sögðu þeir ógnandi.
Svo þögðu þeir. Innra með mér var
tóm. Engin hræðsla, engin tár. Ein-
faldlega ekkert. Ég var alveg viss um
að strax næsta dag færi ég sömu leið
og vinkona mín. Það var eiginlega
fyrst með morði Zerinu sem ég áttaði
mig á því að það geisaði stríð. Mann-
eskjurnar voru einskis virði; þær dóu
eins og flugur.
Aftur var farið með mig á lögreglu-
stöðina. En nú var ég yfirheyrð af
öðrum lögreglustjóra. Hvaðan var
ég? Hver ég væri og hvað ég væri að
gera í Kladusa. Ég ruddi úr mér svör-
unum eins og vélbrúða. Svo skipaði
hann: „Farðu þarna inn í salinn og
skrifaðu þetta allt niður í stikk-
orðum.“ Hlýðin skrifaði ég vitnisburð
minn á blað. Lögreglumaður kom og
tók miðann og fór með hann en kom
strax til baka með annað autt blað og
skipaði: „Skrifaðu þetta aftur.“ Þetta
endurtók sig fimm sinnum enn. Á
hvert blað skrifaði ég: „Ég heiti Leila
Ziško og er fædd þann 17. september
1976 í B. Ég flutti til afa míns og
ömmu í K. til að ganga í framhalds-
skólann þar. Fyrir fjórum dögum
kom ég hingað í heimsókn til Nerm-
önu frænku minnar.“
Þegar ég hafði afhent blaðið í
fimmta skipti skipaði lögreglumaður-
inn mér inn í yfirheyrsluherbergið.
Um leið og þangað kom réðst lög-
reglustjórinn að mér með skömmum
yfir því hve ótrúlega heimsk og þrjósk
ég væri. Hvort ég vildi endilega missa
fallega hausinn minn? Svo þrumaði
„Þú verður bara að
venja þig við þetta“
Leila er saga stúlku sem var meðal fórnarlamba
borgarastríðsins á Balkanskaga. Fimmtán ára göm-
ul lenti hún í fangabúðum Serbneska lýðveldisins
og síðar var hún seld fyrir þrjá sígarettupakka til
einkahersveitar þar sem hún sætti misþyrmingum.
Saga Leilu, sem Edduútgáfan gefur út, er skrifuð af
þýska blaðamanninum Alexöndru Cavelius.
„Það var eiginlega fyrst með morði Zerinu sem ég áttaði mig á því að það geis-
aði stríð. Manneskjurnar voru einskis virði; þær dóu eins og flugur,“ segir í sögu
Leilu. Myndin er af bókakápu sögunnar og er sviðsett.
Reuters
Margir eiga um sárt að binda eftir borgarastríðið á Balkanskaga, ekki síst konurnar sem sumar hverjar, eins og Leila, sættu misþyrmingum og voru jafnvel lokaðar
inni í nauðgunarbúðum. Konurnar á myndinni eru bosnískir múslimar sem biðjast hér fyrir við fjöldagröf í bænum Srebrenica í Bosníu.
SJÁ SÍÐU 16