Morgunblaðið - 28.10.2001, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
29. október 1991: „Deilur
hafa staðið um nokkurt skeið
á milli ríkisvaldsins og þjóð-
kirkjunnar vegna skerðingar
á sóknar- og kirkjugarðs-
gjöldum. Gjöld þessi eru inn-
heimt við staðgreiðslu skatta
fyrir þjóðkirkjuna og eiga að
renna til safnaðanna. Rík-
isstjórn Steingríms Her-
mannssonar ákvað að skerða
þessar lögbundnu tekjur
þjóðkirkjunnar við fjár-
lagagerð fyrir árið 1990. Því
var þá heitið, að skerðingin
yrði aðeins í eitt ár, en sama
sagan endurtók sig við fjár-
lagagerðina fyrir 1991, þó
með þeirri breytingu að
kirkjugarðsgjaldið var skert
um 20% í stað 15% áður en
hætt við 5% skerðingu á
sóknargjöldum. Þessi sama
skerðing bitnaði einnig á
greiðslum til annarra trú-
félaga og á Háskólasjóði.
Þjóðkirkjan mótmælti þess-
um aðförum harðlega og þá-
verandi stjórnarandstaða
tók undir mótmælin, enda er
það fráleitt, að inn-
heimtumenn geti með sjálf-
dæmi skert þá upphæð, sem
þeir hafa til innheimtu.“
27. október 1981: „Guðrún
Helgadóttir alþingismaður
komst svo að orði í þingræðu
á dögunum, að með aðild að
ríkisstjórninni fengju
kommúnistar „vald ... yfir al-
rangri stefnu í utanrík-
ismálum“ þjóðarinnar, taldi
þingmaðurinn þetta raunar
„eina meginástæðuna“ fyrir
því, að kommúnistar taka „á
sig þá ábyrgð að sitja í nú-
verandi ríkisstjórn“. Hér er
ekki töluð nein tæpitunga,
enda ekki siður kommúnista,
þegar þeir hæla sjálfum sér.
En hvernig bregðast sam-
starfsmenn kommúnista í
ríkisstjórninni við slíkum yf-
irlýsingum? Á meðan enginn
þeirra mótmælir orðum
Guðrúnar Helgadóttur,
hljóta menn að líta á þögnina
sem samþykki ...“
28. október 1971: „Bar-
áttan gegn aðild Peking-
stjórnarinnar að Sameinuðu
þjóðunum var lengi vel háð á
þeim grundvelli, að það sam-
rýmdist ekki stofnskrá
hinna Sameinuðu þjóða, að
hún ætti fulltrúa á þessum
vettvangi, þar sem Peking-
stjórnin væri árásaraðili.
Var þá höfðað til þess, að
stjórn kommúnista í Kína,
sendi kínverska sjálfboðaliða
til þátttöku í Kóreu-
styrjöldinni. Norður-
Kóreumönnum til trausts og
halds, eftir að MacArthur
hershöfðingi hafði hrakið þá
norður yfir Yalu-fljót en her-
sveitir MacArthurs börðust
undir fána Sameinuðu þjóð-
anna.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
mbættismenn í bandarísku
alríkislögreglunni, FBI, og
leyniþjónustunni, CIA,
telja nú að bandarískir
öfgamenn standi fyrir því
að dreifa miltisbrandi í
Washington, New York og
Flórída. Í Washington
Post í morgun, laugardag, kemur fram að
embættismenn hafi einnig verulegar áhyggjur
af því að þau hryðjuverk, sem framin hafa ver-
ið með sýklavopnum undanfarið, dragi athygli
almennings frá hinni raunverulegu ógn, sem
talið er að standi af Osama bin Laden og al
Queda, hryðjuverkasamtökum hans. Sagt hef-
ur verið að hann sé að skipuleggja aðra hryðju
árása á Bandaríkjamenn, annaðhvort heima
fyrir eða erlendis.
Í frétt Washington Post, sem Bob Wood-
ward skrifar ásamt Dan Eggen, segir að þrátt
fyrir víðtækt eftirlit og upplýsingasöfnun hafi
ekki tekist að tengja þau umslög, sem send
hafa verið með miltisbrandi, al Qaeda eða öðr-
um þekktum hryðjuverkasamtökum og rann-
sóknir á sýnishornum af miltisbrandsgróum
gefi engar vísbendingar um að þau komi frá
erlendu stjórnvaldi eða rannsóknarstofu.
Í fréttinni segir að FBI og rannsóknardeild
bandarísku póstþjónustunnar séu nú að kanna
marga möguleika innanlands, allt frá öfgahóp-
um á hægri vængnum til manna, sem eru
hlynntir málstað íslamskra öfgamanna. Hins
vegar hafa þeir, sem að rannsókninni standa,
enga grunaða og vita ekki einu sinni hversu
mörg bréf hafa verið send. Talið er að um þrjú
bréf hafi verið að ræða, en grunur leikur á að
þau geti hafa verið fjögur. Eina vísbendingin,
sem hingað til hefur verið gerð opinber og
gæti bent til þess að erlendur aðili sé að baki,
er það álit atferlissérfræðinga FBI að enska
hafi ekki verið móðurmál bréfritara bréfanna
þriggja til Toms Daschles, forystumanns
meirihluta demókrata í öldungadeild Banda-
ríkjaþings, fréttastofu sjónvarpsstöðvarinnar
NBC og dagblaðsins New York Post.
Sameiginleg
markmið
nýnasista og
íslamskra
öfgamanna
Í bréfunum er meðal
annars veist gegn
Ísrael líkt og Osama
bin Laden hefur gert
í yfirlýsingum sínum,
en bent hefur verið á
að málflutningur
bandarískra öfga-
hópa sé af sama toga. Einn slíkur hópur, Bar-
átta aría (Aryan Action), fór meira að segja
lofsamlegum orðum um árásina á New York
og Washington 11. september á vefsíðu sinni.
Þar sagði: „Annaðhvort berst þú með gyðing-
unum gegn al Queda, eða þú styður al Queda í
baráttunni gegn gyðingum.“ Abraham Cooper,
aðstoðarforstöðumaður Simon Wiesenthal-
stofnunarinnar í Los Angeles, sagði í samtali
við Washington Post, að hann vissi til þess að
fyrr á þessu ári hefði verið haldinn fundur í
Beirút, þar sem komu saman nýnasistar og ísl-
amskir öfgamenn sameinaðir í hatri sínu á
gyðingum og bætti við: „Sumir öfgamenn eru
nú orðnir hnattrænir.“
Í greininni í Washington Post segir að hvítir
öfgamenn hafi áður verið orðaðir við milt-
isbrand. Árið 1997 var Larry Wayne Harris,
örverufræðingur og fyrrverandi félagi í sam-
tökunum Þjóðir aríanna, dæmdur eftir að hafa
fengið þrjú glös með svarta dauða í pósti. 1998
var hann handtekinn skammt frá Las Vegas
eftir að vísbending hafði borist til FBI um að
hann hefði miltisbrand í fórum sínum. Hins
vegar fannst aðeins skaðlaust bóluefni við
miltisbrandi í skotti bifreiðar hans.
Deilt er um það hvort hægri öfgamenn í
Bandaríkjunum hafi þekkingu og tæknigetu til
að framleiða miltisbrand og nota sem sýkla-
vopn. Hryðjuverkið í Oklahoma-borg um miðj-
an síðasta áratug sýnir að þeir svífast einskis.
Hins vegar þarf að meðhöndla miltisbrand
sérstaklega til þess að hann verði jafnhættu-
legur og í sendingunum þremur, sem sett hafa
Bandaríkin á annan endann.
Fyrr í vikunni var reyndar frétt í Wash-
ington Post þess efnis að miltisbrandsgróin,
sem send hefðu verið, hefðu aðeins getað verið
búin til í rannsóknarstofum í þremur löndum,
Bandaríkjunum, Írak og Rússlandi. Miltis-
brandsgróin, sem fundust á skrifstofu Daschl-
es, höfðu verið meðhöndluð með sérstöku efni
þannig að þau svífi í loftinu og dreifist. Undir
venjulegum kringumstæðum er miltisbrandur
rafmagnaður þannig að örlítil gróin vilja loða
saman og falla til jarðar. Framleiðendur
sýklavopna lögðu mikla áherslu á það á sínum
tíma að finna út hvernig mætti afhlaða gróin,
ef svo mætti að orði komast. Þetta tókst
bandarískum vísindamanni á sjöunda áratugn-
um með því að frostþurrka gróin og með-
höndla með sérstöku efni. Miltisbrandsgró
voru fjöldaframleidd, en birgðum var eytt og
hvort eitthvað var geymt er ekki vitað.
Rússar fundu einnig leið til að gera þetta,
en notuðu aðra aðferð en Bandaríkjamenn og
þurftu að framleiða meira af miltisbrandi til að
ná sömu áhrifum.
Írakar hafa síðan fundið upp enn eina að-
ferð að sögn Richards Spertzels, sem var í
sérliði Sameinuðu þjóðanna, sem sent var með
misjöfnum árangri til að finna og eyða vopnum
til fjöldamorða í Írak eftir Persaflóastríðið.
Í blaðinu kom fram að samkvæmt heim-
ildum væri ólíklegt að miltisbrandurinn, sem
notaður hefði verið til að fremja hryðjuverkin
í Bandaríkjunum, kæmi frá Rússlandi eða
Írak. En það segði ekki alla söguna þótt upp-
runi miltisbrandsins fyndist því lítið er vitað
um það hversu öruggar birgðir af sýklavopn-
inu hafa verið í löndunum þremur. Ekki er
hægt að segja til um hvort hryðjuverkamenn
hafi verið látnir hafa efnið eða þeir hafi komist
yfir það eftir öðrum leiðum.
George Bush Bandaríkjaforseti undirritaði á
föstudag ný lög þar sem veitt er víðtækt vald
til rannsókna og eftirlits í því skyni að hjálpa
yfirvöldum að fylgjast með og hindra starf-
semi grunaðra hryðjuverkamanna í Bandaríkj-
unum. Stjórnvöld hafa nú aukinn rétt til að
gera leit, handtaka og vísa grunuðum mönnum
úr landi, hlera Netið, fylgjast með peninga-
tilfærslum og verða sér úti um upplýsingar um
einstaklinga. Um leið verður dregið úr kröfum
um að yfirvöld þurfi áður að verða sér úti um
stefnur og leyfi dómara til að láta til skarar
skríða. John D. Ashcroft dómsmálaráðherra
hefur sagt að í vændum sé herferð gegn
hryðjuverkum af svipuðum toga og herferðin
gegn Al Capone og skipulagðri glæpastarf-
semi á sínum tíma. Þegar Bush undirritaði
lögin tók hann fram að um leið og verið væri
að taka nauðsynlegt skref til að sigrast á
hryðjuverkum væru stjórnarskrárbundin rétt-
indi allra Bandaríkjamanna vernduð.
Þótt nú sé verið að setja lög og grípa til að-
gerða gegn hryðjuverkamönnum hafa hryðju-
verk verið ofarlega á baugi í umræðum um ör-
yggismál undanfarin ár. Hafa sumir sagt að
ógnin af hryðjuverkum og svokölluðum ut-
angarðsríkjum hafi komið í staðinn fyrir ógn-
ina af kjarnorkuvopnum eða hefðbundnum
styrjöldum. Þar hefur meðal annars verið til
umræðu hvernig brugðist skuli við ef hryðju-
verkamenn komi höndum yfir efna- og sýkla-
vopn.
Bill Clinton, fyrrverandi Bandaríkjaforseti,
gaf árið 1995 út tilskipun um aðgerðir gegn
hryðjuverkum og var meiri mannafli settur í
aðgerðir gegn hryðjuverkamönnum og sam-
tökum þeirra og kom þar þrennt til: eiturgas-
árásin í Tókýó 1995, upplýsingar um það
hversu víðtæk sýklavopnaáætlun Sovétmanna
var í raun og upplýsingar um birgðir Saddams
Husseins, leiðtoga Íraks, af efna- og sýkla-
vopnum.
Árið 1997 sendi sérstök nefnd, sem Banda-
ríkjaþing skipaði, frá sér skýrslu þar sem
hvatt var til þess að Bandaríkjaher breytti um
áherslur og einbeitti sér að því að bregðast við
hættum heima fyrir. Þar sagði meðal annars
að þjóðvarðliðið og varalið hersins þyrftu að
vera reiðubúin til að þjálfa yfirvöld í sveitum
og bæjum til að greina efna- og sýklavopna-
árásir, byggja upp varnir og sjá um afeitrun,
aðstoða við meðhöndlun slasaðra og brott-
flutning, einangrun svæða og fólks, sem orðið
hefur fyrir árás, og hjálpa til við að end-
urbyggja samgöngur og koma á þjónustu. Í
kjölfarið tilkynnti varnarmálaráðuneytið áætl-
un um að þjálfa þjóðvarðliðið og varalið um öll
Bandaríkin til að fara eftir þessum tilmælum.
Clinton tilkynnti í stefnuræðu sinni 1998 að
hann hygðist bregðast við hættunni af sýkla-
vopnum í höndum „útlagaríkja, hryðjuverka-
manna og skipulagðra glæpasamtaka“. Sama
ár komu fulltrúar hinna ýmsu stofnana í
Bandaríkjunum, sem þurfa að bregðast við
verði gerð árás, saman í hvíta húsinu, bústað
Bandaríkjaforseta, til að taka þátt í æfingu,
nokkurs konar hlutverkaleik. Gert var ráð fyr-
ir því að hryðjuverkamenn slepptu blöndu af
bólusóttarveirunni og Marburg-veirunni við
landamæri Bandaríkjanna og Mexíkó þannig
að mörg hundruð þúsund mannslífum var
stefnt í hættu. Tilgangurinn var að komast að
því hversu vel undirbúnar þessar stofnanir
væru. Í fjárlögum næsta ár voru framlög til að
BAUGUR OG ARCADIA
Áþessari stundu liggur ekkertfyrir um, hvort Baugur hf.gerir ákveðið tilboð í þau
hlutabréf brezku verzlunarkeðj-
unnar Arcadia, sem ekki eru í eigu
fyrirtækisins. Samkvæmt því, sem
fram kom í þeim tilkynningum, sem
gefnar voru út um málið sl. fimmtu-
dag hafa farið fram viðræður, sem
gætu leitt til þess að slíkt tilboð
komi fram.
Engu að síður er ljóst, að með
kaupum Baugs á 20% hlut í brezka
fyrirtækinu og hugmyndum um yf-
irtöku fyrirtækisins eru viðskipta-
umsvif Íslendinga í öðrum löndum
komin á nýtt stig. Hér er verið að
kanna grundvöll fyrir því, að kaupa
hlutabréf í stórri verzlunarkeðju
fyrir um 67 milljarða íslenzkra
króna. Íslenzkir kaupsýslumenn
hafa fram að þessu ekki fengizt við
svo stórar fjárhæðir.
Margir líta svo á, að það hljóti að
vera fásinna að lítið fyrirtæki á al-
þjóðlegan mælikvarða, sem Baugur
hf. er, reyni að kaupa margfalt
stærra fyrirtæki og að Baugur hf.
hafi einfaldlega ekki efni á slíkum
kaupum. Slíkar efasemdir komu
m.a. fram í brezkum fjölmiðlum í
gær en þó er þessu framtaki Baugs
sýnd sú virðing að um það er fjallað
í dálki Lex í Financial Times og
þarf töluvert til að fá umfjöllun í
þeim dálki, sem nýtur einna mestr-
ar virðingar í alþjóðlegu viðskipta-
lífi.
Í þessu sambandi er á það að líta
að seint á níunda áratugnum fór ný
tegund slíkra viðskipta að ryðja sér
til rúms, sérstaklega í Bandaríkj-
unum. Fjármálasérfræðingar, sem
höfðu á sínu valdi háþróaða fjár-
málatækni, tóku gríðarlegar upp-
hæðir að láni til þess að kaupa upp
hlutafé í fyrirtækjum. Það gerðu
þeir m.a. á þeirri forsendu að í
þessum fyrirtækjum væru duldar
eignir, sem hægt væri að selja til
þess að minnka skuldabyrðina og
hagræða að öðru leyti í rekstrinum
á þann veg að fyrirtæki með veru-
legt peningastreymi gætu staðið
undir greiðslu afborgana og vaxta
af þeim lánaskuldbindingum, sem
eftir væru. Í sumum tilvikum
rústuðu þeir fyrirtækin, skildu
starfsmennina eftir atvinnulausa
en hurfu sjálfir á braut með mikla
fjármuni. Í öðrum tilfellum leiddu
þessar aðgerðir til heilbrigðari
rekstrar. Enn önnur dæmi eru svo
um það, að heimsþekktir viðskipta-
jöfrar tóku svo mikla áhættu í slík-
um viðskiptum að við lá að við-
skiptaveldi þeirra hryndu til
grunna. Það átti t.d. við snemma á
tíunda áratugnum, þegar við lá að
fjölmiðlaveldi Ruperts Murdochs
yrði gjaldþrota vegna mikillar
áhættu, sem hann tók með skuld-
setningu í kaupum á öðrum fjöl-
miðlafyrirtækjum.
Um þetta tímabil í bandarískri
fjármálasögu hafa verið skrifaðar
athyglisverðar bækur en segja má,
að það hafi liðið undir lok að mestu
leyti með falli fjármálasnillingsins
Michael Milkens, sem stóð á bak við
fjármögnun þessara viðskipta að
miklu leyti.
Það er alveg ljóst, að útrás ís-
lenzku fjármálafyrirtækjanna til
annarra landa hefur leitt til þess að
sumir starfsmanna þeirra hafa öðl-
ast töluverða þekkingu á því, sem
kalla má þróaða fjármálatækni og
opnar ýmsar leiðir í viðskiptalífinu.
Það fer heldur ekki á milli mála, að
innan íslenzkra fyrirtækja hefur
orðið til þekking t.d. í rekstri mat-
vöruverzlana og fataverzlana, sem
hægt er að nýta í sama rekstri í öðr-
um löndum.
Ljóst er að nú gera ungir menn
tilraun til að beita þessari nýju
þekkingu í stærri viðskiptaumsvif-
um en áður hafa þekkst hér í okkar
umhverfi. Það sýnir áræði og þor og
verður óneitanlega forvitnilegt að
fylgjast með því, hvernig til tekst.