Morgunblaðið - 28.10.2001, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
SAMSKIPTI Bandaríkjamanna viðÍsraela hafa frá upphafi verið náin ogvinsamleg og ímynd Ísraels er já-kvæð í huga þorra Bandaríkjamannaog það í meiri mæli en gerist meðal
annarra vestrænna þjóða. Ehud Barak, fyrr-
verandi forsætisráðherra Ísraels, sagði nýlega
í viðtali við breska tímaritið The Spectator að
land hans væri eins og lítil vin lýðræðis og
frelsis í Mið-Austurlöndum. Það hefur Ísrael
verið í meira en hálfa öld í augum flestra
Bandaríkjamanna og þeir hafa ekki talið
ástæðu til að velta mikið fyrir sér rökum Pal-
estínumanna eða hlutskipti þeirra almennt.
Fleira en áratugalöng samúð með gyðingum
og Ísrael kemur til þegar margir Bandaríkja-
menn efast um að rétt sé að beita sér sem
stendur af þunga til að miðla málum og
tryggja Palestínumönnum réttinn til að stofna
eigið ríki. Ein röksemdin er að þá sé verið að
gefa til kynna að vilji menn telja Bandaríkja-
stjórn hughvarf sé best að gera morðárásir á
almenning í landinu og hræða menn þannig til
hlýðni. Osama bin Laden bætti skömmu eftir
árásirnar í september við þeirri hótun í áróður
sinn að Bandaríkjamenn fengju ekki að vera í
friði fyrr en réttur yrði hlutur Palestínu-
manna. Hann gerði skyndilega hatrið á Ísrael,
„krabbameininu“ eins og sumir í arabaheim-
inum kalla ríkið, að lykilatriði og fékk víða
hljómgrunn.
Ísraelum ekki fyrirgefið allt
Ísraelsher var sendur inn á svæði Palest-
ínumanna í liðinni viku til að leita uppi meinta
morðingja ráðherra. Shimon Peres, utanrík-
isráðherra Ísraels, segir að þrátt fyrir harð-
orðar yfirlýsingar út á við skilji ráðamenn í
Washington vel að Ísraelar geti ekki látið und-
an kröfunum um að fjarlægja herliðið og skrið-
drekana af svæðunum nema kyrrð komist á.
Hann ber sig vel en viðurkennir þó að aðstæð-
ur í heimsmálunum séu gerbreyttar.
Nokkur spenna var þegar komin upp í sam-
búð Bandaríkjamanna og Ísraela fyrir hryðju-
verkin 11. september, aðallega vegna við-
bragða Ísraela við uppreisn Palestínumanna,
intifada, sem staðið hefur í rúmt ár með til-
heyrandi blóðsúthellingum. Óþolinmæði
George W. Bush forseta og ekki síður Colin
Powells utanríkisráðherra er augljós en mörg-
um brá í brún og fjölmiðlar sögðu Ariel Sharon
forsætisráðherra og menn hans hafa verið
„höggdofa“ yfir hörðum viðbrögðum samherj-
anna gömlu í vikunni. Powell sagði að Ísr-
aelum bæri að draga herinn „strax“ á brott.
Hann vill að stjórn Sharons sýni skilning nú
þegar Bandaríkjamenn eru að reyna að
byggja upp brothætt bandalag með óvæntum
liðsmönnum í baráttunni gegn alþjóðlegum
hryðjuverkum.
Ásakanir um hræsni
Við þessar óvenjulegu aðstæður er vægast
sagt slæmt að minna araba og samtímis alla
múslíma á deilurnar um Palestínu. En Sharon
segist mega senda skriðdreka sína inn á pal-
estínsk svæði vegna þess að Yasser Arafat,
leiðtogi Palestínumanna, geri ekkert til að
handsama þá sem standa fyrir ódæðum gegn
Ísraelum. Viðbrögð Sharons og margra ann-
arra í Ísrael, ekki síst fjöl-
miðla, voru þau að krafa
Bandaríkjamanna um að
draga herinn burt lýsti
hræsni. Þeir væru ekki sjálf-
um sér samkvæmir.
Bandarískir þingmenn eru
margir sammála. „Ef við for-
dæmum Ísrael fyrir að verja
sig fyrir hermdarverkamönnum finnst mér að
við séum að láta undan kröfum hermdarverka-
manna á borð við Osama bin Laden,“ sagði
Eliot Engel, einn af fulltrúadeildarþingmönn-
um demókrata frá New York. Powell utanrík-
isráðherra hefur átt erfitt með að svara þess-
um rökum nú þegar Bandaríkjamenn láta
sprengjum rigna yfir stöðvar talibana og segj-
ast staðráðnir í að hætta ekki fyrr en búið sé
að handsama Osama bin Laden eða drepa
hann. Hvers vegna mega Ísraelar ekki leita að
sínum óvinum og beita til þess hervaldi?
En einn af dálkahöfundum ísraelska dag-
blaðsins Ha’aretz, Zvi Bar’el, sagði í grein á
föstudag að hæpið væri að leggja að jöfnu
heimsstyrjaldarrekstur undir forystu Banda-
ríkjanna gegn alþjóðlegum hryðjuverkum og
„hverfisslagsmál“ eins og hann kallaði átökin
við Palestínumenn.
„Gríðarlegt átak gegn hryðjuverkaríki á
ekkert sameiginlegt með hernámi sem hefur
staðið í 35 ár og veitt fjölmörg færi til að losna
við byrðina [af því að halda herteknu svæð-
unum frá 1967]. Það getur verið að Banda-
ríkjamenn ætli að velta stjórn talibana úr sessi
en það er öruggt að þeir reyna ekki að hefja
þar bandarískt landnám.“
Vandinn er að skilyrðislaus fordæming á
hryðjuverkum, eins og Bush forseti sagði í
frægri ræðu að væri leiðarljósið, virkar ekki
vel þegar farið er að vega og meta verkin eftir
aðstæðum og röksemdum þeirra sem þau
drýgja. Ísraelar vinna „ríkishryðjuverk“ á
Palestínumönnum þegar unglingar og aðrir
vopnlitlir borgarar falla fyrir byssukúlum ísr-
aelskra hermanna, segir Arafat. Og í löndum
araba fullyrða fréttaskýrendur að Sharon og
menn hans vilji alls ekki frið heldur byggi þeir
völd sín á því að framhald verði á átökum. Þeir
egni Palestínumenn eins og þeir þori í von um
að fá ofbeldisfull svör, hryðjuverk. Þá sé kom-
in átyllan til að ráðast inn á svæði Arafats og
gera út af við stjórn hans.
Hefndarárásir og skollaleikur
Shlomo Ben-Ami, fyrrverandi utanríkisráð-
herra Ísraels og andstæðingur harðlínumanna
eins og Sharons, sagði eitt sinn að frá sjón-
arhóli Palestínumanna væri barátta þeirra
fyllilega réttmæt. Þeir teldu sig berjast fyrir
frelsi og sjálfstæði gegn erlendu hernámi á
sama hátt og gyðingar börðust á sínum tíma
fyrir því að mega stofna ríki sitt.
Hann er því enginn haukur en segir nú að
með því að krefjast þess að Ísraelar dragi her-
inn strax á brott séu Bandaríkjamenn að bjóða
heim ákveðinni hættu. Sharon gæti látið und-
an. „En hver yrði þá ímynd Ísraels í araba-
heiminum? Geta þess til að ógna með hefnd-
arárás, trúin á staðfestu
þess myndi bíða mikinn
hnekki,“ sagði Ben-Ami.
Hann bætti því við að
Bandaríkin, sem arabaþjóð-
irnar teldu að ættu að geta
látið Ísrael hlýða þegar þörf
krefði, myndu einnig lækka
í áliti og geta þeirra til að
miðla málum yrði dregin í efa.
Áhrifaríkir Bandaríkjamenn eru afar ósáttir
við að deilur við Ísraela skuli koma upp á yf-
irborðið eins og nú hefur gerst. Joseph Biden,
demókrati og áhrifamikill öldungadeildarþing-
maður, er einn þeirra og sagði í liðinni viku að
ekki bæri að líta á sambandið við Ísraela eins
og hvert annað „hagsmunahjónaband“.
Fleiri Bandaríkjamenn hafa tekið upp
hanskann fyrir Ísraela. Dálkahöfundurinn
William Safire sagði í The New York Times að
stjórn Bush reyndi nú að vera sniðugri en ger-
legt væri í tafli heimsmálanna. Þess væri kraf-
ist að Ísraelar gerðu „eins og við segjum en
ekki eins og við gerum“. Markmiðið sé að
reyna að slá ryki í augum almennings í araba-
löndum, fá fólk þar til að halda að Bandaríkja-
menn séu ekki hlutdrægir, þeir taki tillit til
Palestínumanna ekki síður en Ísraela. Þá sé
hægt að halda saman bandalaginu gegn bin
Laden.
„Á sama hátt og spilltir arabaleiðtogar
reyna að vernda sig gagnvart reiði undirok-
aðra þegna sinna með því að ýta undir hatur á
Bandaríkjunum og Vesturlöndum reynum við,
með skollaleiknum um útvalda skotspóna í
stríðinu gegn hryðjuverkum, að láta áðurnefnt
hatur beinast fyrst og fremst að Ísrael. (Ekki
skamma okkur, er sagt – sjáið þið ekki hvernig
við erum að þrýsta á gyðingana fyrir ykkur?)“
segir Safire.
Gagnkvæm stríðsþreyta og friðarlíkur
Áðurnefndur Bar’el minnti með ummælum
sínum á eina helstu ástæðuna fyrir heift og
vonleysi Palestínumanna. Hún er sú stefna
Ísraela að sölsa stöðugt undir sig meira svæði
undir landnemabyggðir gyðinga og gera Pal-
estínumönnum þannig smám saman ókleift að
stofna raunverulegt ríki á svæðum sínum. En
báðir aðilar hafa ástæðu til að vantreysta hvor
öðrum. Ísraelar segja að Óslóarsamningarnir
frá 1993 hafi farið út um þúfur vegna þess að
hryðjuverk Hamas gegn óbreyttum borgurum
næstu árin á eftir hafi eyðilagt það traust sem
byrjað var að byggja upp.
Margra ára gagnkvæmar hefndarárásir
hafa valdið stríðsþreytu sem samkvæmt kenn-
ingum um átök þjóða ætti að geta orðið grund-
völlur viðræðna milli Palestínumanna og Ísr-
aela. Ekki er þó margt sem bendir til að það
gerist. Svo mikil er tortryggnin og vonleysið
og flestir Ísraelar vilja nú ýta undir fall Ara-
fats. Hver sem arftakinn verði geti hann ekki
orðið verri. Arafat standi aldrei við loforð um
að kveða niður verstu ofstækismennina og
reyni stöðugt að leika tveim skjöldum. Hann
þykist hafa eftir mætti hemil á hryðjuverka-
mönnum en nota framferði þeirra til að þrýsta
á um hagstæðari samninga
við Ísraela. Aðeins eitt gæti
þvingað hann til að semja,
segja Ísraelar: Hótun
Bandaríkjamanna um að þeir
muni leyfa Ísraelum að leysa
upp stjórn hans og herlög-
reglu og hrekja hann í út-
legð.
Arafat er tekinn að eldast og óvinsældir
hans fara vaxandi meðal Palestínumanna; yrði
þróun mála með þessum hætti myndi ferill
hans vera á enda. Bandarískir ráðamenn
munu þó hafa sent Ísraelum skýr skilaboð í
vikunni: ekki komi til mála að beitt verði her-
valdi til að grafa endanlega undan Palestínu-
leiðtoganum. Fall Arafats gæti að áliti liðs-
manna Bush aukið enn rótleysið á svæðinu.
Dyggur stuðningur í könnunum
Nýjustu skoðanakannanir í Bandaríkjunum
gefa til kynna að 73% vilji að áfram verði hald-
ið að taka málstað Ísrael og 56% segjast
hlynnt ríkinu. En þar með er ekki hægt að
segja að staða mála sé óbreytt, efasemdir hafa
vaxið á síðustu árum.
Ljóst er að vanþekking á málstað Palest-
ínumanna og íslam og fáfræði um þær aðferðir
sem Ísraelar nota til að tryggja stöðu sína hafa
oft verið forsenda stuðnings við Ísrael í
Bandaríkjunum. Að sögn tímaritsins The
Economist seljast nú rit um Mið-Austurlönd
meira en nokkru sinni fyrr í Bandaríkjunum
og þar er ekki oft tekin óbilgjörn afstaða með
Ísrael heldur reynt að upplýsa.
Þótt samúðin með Ísraelum geti haldist er
ósennilegt að menn gleypi framvegis jafnhrátt
allar skýringar þeirra á deilunum – og hugs-
anlegt að hlutskipti milljóna palestínskra
flóttamanna undanfarna áratugi verði mönn-
um ljósara.
Bandaríkin hafa stutt Ísrael ótæpilega með
fjárframlögum en einnig látið þeim í té vopn
án þess að skilyrði fylgdu. Eins og bitur Pal-
estínumaður orðar það í Palestine Times þeg-
ar hann fjallar um fjöldamorð stuðningsmanna
Ísraela á palestínsku flóttafólki í búðum þeirra
í Líbanon 1982: „Á hverri einustu byssukúlu
sem drap Palestínumann stóð Made in USA,
sama áletrun var á hverri sprengikúlu, hverju
flugskeyti og hverjum skriðdreka. Öll fjölda-
morðin hafa verið fjármögnuð af Bandaríkj-
mönnum. Þeir útveguðu jafnvel jarðýturnar
sem voru notaðar til að reyna að fela glæpina í
fjöldagröfunum þegar morðingjarnir hurfu á
brott.“
Að vinna hug og hjarta
Bandaríkjamenn veita Ísraelum meiri fjár-
stuðning en nokkru öðru ríki en næstir í röð-
inni eru Egyptar sem fá um tvo milljarða doll-
ara, um 200 milljarða króna, í árlega aðstoð.
Netútgáfa egypska blaðsins Al-Ahram, sem
er eins konar stjórnarmálgagn í fjölmennasta
landi araba, segir að Hosni Mubarak forseti
hafi ákveðið að beita sér ákaft fyrir því að vest-
urveldin þvingi Ísraela til að samþykkja stofn-
un sjálfstæðs ríkis Palest-
ínumanna. Mikilvægast sé
að Ísraelar yfirgefi land-
svæðin sem þeir hertóku
1967 og hætti að staglast á
því að Jerúsalem verði um
alla framtíð óskipt og undir
stjórn gyðinga.
Sjálfstætt ríki Palestínu-
manna, sem jafnt Bush og Tony Blair, for-
sætisráðherra Breta, hafa nú lýst stuðningi
við, sé grundvallarforsenda „ef Ísraelar vilji
friðsamlega sambúð við araba“. Viðkvæðið
hefur verið svipað hjá öðrum vinum Banda-
ríkjamanna, Jórdaníukonungi og olíufurstum
Sádi-Arabíu.
Hvert sem litið er sjá Bandaríkjamenn
sömu myndina: Ætli þeir sér að vinna hug og
hjarta múslímaþjóða verða þeir að endurskoða
gagnrýnislausan stuðning sinn við Ísrael. Við-
unandi lausn Palestínudeilunnar er skilyrðið
og þá skiptir engu hverjir eru við völd í heimi
íslams, hvort það eru vestrænt þenkjandi leið-
togar, afturhaldssamir klerkar eða gerspilltir
og illa þokkaðir harðstjórar.
Gamlir vinir í nýjum heimi
Ísraelar hafa í 53 ár getað treyst
á skilyrðislausa vináttu Bandaríkj-
anna. Kristján Jónsson veltir fyrir
sér brotalömum á sambandinu
sem hryðjuverkin í september og
eftirmál þeirra hafa nú leitt í ljós.
Reuters
Ungur Palestínudrengur virðir fyrir sér sundurskotinn jeppa þriggja palestínskra lögreglumanna. Mennirnir féllu snemma í október er ísraelski herinn
réðst með skriðdrekum inn í borgina Hebron á Vesturbakkanum.
Hagsmunir
Bandaríkjamanna
sjálfra munu fram-
vegis hafa forgang
Sjálfstætt ríki
Palestínumanna
frumskilyrði friðar
Ísraela og araba