Morgunblaðið - 28.10.2001, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Stjórnskipulag Háskóla Íslands er ef til vill þungt í
vöfum. En stendur það skólanum fyrir þrifum?
Gunnar Hersveinn leitaði til háskólamanna með
spurningar um vald og skyldur kennara. Enn er stað-
inn er vörður um stjórnskipun HÍ frá 1999, en
kvartað er undan litlu fé til stjórnunar deilda. Ekki
er samhljómur á milli ábyrgðar og valda í kerfinu.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
’ Við erum stolt af Háskóla Íslands, envið hikum ekki við að segja að það þarf
að gera gagngerar breytingar á stjórn-
fyrirkomulagi innan hans. Það er full
veikt og stirt og ekki fyllilega í takt við
nútíma stjórnarhætti, þótt þar haldi
margir ágætir menn um tauma. Það
skortir mjög á að háskólamennirnir
sjálfir hafi tekið stjórnunarlega veik-
leika Háskóla Íslands til alvarlegrar
umræðu, en fjöldi dæma frá liðnum ár-
um sýnir að nauðsynlegt er að gera
gagngerar breytingar án tafar eigi há-
skólinn að hafa í fullu tré við alþjóðlega
samkeppni,“ sagði Davíð Oddsson á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins 2001. ‘
Rekstrarfé stjórn
Ólafur Þ. Harðarson
1 „Rétt er að hafa í huga almennt, að núver-andi stjórnfyrirkomulag Háskólans varákveðið með lögum frá 1999 og því lítil
reynsla komin á það,“ segir Ólafur Þ. Harð-
arson deildarforseti félagsvísindadeildar „Árin
á undan hafði farið fram ítarleg umræða innan
Háskólans um stöðu hans og skipulag. Stjórn-
arfrumvarpið um Háskólann, sem Alþingi sam-
þykkti 1999, var að stofni til blanda af hug-
myndum háskólamanna og
menntamálaráðuneytisins. Eitt af því sem rætt
var innan Háskólans þegar unnið var að und-
irbúningi laganna, var efling á stjórnunarvaldi
deildarforseta. Deildarforsetar voru kjörnir til
tveggja ára og í sumum deildum var litið á emb-
ættið sem leiða skyldu sem „róteraði“ milli pró-
fessora og skora. Þetta var þó aldrei reyndin í
félagsvísindadeild. Þar hefur deildarforseti
aldrei verið kosinn á grundvelli „róterings“-
sjónarmiða. Jón Torfi Jónasson, sem lét af
störfum forseta félagsvísindadeildar fyrr á
þessu ári, hafði gegnt starfinu í sex ár.“
Með lögunum frá 1999 var kjörtímabil deild-
arforseta lengt í
þrjú ár. Auk
þess hefur verið
unnið að því að
styrkja stöðu
þeirra með
ýmsum hætti
og þarf að halda
því áfram. „Mér
sýnist almenn-
ur vilji til þess
innan Háskól-
ans, að auka
festu í starfi
deildarforseta í
þá áttina sem
verið hefur raunin undanfarin ár í félagsvís-
indadeild,“ segir Ólafur. „Deildarforseti verður
að líta á sig sem forystumann og stjórnanda. Því
má heldur ekki gleyma, að skrifstofustjórar
deilda og sérhæft stjórnsýslufólk gegna miklu
hlutverki við hlið hans.“
„Hugmyndin um hvort ráða eigi deild-
arforseta frekar en að kjósa þá hefur ekki verið
mikið rædd. Þetta væri afar róttæk breyting, af
því að í þessu fælist mikilvægt frávik frá þeim
akademísku lýðræðishefðum sem viðgengist
hafa í Háskólanum og tengjast raunar grunn-
hugmyndum um eðli háskóla,“ segir Ólafur.
„Sjálfsagt er að velta þessu fyrir sér, en fráleitt
væri að flana að slíkum grundvallarbreytingum.
Eðlilegt er að sjá hvernig þær breytingar reyn-
ast, sem hafa verið gerðar og verið er að gera á
deildarforsetastarfinu.“
2„Rétt er hafa í huga að skorir eru mjögmisstórar, sumar hafa kannski bara þrjáeða fjóra kennara,“ svarar Ólafur. „Skor-
arformaður veitir eigi að síður mikilvæga fag-
lega forystu. En mikilvægt er að skorarformenn
njóti margvíslegrar stjórnunaraðstoðar starfs-
fólks á skrifstofu, eins og raunin hefur verið í fé-
lagsvísindadeild. Í stórum skorum ber hins veg-
ar að kosta kapps um að kjósa þá eina til
skorarformennsku, sem best eru til stjórnunar
fallnir. Það virðist hins vegar fráleitt í augna-
blikinu að ráða „prófessjónal“ stjórnendur til
þess að stýra skorum.“
Sigurður Brynjólfsson
1 „Deildarforseti er kosinn til þriggja ára ísenn. Þetta er raunveruleg kosning enekki sjálfvirk færsla milli manna,“ segir
Sigurður Brynjólfsson deildarforseti verk-
fræðideildar HÍ. „Tímabil deildarforseta hefur
verið lengt í þrjú ár og ekkert mælir gegn end-
urkjöri, standi deildarforseti sig í starfi. Senni-
lega er ekki ráðlegt að vera með sama deild-
arforsetann lengur en sex ár.“
„Það er alveg mögulegt að ráða deild-
arforseta utan Háskólans. Það er hins vegar
nauðsynlegt að hann hafi hæfi til að starfa við
deildina,“ segir
hann. „Ut-
anaðkomandi
deildarforseti
þarf að fá fag-
legt hæfnismat
eins og aðrir
kennarar deild-
arinnar. Ekki
er nauðsynlegt
að deildin komi
að ráðningunni
frekar, rektor
eða háskólaráð
gætu þess vegna ráðið deildarforseta að fengnu
hæfnismati.“
2 „Það er ekkert í reglum Háskóla Íslandssem krefst þess að menn taki að sér skor-arformennsku gegn vilja sínum. Að sjálf-
sögðu eiga eingöngu þeir sem hafa áhuga á
starfinu að taka það að sér,“ svarar Sigurður.
Páll Sigurðsson
1 „Samkvæmt gildandi lögum og reglum umHáskóla Íslands fer deildarfundur meðæðsta vald í málefnum háskóladeilda – að
því marki sem sjálfsákvörðunarvald deildanna
nær til,“ segir Páll Sigurðsson forseti lagadeild-
ar. „Milli deildarfunda tekur deildarforseti
ákvarðanir, sem skuldbinda deildina, en hefur
þá, eftir því sem unnt er, hliðsjón af þeirri
stefnu, sem deildarfundir kunna að hafa markað
á hlutaðeigandi sviðum.“
Deildarforseta er m.a.
ætlað að hafa forgöngu
um stefnumörkun af
hálfu deildar. Form-
leglegt stjórnunarvald
deildarforseta er þannig
allmikið. „Sú hugmynd
að kjósa eða ráða deild-
arforseta til lengri tíma
en nú er – eftir atvikum
með þeim hætti að hann
sé ekki úr kennaraliði, er
vissulega allrar athygli
og umræðu verð, en ekki er þó, að mínu mati,
tryggt að sú nýbreytni myndi endilega leiða til
stjórnarbóta,“ segir hann. „Sá háttur, sem nú
tíðkast, að velja deildarforseta úr hópi fastra
kennara, tryggir a.m.k. að þeir hafi staðgóða
þekkingu á málefnum sinnar deildar og á þeim
faglegu viðfangsefnum og vandamálum, sem
leysa þarf úr. Mikilvægt er hins vegar, að deild-
arforsetar hafi sér við hlið góða aðstoðarmenn á
skrifstofum deilda, en þeir hafa oft öðruvísi
reynslu og menntun en deildarforsetinn. Komi
deildarforseti úr hópi kennara, eins og nú er,
virðist ekki heppilegt að hann gegni því starfi
mjög lengi, ætli hann sér á annað borð að snúa
aftur til almennra kennslu- og rannsóknarstarfa
við sína deild. Mér er ekki kunnugt um, að sá
háttur um val deildarforseta, sem gildandi lög
og reglur gera ráð fyrir, hafi í reynd gefist illa,
og árangur deildarforseta í starfi hlýtur, hvað
sem öðru líður, að ráðast af ýmsum þáttum er
varða starfshæfni hans og aðra persónulega eig-
inleika, aðstoð sem honum er látin í té sem og
starfsumhverfi hans að öðru leyti, fremur en af
lengd þess tímabils, sem hann gegnir starfinu.“
2Miðað við þann mannfjölda og mannval,sem nú starfar í deildum Háskólans, tel-ur Páll Sigurðsson ekki mikla hættu á því
að sú staða komi upp að sá sem hafi hvorki hæfi-
leika né áhuga á stjórnun verði ekki falin stjórn-
un í HÍ.
Sigurður Brynjólfsson
Páll Sigurðsson
Ólafur Þ. Harðarson
Spurningar til deildarforseta og svör
Þrír deildarforsetar Háskóla Íslands voru
spurðir í framhaldi af orðum Davíðs Odds-
sonar um tvennt:
1 Valdið og leiðir til að styrkja stjórn-unarvald forseta: Væri það til bótaef hægt væri að ráða forseta deilda til
lengri tíma? Slíkur maður fengi vald til að
taka þýðingarmiklar ákvarðanir. Hann þyrfti
ekki nauðsynlega að vera úr kennaraliðinu.
2 Skyldan og leiðir til að losna undanskyldunni: Sjáið þið fyrir ykkur stjórn-skipulag í HÍ þar sem öruggt væri að
sá sem hafi hvorki hæfileika né áhuga á
stjórnun verði ekki falin stjórnun, eins og að
vera skorarformaður?