Morgunblaðið - 04.11.2001, Page 14

14 SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ekki verið ætlað að bregða ljósi á
hernaðinn í Afganistan og markmið
hans, fall talibana-stjórnarinnar.
Spurningin er því réttmæt; er her-
fræðin rétt og mun hún skila tilætl-
uðum árangri þ.e. þeim að uppræta
hryðjuverkahópa og binda enda á
stjórn talibana í Afganistan? Er ekki
verulega áríðandi að ljúka sem fyrst
aðgerðunum gegn Osama bin Laden
og talíbönum?
Deilt um áhrifamátt loftárása
Fyrst er þess að geta að banda-
rískir herforingjar hafa aldrei útilok-
að þann möguleika að gripið verði til
landhernaðar í Afganistan. Hitt er
annað, að deila þessi er engan veginn
ný af nálinni; í Bandaríkjunum hafa
menn lengi deilt um hvort yfir höfuð
sé unnt að vinna sigur í vopnuðum
átökum með því að beita einungis
lofthernaði.
Í þessu efni takast á tveir skólar.
Annars vegar fara þeir, sem halda
því fram að hátæknivopn þau, er
Bandaríkjamenn nú ráða yfir dugi í
flestum tilfellum til að ljúka verkefn-
inu. Og fyrir þessu sjónarmiði eru
vissulega tiltæk ágæt rök. Fyrir
tveimur árum tókst Atlantshafs-
bandalaginu, NATO, að stöðva
grimmdarverk Serba og forseta
þeirra Slobodan Milosevic, í Kósóvó-
héraði. Það var gert með loftárásum,
sem stóðu yfir í 11 vikur.
Að vísu má halda því fram að fleiri
þættir hafi í því tilviki reynst þungir
á metunum. Milosevic gafst ekki upp
fyrr en hann taldi öruggt að NATO
hygðist einnig beita landsveitum í því
skyni að stöðva blóðbaðið og steypa
stjórn hans. Því hefur og verið haldið
fram að mútum hafi óspart verið
beitt í Kósóvó-átökunum. Fleiri
þætti mætti nefna, sem gera að verk-
um að ef til vill er ekki við hæfi að
draga of víðtækar ályktanir af gildi
lofthernaðar af átökunum í Kósóvó.
Gagnrökin eru ekki síður auðfund-
in. Þrátt fyrir gríðarmiklar loftárásir
vikum saman gafst Saddam Hússein
Íraksforseti ekki upp fyrr en land-
hernaður hófst í Persaflóastríðinu.
Honum lauk að vísu á aðeins 100
klukkustundum enda var baráttu-
andi írösku hermannanna í samræmi
við þá þjálfun, sem flestir þeirra
höfðu hlotið. Ekkert bendir hins veg-
ar til þess að áframhaldandi lofthern-
aður hefði dugað til að knýja Saddam
til uppgjafar og Kúveit varð vitan-
lega ekki frelsað án þess að fót-
gönguliðssveitir og vélaherdeildir
væru sendar inn í landið til að sigrast
á íraska innrásarhernum.
Aðstæður eru að vísu ólíkar og
tæpast verður herförin nú borin sam-
an við þá, sem farin var gegn þeim
Milosevic og Saddam. En ályktanir
má engu að síður draga. Þeim fjölgar
nú ört, sem segja að ljóst megi vera
að talibanar verði ekki bugaðir með
sprengjum einum saman og að að-
stæður í landinu, náttúrufar og veð-
urskilyrði, henti vel til hreyfanlegra
varna og skæruliðahernaðar á síðari
stigum átaka. Á því sviði eru Afganar
réttnefndir sérfræðingar.
Með „hálfum huga“?
Svo virðist sem vitundin um þessar
staðreyndir sé vaxandi í Bandaríkj-
unum. Og því vaknar eftirfarandi
spurning: Er það svo að þetta stríð
hafi verið háð með „hálfum huga“ að
því marki sem styrk heraflans hafi
ekki verið beitt til fullnustu? Og: Ef
fyrir liggur að talibanar verða ekki
sigraðir án landhernaðar eru banda-
rískir ráðamenn þá tilbúnir til að
hefja slík átök?
Hafa ber í huga að allsherjar inn-
rás í Afganistan hefur aldrei verið
talin raunhæf hugmynd. Þar ráða
bæði hernaðarlegir og pólitískir
þættir. En nú sýnist ljóst að þessu
verkefni verður vart lokið með öðr-
um hætti en að landsveitum verði
einnig beitt, þótt í takmörkuðum
mæli verði.
Eru Bandaríkjamenn tilbúnir að
færa þær fórnir, sem slíkum hernaði
myndi óhjákvæmilega fylgja?
Hryðjuverkaforinginn illræmdi
Osama bin Laden lýsti yfir því í ein-
hverju ávarpa sinna að Bandaríkja-
menn og hermenn þeirra væru
„lyddur“. Þar vísaði hann til þess að
bandaríska þjóðin myndi ekki líða
frekari hernað þegar „líkpokarnir“
tækju að berast heim en með þeim
hætti er hefð fyrir í Bandaríkjunum
að vísa til mannfalls, sem Banda-
ríkjamenn verða fyrir á erlendri
grundu. Sömu hugsunar varð vart
hjá Saddam Íraksforseta fyrir tíu ár-
um; hann treysti því að minningin um
fórnirnar í Víetnam myndu verða til
þess að stuðningur við herför til að
frelsa Kúveit, myndi fljótt gufa upp.
Saddam varð að vísu ekki að ósk
sinni enda reyndist herafli hans al-
gjörlega ófær um að veita teljandi
mótspyrnu.
Reynslan af landhernaði
En ef sjálfsagt þykir að horfa til
sögunnar til að leggja mat á áhrifa-
mátt lofthernaðar er ekki úr vegi að
huga stuttlega að reynslu Banda-
ríkjamanna af landhernaði síðustu
áratugina.
Í Kóreu-stríðinu, sem braust út í
júnímánuði 1950 og stóð í rétt þrjú
ár, féllu rúmlega 33.000 bandarískir
hermenn. Að vísu tókst í því stríði að
hrinda sókn kommúnista til suðurs
en í raun skilaði sú herför aðeins
sama ástandi og ríkti fyrir átökin,
status quo ante, þ.e. innrásarliðið var
hrakið norður fyrir 38. breiddarbaug
og þannig hefur ástandið haldist í
næstum 50 ár.
Bandaríkjamenn biðu ósigur í Ví-
etnam-stríðinu og urðu fyrir áfalli,
sem enn ristir djúpt í þjóðarsálinni.
Stríðið reyndi mjög á alla innviði
þjóðfélagsins og hafi það skilað ein-
hverju jákvæðu var það tvímælalaust
sú frjálsa og gagnrýna fjölmiðlun,
sem þá náði flugi í Bandaríkjunum og
hámarki árið 1974 þegar Richard
Nixon neyddist til að segja af sér for-
setaembættinu eftir að hafa verið
staðinn að lygum og yfirhylmingu.
Þetta hryllilega stríð skilaði Banda-
ríkjamönnum engu. Grimmdarverk
voru framin og mannfall í röðum
óbreyttra borgara varð óskaplegt;
minnst ein milljón þeirra féll. Banda-
ríkjamenn misstu 47.000 hermenn í
bardögum og 11.000 til viðbótar af
öðrum orsökum. Yfir 300.000 Banda-
ríkjamenn sneru særðir heim.
Þegar mest var árið 1969 voru
meira en 540.000 bandarískir her-
menn og stuðningslið í Víetnam.
Nokkurn veginn sami fjöldi, um
500.000 manns stóðu gráir fyrir járn-
um andspænis herafla Saddams
Íraksforseta í Persaflóastríðinu. Og
til mótvægis hafði honum tekist að
skrapa saman 500.000 manna her.
Kúveit var að vísu frelsað og tak-
marki herfararinnar var þar með
náð. Enn ræður þó Saddam ríkjum í
Írak og þeim fjölgar ört, sem telja að
það hafi verið mikil mistök af George
Bush, föður núverandi Bandaríkja-
forseta, að fara ekki alla leið og binda
enda á stjórn hans. Þessar raddir
gerast nú háværari enda sú skoðun
almenn að Saddam styðji hryðju-
verkamenn og vinni að því að koma
sér upp gereyðingarvopnum.
Herför í nafni hins góða, sem Bush
forseti blés til skömmu áður en hann
lét af embætti í því skyni að stilla til
friðar með villimönnum í Sómalíu,
mistókst gjörsamlega og Banda-
ríkjamenn voru þeirri stundu fegn-
astir þegar þeir komust loks í burtu
frá því landi.
Bandamenn hafa aldrei áformað
allsherjar innrás í Afganistan. En sú
spurning gerist áleitin hvort ætla
megi að reynsla Bandaríkjamanna af
landhernaði síðustu áratugina sé
þeim hvatning til að fara á jörðu niðri
gegn talibönum og hryðjuverkahóp-
um í Afganistan.
Og vart verður reynsla Sovét-
manna af landhernaði í Afganistan til
að styrkja þá skoðun að slík herför sé
áhættunnar virði. Sovétmenn reyndu
í tíu ár að ná þessu landi á sitt vald en
hrökkluðust í burtu árið 1989. Þá lá
ein milljón Afgana í valnum. Talið er
að um 14.500 sovéskir hermenn hafi
fallið. Innrásin í Afganistan er jafnan
talin til þeirra þátta, sem vegið hafi
þungt við hrun Sovétríkjanna og hins
kommúníska heimsveldis í Mið- og
Austur-Evrópu.
Sovésk skjöl, sem nýverið hafa
verið gerð opinber, sýna að Míkhaíl
S. Gorbatsjov, sem hófst til valda
sem leiðtogi Kommúnistaflokks Sov-
étríkjanna í marsmánuði 1985, var þá
þegar búinn að gera sér grein fyrir
því að stríðið í Afganistan væri með
öllu óvinnanlegt.
Það tók hins vegar fjögur ár að
koma heraflanum heim, sem sannar
eina af grundvallarkenningum hern-
aðar: stærsti vandinn er ekki sá að
senda liðsafla inn í tiltekið land;
vandinn er frekar fólginn í því að
koma honum í burtu.
DANIEL Ortega, gamlimarxistaleiðtoginnsem komst til valda íNíkaragva fyrir 22 ár-um, reynir nú að end-
urheimta forsetaembættið með því
að boða frið og kærleika í stað bylt-
ingar. Andstæðingar hans hafa hins
vegar hafið auglýsingaherferð þar
sem sýndar eru myndir af sádi-arab-
íska hryðjuverkaforingjanum Osama
bin Laden og sagt: „Hefði hann kosn-
ingarétt í Níkaragva myndi hann
kjósa Daniel Ortega.“
Ortega, sem er orðinn hálfsextug-
ur, var leiðtogi Þjóðfrelsisfylkingar
sandinista, sem steypti einræðis-
herranum Anastasio Somoza af stóli
og bauð Bandaríkjunum birginn með
því að mynda sósíalíska ríkisstjórn
og styðja kommúnista á Kúbu og í
Sovétríkjunum á árunum 1979–90.
Ortega hefur nú losað sig við bylt-
ingarvígorðin og klæðist ekki lengur
ólífugrænum hermannabúningi,
heldur hversdagslegum buxum og
bleikri skyrtu, oft með stóran róðu-
kross um hálsinn. Kosningafundir
hans minntu oft á friðargöngur á sjö-
unda áratugnum, stuðningsmenn
hans héldu á handmáluðum myndum
af blómum meðan forsetaefnið talaði
um frið og ást. Ortega boðar „leið
kærleikans“ og stuðningsmenn
dreifðu veggspjöldum með áletrun-
um eins og „ástin mun blómstra“ og
„við byggjum fyrirheitna landið“.
„Sannað hefur verið að ástin er
sterkari en hatrið,“ segir Ortega og
kveðst ekki hafa lengur áhuga á vél-
byssum og þjóðnýtingu. Hann viður-
kennir að kenningar marxismans
hafi enn áhrif á viðhorf hans en segir
að þær hafi að miklu leyti vikið fyrir
póltískri heimspeki sem byggist að-
allega á kristni.
Ortega boðar sættir við Kontra-
skæruliðana sem börðust gegn stjórn
hans á níunda áratugnum með stuðn-
ingi Bandaríkjanna. Á kosningafund-
um héldu stuðningsmenn hans á
stórum bandarískum fána á bak við
hann til að leggja áherslu á boðskap
hans.
Tvísýnar kosningar
Síðustu skoðanakannanir benda til
þess að ekki sé marktækur munur á
fylgi Ortega og eina keppinautar
hans í kosningunum, Enrique Bolañ-
os, forsetaefnis Frjálslynda flokks-
ins, sem er nú við völd í Níkaragva.
Bolaños var varaforseti þar til í sum-
ar þegar hann sagði af sér til að bjóða
sig fram í kosningunum.
Sandinistar tóku megnið af eign-
um Bolaños eignarnámi án bóta fyrir
tveimur áratugum og hann hefur lýst
umskiptum Ortega sem „hræsni“.
„Boðskapur hans um kærleika og
frið er tálbeita til að lokka okkur inn í
músagildru,“ sagði hann á síðasta
kosningafundi sínum. „Við getum
ekki gleymt því að Ortega sagði
margoft að trúarbrögðin væru ópíum
fólksins.“
Bolaños og stuðningsmenn hans
hafa reynt að minna kjósendur á
efnahagsþrengingarnar og þjáningar
Níkaragvabúa vegna borgarastríðs-
ins á valdatíma sandinista. Sér-
fræðingar í málefnum landsins deila
þó enn um hvort efnahagurinn hafi
orðið fyrir meiri skaða af stefnu
sandinistastjórnarinnar en efnahags-
þvingunum Bandaríkjanna og fjár-
hagslegum stuðningi þeirra við upp-
reisn Kontra-skæruliða.
Álitinn skárri kostur
en keppinauturinn
Bolaños, sem er 73 ára, er almennt
álitinn heiðarlegur stjórnmálamaður
en andstæðingar hans saka hann um
að hafa hylmt yfir spillingu sem ein-
kenndi stjórn Alemáns.
Stjórnmálaskýrendur í Níkaragva
rekja auknar vinsældir Ortega meðal
kjósenda til þess að margir telja
hann skárri kost en Bolaños.
Efnahagsástandið í landinu batn-
aði að ýmsu leyti í forsetatíð Alemáns
en lífskjör margra fátækra íbúa
landsins hafa þó versnað. Um 40%
landsmanna lifa á andvirði 100 króna
eða minna á dag.
Þótt efnahagur Níkaragva hafi
verið í rúst þegar sandinistar létu af
völdum telja margir fátækir Níkar-
agvabúar að hagur þeirra hafi verið
skárri á valdatíma Ortega þegar þeir
fengu að minnsta kosti atvinnubóta-
vinnu og matarskammta.
Myndaði bandalag með
gömlum Kontra-liðum
Fjölmargir stjórnmálaflokkar hafa
verið stofnaðir í Níkaragva á síðustu
tíu árum en sandinistar og Frjáls-
lyndi flokkurinn beittu sér í samein-
ingu fyrir breytingum á stjórnar-
skránni sem torvelda mjög forystu-
mönnum annarra flokka að bjóða sig
fram í forsetakosningum.
Stóru flokkarnir tveir hafa skipt á
milli sín mikilvægum embættum
samkvæmt samningi sem miðar að
því að hindra að aðrir flokkar komist
til áhrifa. Samningurinn tryggði
einnig Alemán þingsæti eftir kosn-
ingarnar og þar sem þingmenn njóta
friðhelgi verður ekki hægt að sækja
hann til saka fyrir spillingu.
Ortega nýtur einnig friðhelgi sem
þingmaður og hún hefur hindrað
ákæru á hendur honum vegna ásak-
ana stjúpdóttur hans um að hann
hefði misnotað hana kynferðislega.
Ortega hefur einnig myndað
bandalag með gömlum Kontra-liðum
og forystumönnum flokka sem nutu
stuðnings Bandaríkjanna í borgara-
stríðinu, þeirra á meðal Antonio
Lacayo, tengdasyni Violeta Cham-
orro, fyrrverandi forseta. Varafor-
setaefni Ortega, kristilegi demókrat-
inn Agustín Jarquín, var sex sinnum
dæmdur í fangelsi á valdatíma sand-
inista fyrir pólitískan undirróður.
Bandaríkjamenn
áhyggjufullir
Bandarískir embættismenn hafa
oft látið í ljósi áhyggjur af þeim
möguleika að Ortega komist aftur til
valda og studdu keppinaut hans í
kosningabaráttunni.
„Ég væri ekki hreinskilinn ef ég
viðurkenndi ekki að möguleikinn á
sigri sandinista valdi Bandaríkja-
stjórn áhyggjum,“ sagði John Keane,
aðstoðarutanríkisráðherra Banda-
ríkjanna í málefnum Rómönsku Am-
eríku. „Við getum ekki gleymt því að
Níkaragva varð athvarf ofbeldis-
fullra pólitískra öfgamanna frá Mið-
austurlöndum, Evrópu og Rómönsku
Ameríku.“
Stjórn Ronalds Reagans, þáver-
andi Bandaríkjaforseta, fjármagnaði
uppreisn Kontra-skæruliða, sem
kallaðir voru „frelsissveitirnar“, þar
sem hún óttaðist að sandinistar
myndu breiða út sósíalísku bylting-
una til annarra ríkja Rómönsku Am-
eríku. Að minnsta kosti 40.000 manns
létu lífið í stríðinu.
Bolaños hefur varað við ófriði í
landinu komist Ortega aftur til valda
og bendlað hann við Osama bin Lad-
en, mann sem Ortega segist aldrei
hafa hitt. „Hafnið Daniel því hann
styður óvini friðarins,“ sagði í sjón-
varpsauglýsingunni með myndum af
bin Laden og gömlum vinum Ortega,
Fidel Castro á Kúbu, Saddam Huss-
ein í Írak og Moammar Gaddafi í Líb-
ýu.
Ortega lætur sér fátt um finnast og
segir að Bandaríkjamenn og Bolaños
þurfi að venjast þeirri tilhugsun að
hann verði næsti forseti Níkaragva.
Daniel Ortega rís upp sem breyttur maður í kosningum í Níkaragva
Reuters
Daniel Ortega á síðasta kosningafundi sínum fyrir forsetakosningarnar í Níkaragva í dag.
Kærleiksríkur friðar-
boði með róðukross
Daniel Ortega hefur losað sig við hermannabún-
inginn og vélbyssurnar og gerst boðberi friðar og
kærleika fyrir forsetakosningarnar í Níkaragva í
dag. Samt er hann enn þyrnir í augum Bandaríkja-
manna sem hryllir við þeirri tilhugsun að hann
komist aftur til valda.