Morgunblaðið - 04.11.2001, Page 32

32 SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
2. nóvember 1971: „Pass-
íusálmarnir og Hallgrímur
Pétursson hafa lifað svo með
þjóðinni, að ekkert skáld eða
skáldverk kemst í námunda
við það ljós, „er lýsti aldir
tvær“, sem myrkastar voru í
þjóðarsögu. Vissan um þenn-
an mann og þessi ljóð dýpk-
aði með okkur þjóðvitund og
gaf kjark til sjálfsbjargar og
sjálfstæðis, er mest reið á.
Með stolti nutum við þessa
manns ein, en söknuðum þess
um leið að geta ekki leyft öðr-
um þjóðum að njóta hans með
okkur.“
. . . . . . . . . .
1. nóvember 1981: „Lands-
fundur Sjálfstæðisflokksins
sýnir, hve gífurlegur slag-
kraftur býr í þessum flokki,
raunar svo mikill, að aðrir
stjórnmálaflokkar í landinu
komast ekki með tærnar þar
sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefur hælana. Þetta mikla afl
Sjálfstæðisflokksins stafar af
því, að hann hefur innan
sinna vébanda menn af öllum
stéttum, úr öllum lands-
hlutum og með jafn víðtæka
menntun að baki og Íslend-
ingar geta aflað sér. Nú er
þessi þjóðarflokkur á kross-
götum, við myndun rík-
isstjórnarinnar var vegið að
innviðum hans og komið við
kvikuna. Meirihluti lands-
fundarmanna og vafalaust
meirihluti þjóðarinnar vill, að
þessu innanmeini Sjálfstæð-
isflokksins verði eytt, því að
flokkurinn er kvika stjórn-
málalífsins í landinu, á meðan
hann er í vanda blómstra
upplausnaröflin. Hvers virði
er að lækka verðbólguna úr
60% í 10% á einu ári en segj-
ast ekki geta gert það nema
eyðileggja Sjálfstæðisflokk-
inn í sömu andrá?“
3. nóvember 1991: „Líkur
standa til þess að Ísland verði
aðili að Evrópska efnahags-
svæðinu, markaði 380 millj-
óna manna, þar sem þemað
er frelsi í viðskiptum. Frá
sjónarhóli hins almenna neyt-
anda eru höfuðkostir aðildar
tveir: tollfrelsi fyrir um 95%
af útfluttum sjávarvörum og
aukin samkeppni í flestum
greinum viðskipta, sem
tryggir neytendum meira úr-
val og aukin gæði vöru og
þjónustu og hagstæðara verð.
Þegar þetta er haft í huga
hljóma kröfur Félags ís-
lenzkra stórkaupmanna um
að þrengja aðstöðu íslenzkra
neytenda til að leita hag-
stæðra vörukaupa erlendis
eins og rödd aftan úr grárri
forneskju; eins og tíma-
skekkja í þeirri framvindu,
sem nú á sér stað og fyrirséð
er.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
ALLDÓR Ásgrímsson, ut-
anríkisráðherra og for-
maður Framsóknar-
flokksins, vakti í síðasta
mánuði máls á því að
nauðsynlegt væri að ráð-
ast í endurskoðun stjórn-
arskrár Íslands með tilliti
til alþjóðlegra skuldbindinga landsins. Þar með
hefur ráðherrann endurvakið umræður, sem að
mestu leyti hafa legið í dvala frá því deilt var um
aðild Íslands að Evrópska efnahagssvæðinu árið
1992. Í ræðu, sem Halldór hélt á ráðstefnu um
mótun evrópsks réttarkerfis 12. október, rifjaði
hann m.a. upp að áður en Ísland hefði gerzt aðili
að Schengen-samstarfinu hefðu þrír virtir pró-
fessorar við Háskóla Íslands lýst yfir í tveimur
álitsgerðum að aðild Íslands að samningnum
samræmdist stjórnarskrá landsins.
EES og Scheng-
en á brún hins
lögmæta
„Aftur á móti voru
þeir, í báðum álits-
gerðum, fylgjandi
endurskoðun stjórn-
arskrárinnar. Þeir
töldu það óheppilegt
að svo til í hvert sinn sem Ísland undirgengst nýj-
ar þjóðréttarskuldbindingar verði það tilefni til
umfjöllunar um samrýmanleika við stjórnar-
skrána. Athugasemd þeirra staðfestir fyrir mér
þá tilfinningu, að bæði EES-samningurinn og
Schengen séu á brún hins lögmæta, stjórnskip-
unarlega séð. Ef túlkun þeirra tekur ekki mið af
pólitískum markmiðum sem að baki þeim liggja
gætu þeir hæglega dottið fram af brúninni,“
sagði Halldór í ræðu sinni.
Utanríkisráðherra tilgreindi nokkur dæmi um
hugsanlegar lagatúlkanir stofnana EES-sam-
starfsins, sem gætu haft þessi áhrif: „Svo að
raunhæft dæmi sé tekið, þá ógnar lagatúlkun,
sem leiðir til beinna réttaráhrifa gerða sem við
tókum engan þátt í að setja, sjálfum grundvelli
EES-samningsins. Forgangur EES-réttar
myndi vega enn frekar að grundvallarreglunni
um fullveldi, og af því myndi stafa jafnvel enn
meiri hætta. Í ljósi aðstæðna ætla ég ekki að fjöl-
yrða um skaðabótaábyrgð aðildarríkja, en sú
grundvallarregla Evrópuréttar, sem tengist
samrunaþróunarmarkmiðinu, er erfið viðfangs
og var aldrei fyrirséð í EES-samningnum.“
Í samtali við Morgunblaðið 13. október í tilefni
af þessari ræðu sagði Halldór Ásgrímsson: „Ég
tel að þetta þurfi að gerast í tengslum við næstu
endurskoðun á stjórnarskránni og það sé rétt að
gera það sem fyrst. Hins vegar tel ég að það hafi
ekki farið fram nægileg umræða um þetta mál og
undirbúningurinn sé því ennþá allsendis ónógur.“
Síðan segir í frétt blaðsins: „Ýmis ríki hafa sett
í stjórnarskrá heimildarákvæði um framsal valds
í hendur alþjóðlegra stofnana. „Ég er að tala um
að það verði gert til þess að menn lendi ekki í
meiriháttar vandamálum. Ég taldi á sínum tíma
að EES-samningurinn stæðist stjórnarskrána,
þótt ég hefði ákveðnar efasemdir. Ég tel hins
vegar þróun hans hafa orðið þá að undan þessu
verði ekki lengur vikizt,“ segir Halldór.
Með pólitískum markmiðum, sem utanríkis-
ráðherra nefnir að hafi legið að baki EES- og
Schengen-samningunum, á hann væntanlega við
það sem bæði íslenzk og norsk stjórnvöld lögðu
til grundvallar í þessum samningum, að þeir
skerði ekki sjálfsákvörðunarrétt eða fullveldi
EFTA-ríkjanna eins og það var orðað á þeim
tíma, og feli þannig ekki í sér valdaframsal til
stofnana EES eða Schengen. Margir hafa hins
vegar orðið til þess að benda á að þetta markmið
hljóti að stangast á við annað meginmarkmið
samninganna; að koma á einsleitu, sameiginlegu
efnahagssvæði og sameiginlegu vegabréfasvæði,
en forsenda þess sé að sömu reglur gildi á öllu
svæðinu og þær séu túlkaðar á sambærilegan
hátt. Þegar Halldór Ásgrímsson ræðir þróun
EES virðist hann hafa áhyggjur af því að samn-
ingurinn – eða túlkun stofnana EFTA á ákvæð-
um hans – hafi í för með sér að líkt og reglur Evr-
ópusambandsins í aðildarríkjum þess geti
EES-reglur fengið forgang umfram íslenzk lög,
öðlazt bein réttaráhrif og að einstaklingar geti
byggt á þeim skaðabótakröfu á hendur EFTA-
ríkjunum. Hann virðist þá jafnframt ganga út frá
því að í þessu felist að framsal á ríkisvaldi til
stofnana EES sé umfram það, sem stjórnarskrá-
in heimili.
Niðurstaðan um
EES ekki fyr-
irvaralaus
Á sínum tíma urðu
talsverðar deilur um
það hvort EES-samn-
ingurinn bryti stjórn-
arskrána eður ei. Rök
andstæðinga samn-
ingsins voru þau, að í honum fælist stjórnar-
skrárbrot vegna þess að í stjórnarskrá Íslands
væri ekki heimild til framsals ríkisvalds til al-
þjóðastofnana. Árið 1992 fékk utanríkisráðuneyt-
ið nefnd fjögurra virtra lögfræðinga til að leggja
mat á þetta álitamál. Í nefndinni sátu Þór Vil-
hjálmsson, Gunnar G. Schram, Ólafur W. Stef-
ánsson og Stefán M. Stefánsson. Í álitsgerð fjór-
menninganna kom fram að þeir teldu að í EES
fælist visst framsal á bæði framkvæmda- og
dómsvaldi, einkum og sér í lagi á sviði samkeppn-
ismála. Engu að síður töldu þeir ekki um stjórn-
arskrárbrot að ræða og töldu það ráða niðurstöð-
unni, að það væri íslenzk réttarregla að við
sérstakar aðstæður bæri að beita erlendum rétt-
arreglum hér á landi (t.d. þegar um væri að ræða
mál, sem vörðuðu verzlun við önnur lönd). Dæmi
væru til þess að ákvarðanir erlendra stjórnvalda
giltu hér á landi og væru aðfararhæfar, t.d. samn-
ingar Norðurlanda um innheimtu meðlaga og að-
stoð í skattamálum. Þá væru dæmi um að erlenda
dóma mætti framkvæma hér á landi samkvæmt
Norðurlandasamningum. Úrslitaatriði töldu fjór-
menningarnir að vald það, sem alþjóðastofnunum
væri ætlað með EES-samningnum, væri afmark-
að, það væri á takmörkuðu sviði, þ.e. varðaði
milliríkjaviðskipti, og væri ekki verulega íþyngj-
andi fyrir íslenzka aðila.
Niðurstaða fjórmenninganna var ekki fyrir-
varalaus og þeir tóku raunar fram að verkefni
því, sem þeim hefði verið falið, væri ekki end-
anlega lokið með útgáfu álitsins. Þannig segir í
álitsgerðinni: „Hugsanlegt er, að þau ákvæði,
sem hér geta skipt máli, geti öll saman leitt til
þess, að samningarnir verði ekki taldir samrým-
ast stjórnarskránni, þó að hvert ákvæði metið sér
í lagi geri það. Við teljum að vísu, að færa megi
nokkur rök gegn einstökum þáttum í því, sem hér
að framan er rakið, en við teljum þó, að niðurstöð-
ur okkar orki ekki tvímælis í þeim mæli, að tilefni
sé til að draga þá ályktun, að samningarnir í heild
leiði til þess að breyta þurfi stjórnarskránni, ef
þeir taka gildi.
Þá er hugsanlegt að reynslan leiði í ljós, að það
reynist ekki rétt, sem við byggjum á um fram-
kvæmdavaldið og dómsvaldið, þ.e. að reglurnar
um vald stofnana EFTA séu vel afmarkaðar, að
þær feli ekki í sér verulegt valdframsal og séu
ekki íþyngjandi í ríkum mæli. Einnig er hugs-
anlegt, að í samkeppnismálum komi til meiri af-
skipta en hér er reiknað með.“
Stjórnarskrár-
breytingar til að
eyða vafa
Í árslok 1997 skilaði
nefnd þriggja
lagaprófessora áliti
um aðild Íslands að
Schengen-samningn-
um, sem Halldór Ás-
grímsson vitnaði til í ræðu sinni. Þetta voru þeir
Davíð Þór Björgvinsson, Stefán Már Stefánsson
og Viðar Már Matthíasson. Í álitinu byggðu þre-
menningarnir að talsverðu leyti á áðurnefndu
áliti fjórmenninganefndarinnar, röktu sömu for-
dæmi um framsal valds, t.d. samkvæmt Norð-
urlandasamningum, og töldu líkt og fjórmenning-
arnir að EES hefði staðizt stjórnarskrána, þótt
þar hefði verið um nokkurs konar stigmögnun að
ræða á framsali valds. Þremenningarnir töldu að
Schengen-samningurinn fæli vissulega í sér
framsal framkvæmda- og dómsvalds á ákveðnum
sviðum, en komust að hliðstæðri niðurstöðu og
fjórmenningarnir, sem fjölluðu um EES, að þetta
valdaframsal væri á þröngu sviði og tiltölulega
skýrt afmarkað.
Lokaorð álitsgerðar þremenninganna voru til
þess fallin að kveikja umræður um hvort þörf
væri á stjórnarskrárbreytingum vegna alþjóð-
legra skuldbindinga Íslands, en lítið varð þó úr
slíkum umræðum á þeim tíma. Niðurlag álitsins
var svohljóðandi: „Það framsal ríkisvalds, sem
fjallað er um í þessari álitsgerð, er takmarkaðra
og fyrirsjáanlegra en það sem felst í samning-
unum um EES. Við teljum því, eins og að framan
greinir, að það brjóti ekki í bága við stjórnar-
skrána. Rétt þykir þó að benda á, að þótt tak-
markað framsal ríkisvalds með samningum um
einstök málefni, eins og Schengen-samstarfið, sé
samrýmanlegt stjórnarskránni, er fyrirsjáanlegt
að aukin alþjóðleg samvinna einkum milli Evr-
ópuríkja muni kalla á frekara framsal ríkisvalds.
Að því kann að koma að talið verði að framsal hafi
átt sér stað í of ríkum mæli miðað við reglur
stjórnarskrárinnar, eins og þær eru nú. Það er
því eðlilegt, þegar horft er fram á vaxandi al-
þjóðlegt samstarf í framtíðinni, að undirbúa og
framkvæma breytingar á íslenzku stjórnar-
skránni, til þess að koma í veg fyrir að sérstakur
vafi rísi í hvert sinn, sem stofnað er til samstarfs
um tiltekinn málaflokk.“
Enn hefur enginn slíkur undirbúningur að
SKATTASAMKEPPNI
Í fyrradag var haldin afar at-hyglisverð ráðstefna umskattasamkeppni og tækifæri,
sem í því væru fólgin fyrir Ísland
að skapa hér hagstætt skattaum-
hverfi. Ráðstefnan var fyrst og
fremst byggð á erlendum fyrirles-
urum, sem augljóslega höfðu yfir-
gripsmikla þekkingu á umræðu-
efninu, raunar í þeim mæli, að
sjaldgæft verður að teljast á fund-
um af þessu tagi. Davíð Oddsson
forsætisráðherra vék að kjarna
þessarar umræðu í setningarræðu
á ráðstefnunni, þegar hann sagði
að hvað sem liði tækniframförum
og markaðsbreytingum væru lágir
skattar nauðsynlegir til þess að
fyrirtæki og viðskipti gætu þrifizt.
Í samræmi við það sjónarmið
hefur ríkisstjórnin nú lagt fram
tillögur um verulega lækkun á
tekjuskatti fyrirtækja. En jafn-
framt er ljóst, að við Íslendingar
höfum tækifæri til að byggja upp
hér á Íslandi alþjóðlega fjármála-
miðstöð í jákvæðri merkingu
þeirra orða. Ekki fjármálamið-
stöð, sem gerir glæpahringum
kleift að „þvo“ peninga heldur
skapa skilyrði fyrir heiðarlegt fólk
til þess að ávaxta fjármuni sína á
hagkvæman hátt.
Ein forsenda þess, að við höfum
tækifæri til þess, er sú, að hér
hafa verið byggð upp háþróuð
fjármálafyrirtæki, sem hafa yfir
að ráða sérmenntuðu fólki, sem
kann vel til verka.
En grundvallarástæðan er að
sjálfsögðu að við höfum byggt upp
menningarlegt lýðræðisríki, sem
byggist á traustum stjórnarhátt-
um.
Tengsl okkar við Evrópu með
aðild að Evrópska efnahagssvæð-
ínu og Schengen eiga líka ríkan
þátt í að opna okkur nýja mögu-
leika í þessum efnum.
Þessa þætti alla þurfum við að
nýta ásamt því að þróa skattalög-
gjöf okkar á þann veg, að bæði
einstaklingar og fyrirtæki í öðrum
löndum sjái sér hag í því að nýta
sér fjármálaþjónustu á Íslandi.
Við eigum að hafa öll tækifæri til
að byggja hér upp umsvifamikil
viðskipti í kringum fjármálaþjón-
ustu m.a. á þann veg, að erlend
fjármálafyrirtæki sjái sér hag í
því að koma hér upp starfsstöðv-
um eins og þau hafa t.d. gert í
Lúxemborg.
Ráðstefnan um skattasamkeppni
hefur opnað mönnum nýja sýn á
þetta viðfangsefni. Þar kom fram
mikill efniviður, sem vinna þarf úr
sem fyrst. Það er augljóslega
tímabært að ríkisstjórnin beiti sér
fyrir alhliða stefnumörkun á þessu
sviði og nýrri löggjöf á grundvelli
slíkrar stefnumörkunar að svo
miklu leyti, sem hennar er þörf.
Þau sjónarmið komu fram á ráð-
stefnunni að hraða ætti einkavæð-
ingu ríkisfyrirtækja og draga úr
opinberum útgjöldum. Jafnframt
hvatti Michael Walker, forstöðu-
maður Fraser-stofnunarinnar í
Vancouver í Kanada, til þess að
hagnaður af einkavæðingu ríkis-
fyrirtækja yrði notaður til þess að
mæta lífeyrisskuldbindingum rík-
isins en ekki í almenn útgjöld.
Undir þessar ráðleggingar munu
margir geta tekið.
Michael J. Langer lögfræðingur
kom með athyglisverðar ábending-
ar um hvernig aðild að Schengen
og EES gæti nýtzt okkur til þess
að laða hingað vel stæða útlend-
inga, sem hefðu hag af því að fá
hér dvalarleyfi gegn ákveðnum
skilyrðum, m.a. um fjárfestingar,
en gætu í krafti þessa ferðazt að
vild um Evrópuríkin. Athyglis-
verðar ábendingar sem þessar er
ástæða til að skoða mjög nákvæm-
lega.
Með ráðstefnu þessari hefur
verið bryddað upp á nýrri hugsun
í uppbyggingu atvinnu- og við-
skiptalífs á Íslandi, sem ástæða er
til að fylgja fast eftir.