Morgunblaðið - 21.11.2001, Blaðsíða 25

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 2001 25
O
D
D
IH
F
H
63
81 Nóatúni 4 • 105 Reykjavík
Sími 520 3000
www.sminor.is
Ljós í miklu
úrvali fyrir
heimilið.
HINN 18. október sl.
birtist í Morgunblaðinu
grein Gústafs Adolfs
Skúlasonar, forstöðu-
manns stefnumótunar-
og samskiptasviðs
Samtaka atvinnulífsins,
sem bar yfirskriftina
„Launamunur
kynjanna og ábyrgð á
heimilunum“. Greinin
er svar hans við leiðara
Morgunblaðsins frá 11.
október þar sem segir
með vísan til kannana
um launamun kynj-
anna: „Þótt tekið sé til-
lit til mismunandi
starfsaldurs, aldurs,
vinnutíma og menntunar stendur æv-
inlega eftir bil, sem verður ekki skýrt
með neinu öðru en því að vinnuveit-
endur meti störf og hæfileika kvenna
minna en karla.“ Þessu neitar Gústaf
Adolf harðlega og frábiður sér að at-
vinnurekendum sé brigslað um þvílík
ósköp. Að hans mati er ástæðan að
baki launamunar kynjanna sú að
ábyrgð á heimilishaldi sé enn að
mestu leyti í höndum kvenna. At-
vinnurekendur geti þar litlu um
breytt en augljóst sé að ef konur eru
almennt bundnari heimilinu en karlar
þá séu þær ekki eins verðmætur
vinnukraftur. Verðmæti vinnukrafts
felst því að hans mati í sveigjanleika
heima fyrir og „þar með meiri mögu-
leikum til þess að leggja sig fram í
þágu fyrirtækisins“. Vissulega er rétt
að konur bera í ríkari mæli ábyrgð á
heimilishaldi fjölskyldunnar þrátt
fyrir ýmsar breytingar þar á undan-
farna áratugi og tekur Gústaf Adolf
undir þau sjónarmið að óæskilegt sé
hve ábyrgðinni á heim-
ilum er misdreift en tel-
ur ekki að fyrirtæki geti
haft nein áhrif þar á.
Þessu er ég ekki sam-
mála. Fólk í fullri vinnu
eyðir að minnsta kosti
40 klukkustundum í
viku hverri á vinnustað
sínum sem er langur
tími. Ef starfsmanna-
stefna fyrirtækja er
fjölskylduvæn geta þau
gert starfsmönnum sín-
um, konum jafnt sem
körlum, kleift að bera
ábyrgð á heimili sínu án
þess að það bitni á
vinnunni. Ef starfs-
mannastefna fyrirtækja miðaði að því
að umbuna fólki fyrir heimilisábyrgð í
stað þess að „refsa“ því gætu atvinnu-
rekendur vissulega haft áhrif á þann
félagslega veruleika sem vitnað er til í
grein Gústafs Adolfs. Kannski er
þetta „útópísk“ draumsýn sem ekki
fellur að veruleika atvinnulífsins, en
sá veruleiki byggist á hefðum sem
tímabært er að endurskoða. Mögu-
legt er að atvinnulífið missi af miklu
við það að líta á konur sem verðminni
starfskraft en karla eingöngu vegna
minni yfirvinnu þeirra.
Nú er ég ekki að halda því fram að
atvinnurekendur einsetji sér meðvit-
að að borga körlum betur en konum.
En í stað þess að firra sig allri ábyrgð
væri réttara að líta gagnrýnum aug-
um í eigin barm og skoða hvort mis-
munun eigi sér stað þótt ómeðvituð
sé. Skv. launakönnun Jafnréttisráðs
frá árinu 1995 eru laun giftra karla
hærri en einhleypra karla og allra
kvenna. Hvað þýðir þetta? Jú, körlum
er umbunað fyrir hjúskaparstöðu
sína en konum ekki. Sú ótrúlega líf-
seiga goðsögn að karlinn sé fyrir-
vinna heimilisins og staður konunnar
sé inni á heimilinu virðist skila sér í
launaumslög launþega. Ef þjóðfélagið
byði upp á framfærslu fjölskyldunnar
á einum launum ættu konur ekki
vinna úti. Þetta virðist ef til vill órök-
rétt að segja í dag og afturhvarf, en
þetta eru skilaboðin sem þjóðfélagið
sendir sjálfu sér, þó á dulmáli séu.
Kvæntir karlar með börn fá hærri
laun en ógiftir og allar konur – þeir
hafa fyrir fjölskyldu að sjá. Þetta er
dæmi um ómeðvitað misrétti.
Hvað er til ráða, hvernig eiga at-
vinnurekendur að greina í sundur þá
þætti sem þeir geta breytt og þá
þætti sem ekki er á þeirra valdi að
hafa áhrif á? Skv. 16. gr. jafnréttis-
laga nr. 96/2000 skulu atvinnurekend-
ur gera nauðsynlegar ráðstafanir til
að gera konum og körlum kleift að
samræma starfsskyldur sínar og
skyldur gagnvart fjölskyldu. Ráðstaf-
anir þær skulu m.a. miða að því að
auka sveigjanleika í skipulagningu á
vinnu og vinnutíma þannig að tekið sé
tillit til þarfa atvinnulífs og fjöl-
skylduaðstæðna starfsmanna. Í jafn-
réttislögum er ennfremur kveðið á
um að fyrirtæki eða stofnun, þar sem
fleiri en 25 starfa, beri að setja sér
jafnréttisáætlun eða vinna markvisst
að jafnrétti kvenna og karla. Jafn-
réttisstofa býður fyrirtækum og
stofnunum upp á aðstoð við gerð jafn-
réttisáætlana.
Markvisst jafnréttisstarf og gerð
jafnréttisáætlunar kosta tíma og pen-
inga; eru atvinnurekendur og stjórn-
endur stofnana tilbúnir til að kosta
því til? Hafa atvinnurekendur hag af
gerð jafnréttisáætlunar fyrir sitt fyr-
irtæki eða stofnun? Þetta er hugsan-
lega stóra spurningin. Almennt er
það viðurkennt að ánægður starfs-
maður sé verðmætur starfskraftur
því þá er viðkomandi frekar tilbúinn
til að leggja eitthvað á sig fyrir fyr-
irtækið og leggur metnað í starf sitt.
Hvað gerir fólk ánægt í starfi? Erfitt
er að alhæfa um það en benda má á
atriði eins og vinnuumhverfi, vinnu-
tíma, félagslegt umhverfi, sveigjan-
leika til einkalífs (veikindi, foreldra-
leyfi o.fl.), að virðing sé borin fyrir
einstaklingnum og síðast en ekki síst
launamál. Jafnréttisáætlanir eiga að
skoða ofangreinda þætti og leiða í ljós
leiðir til úrbóta. Ekki má heldur
gleyma því að í stöðluðu umhverfi nú-
tímans (þar sem ábyrgð á heimilis-
haldi þykir vera til trafala) er mikil
hætta á að fyrirtækið nýti sér ekki
mannauð sinn sem skyldi. Víðtæk
reynsla af barnauppeldi og heimilis-
haldi getur oft af sér heilmikla þekk-
ingu og færni sem nýst getur á vinnu-
stað. Þar má nefna skipulagshæfi-
leika, raunhæfar tímaáætlanir, fjöl-
breyttari samskipti við fólk og getuna
til að hafa mörg „járn í eldinum“ sam-
tímis því að hafa yfirsýn yfir ólík mál-
efni. Eru þetta ekki ákjósanlegir
kostir nútímastjórnanda?
Kröfur fólks á vinnumarkaði hafa í
síauknum mæli verið um ríkari mögu-
leika til að sinna einkalífi sínu jafn-
framt vinnu og hafa vinnuveitendur
vissulega komið til móts við þær kröf-
ur að einhverju leyti. En meira þarf ef
duga skal. Atvinnurekendur geta
ekki skotið sér undan ábyrgð, launa-
munur kynjanna er staðreynd hér
sem erlendis og þótt eitthvað hafi
þokast í rétta átt er rétt að hafa í huga
nýlegar upplýsingar Jafnréttisstofu
þar sem fram kemur að ef munur á
launum kynjanna minnkar með sama
hraða og undanfarna áratugi munu
kynin hafa sömu laun fyrir sambæri-
leg störf eftir 114 ár – og það finnst
mér allt of fjarlæg framtíð!
Launamunur kynjanna –
ábyrgð heimilanna?
Elfa Hlín
Pétursdóttir
Launamunur
Mögulegt er að
atvinnulífið missi af
miklu við það að líta á
konur, segir Elfa Hlín
Pétursdóttir, sem
verðminni starfskraft
en karla eingöngu vegna
minni yfirvinnu þeirra.
Höfundur er stjórnarráðsfulltrúi
í landbúnaðarráðuneytinu
og nemi við HÍ.
MORGUNBLAÐIÐ
er okkur dýrmætt. Það
skýrir okkur frá mörg-
um hlutum, sem annars
færu í djúp gleymsk-
unnar. Þannig skýrir
Mbl. 07.11.01 okkur frá
því að kröfum Skelj-
ungs á hendur Flutn-
ingasjóði olíuvara hafi
verið vísað frá dómi því
að ekki aðeins voru
kröfur Skeljungs um
fjárhagslega hagsmuni
óljósar heldur kemst
dómarinn að því að
tekjur hafi verið of-
reiknaðar Skeljungi í
hag. Þetta mál er hið hlálegasta, því
að Skeljungur telur Flutningasjóðinn
ábyrgan fyrir því að þeir hafi staðið í
vegi fyrir innflutningi til Akureyrar á
eldsneytisolíum. Staðreyndirnar sem
fyrir liggja eru þær, að
frá árinu 1965 þegar
Olís setti upp innflutn-
ingsgeymi á Seyðisfirði
og fram til ársins 1982
var verulegur hluti af
gasolíuþörfum landsins
flutt inn til Seyðisfjarð-
ar. Þar var hraðasta
uppdæling í landinu frá
úthafstankskipum og
jafnframt hraðasta af-
greiðsla til skipa, sem
öllum olíufélögunum
stóð jafnt til boða til
móttöku á förmum og
afgreiðslu til viðskipta-
manna sinna á Seyðis-
firði og flutninga til annarra hafna á
Austur- og Norðurlandi. Þetta var
stöðvað af Skeljungi og hefir þannig
valdið tjóni sem meta má nú um 3
milljarða króna vegna aukins til-
kostnaðar við olíudreifingu í landinu
síðan (sjá MBL. 24.04.00 og
18.11.98). Á því getur vart leikið
nokkur vafi að þessi aukakostnaður
hefir fengist greiddur í hærra olíu-
verði sem þessu nemur og hefir
þannig lent á viðskiptamönnum olíu-
félaganna á þessu tímabili. Það er
vítaverð vanræksla af hálfu stjórnar
Flutningarsjóðs olíuvara að láta
þetta við gangast svo langan tíma og
ber þeim að gera almenningi grein
fyrir ástæðum þeirrar vanrækslu.
Stærstu farmar sem tekið var á
móti á Seyðisfirði voru um 18.000
tonn, en þá voru teknir við skipshlið 3
farmar með strandflutningaskipum
til dreifingar á Austfirði og til Norð-
urlandsins. Þegar nú innflutningur er
hafinn til Akureyrar er rétt að minna
á, að miðað við vegalengd samkvæmt
„worldscale“ eru um 26% hærri flut-
nigsgjöld til Akureyrar og um 38%
hærri flutningsjöld til Reykjavíkur
miðað við að flutt sé frá Stavanger.
Þetta breytist eðlilega þegar olíu-
vinnsla hefst í Færeyjum, því að þá
verður ódýrara að sækja olíuna til
Færeyja en til Reykjavíkur, þeas.
nota má strandflutningaskipin til að
sækja olíuna beint til olíustöðva í
Færeyjum og dreifa henni án milli-
löndunar á ströndinni.
Það er óviðunandi að stjórn Flutn-
ingasjóðs olíuvara skuli sýna slíkt
skeytingarleysi um störf sín og
ábyrgð gagnvart olíunotendum.
„Óljósir hagsmunir“
Ønundur
Ásgeirsson
Olía
Ódýrara verður, segir
Ønundur Ásgeirsson,
að sækja olíuna
til Færeyja.
Höfundur er fv. forstjóri.