Morgunblaðið - 21.11.2001, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
GENGI íslensku krónunnar hef-ur lækkað síðustu misseri ogvaldið hækkun á vöruverði oggert fyrirtækjum erfitt fyrir
sem tekið hafa lán í erlendum gjaldmiðli.
Morgunblaðið leitaði til nokkurra for-
ráðamanna fyrirtækja í ýmsum atvinnu-
greinum og leitaði álits þeirra á þróun
gengis og verðbólgu og hvort ástæða
væri til að hafa áhyggjur af hugsanlegri
uppsögn launaliðar kjarasamninga.
Fer beint út í verðlagið
„Gengislækkun hefur bein áhrif sem
menn kunna að lesa misjafnlega en hjá
okkur fer gengisfelling beint út í verðlag-
ið, við höfum ekki þá álagningu að við
getum tekið á okkur á annan milljarð í
gengisfellingu,“ segir Geir Magnússon,
forstjóri Olíufélagsins, er hann er spurð-
ur um áhrif gengisþróunar síðustu miss-
erin.
Geir segir að lækkun gengis vinni á
móti þeirri miklu lækkun sem verið hafi
að undanförnu á olíuvörum, hún skili sér
ekki eins vel til neytenda hér. „Við finn-
um líka fyrir 9-10% hækkun launavísitöl-
unnar sem kemur beint í innlendan
kostnað hjá okkur sem við verðum líka að
mæta með því að setja út í verðlagið,“
segir Geir og nefnir að önnur áhrif sam-
dráttar hér séu meiri ásókn í vinnu hjá
fyrirtækinu. Til þessa hafi verið vand-
kvæðum bundið að fá starfsfólk en nú
hrúgist inn atvinnuumsóknir. Ekki hefur
þó þurft að grípa til uppsagna og hann
sagði minnkandi eldsneytissölu aðeins
hafa verið að koma fram síðustu vikur án
þess að hann hefði tölur um slíkt.
„Hjá olíufélögunum munum við finna
fyrir samdrætti í flugvélaeldsneyti og við
fundum samdrátt fyrir 11. september því
færri vélar fóru um Keflavíkurflugvöll og
eftir 11. september er samdrátturinn
meiri. Áhrifin
mikil því kvótin
mikið saman o
búast við samd
ekki einboðið a
eldsneytis á bíl
með olíufélögun
sumarleyfisferð
ingar ekið meir
Geir sagði að
fyrir að launali
upp. Hann sag
möguleikum þ
uppsögn launal
Telur samdr
Þórður Sver
segir krónuna
mánuði langt
áætluðu en í m
hefði hún haldis
höfðu trú á. „Þa
aðurinn sé í áfö
frjálst gengi.
greina ástæður
ingum á gengi
ljóst er þó a
ákveðnum þátt
Þórður og segi
unina áfram. H
von á að gengi
nokkru nemi t
ekki forsendur
Forráðamenn nokkurra fyrirtækja
Segja brýnt að v
verðlag og atvin
Forráðamenn nokkurra fyrirtækja sem Morg-
unblaðið ræddi við segjast hafa áhyggjur af sam-
drætti en sumir telja hann viðráðanlegan. Þeir
segja gengislækkun leiða til hærra verðlags hér-
lendis, m.a. á eldsneyti og í byggingariðnaði.
GRÉTAR Þorsteinsson, forsetiAlþýðusambands Íslands, seg-ir ljóst að verðbólguforsendurkjarasamninga séu brostnar
og engin leið sé að koma í veg fyrir að
staðan verði þannig í febrúar nk. þegar
endanleg ákvörðun um endurskoðun
launaliðar kjarasamninga verður tekin.
Hann gagnrýnir harðlega aðgerðarleysi
ríkisstjórnarinnar í verðlagsmálum.
Um 30 manna hópur forystumanna
landssambanda og stéttarfélaga innan
ASÍ ræddi um hugsanlega uppsögn
kjarasamninga á fundi í gær. Fundurinn
er fyrsti formlegi fundurinn þar sem efn-
isleg umræða um málið fór fram á vett-
vangi ASÍ en endanleg ákvörðun verður
ekki tekin fyrr en í febrúar.
Grétar sagði að það hefði komið skýrt
fram á fundinum að það væri mjög þétt
samstaða innan verkalýðshreyfingarinn-
ar um að vinna að málinu sameiginlega.
„Skilaboðin sem við fengum frá sam-
böndum og félögum á þessum fundi voru
með því yfirbragði sem við þekkjum frá
samþykktum sem einstök félög og sam-
bönd hafa verið að gera á síðustu vikum.
Það er alveg ljóst að verðbólguforsend-
ur kjarasamninganna eru brostnar og
það er ekkert sem getur orðið til að þess-
ar forsendur verði komnar í lag í febrúar
þegar endanleg ákvörðun um hugsanlega
uppsögn samninga verður tekin. Ef þetta
heldur svona áfram skiptir engu máli
hvaða skoðun við höfum, samningunum
verður einfaldlega sagt upp.
Það kom hins vegar fram á fundinum
að það væri enn sá möguleiki að stjórn-
völd tækju duglega til hendinni og kæmu
með einhverjar aðgerðir sem væru sann-
færandi og traustvekjandi í þá veru að
verðbólgan lækkaði. Það þýðir að það
verður að taka á þessum þáttum sem
hafa skapað verðbólguna.“
Grétar sagði að ein meginskýringin á
verðbólgunni væri gengislækkun krón-
unnar. „Það varð hér gengisfall í upphafi
árs upp á fimmtung eða fjórðung. Síðustu
vikur hefur gengið lækkað nær daglega.
Það er ljóst að gengið er alltof lágt og það
eru engar forse
Grétar sagði
Samtök atvinn
ríkið sem atvi
verið stikkfrí í þ
Grétar sagði
ef menn héldu a
stefnu þar sem
samninga yrði
úar. „Það þarf
strax. Það er o
gera eitthvað í f
Grétar sagð
myndu hittast
betur yfir stöðu
að fundi forman
ir miðjan desem
Ekkert
Halldór Björ
greinasamband
sagði að enga
gerðar á fundi f
í gærmorgun.
fremst verið að
Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ, eftir fund forystuma
Verðbólgu-
forsendur
samninga
brostnar
Haraldur Jón
Óánægja kom fram á fundi ASÍ í gær með
aðgerðarleysi stjórnvalda í verðlagsmálum.
Forseti og varaforseti ASÍ segja ekkert annað
blasa við en uppsögn samninga.
ÍSKYGGILEG STAÐA
Staðan í efnahagsmálum er ískyggi-leg um þessar mundir. Á fundiforystusveitar Alþýðusambands
Íslands í gær kom fram sú skoðun að
verðbólguforsendur kjarasamninganna
væru brostnar og „það er ekkert, sem
getur orðið til að þessar forsendur verði
komnar í lag í febrúar, þegar endanleg
ákvörðun um hugsanlega uppsögn
samninga verður tekin“, segir Grétar
Þorsteinsson, forseti ASÍ, í samtali við
Morgunblaðið í dag.
Halldór Björnsson, varaforseti ASÍ
og formaður Starfsgreinasambandsins,
tekur undir þetta mat forseta ASÍ og
bætir við: „Það er hins vegar annað mál,
hvað menn vilja leggja á sig og hvað
menn gera til þess að komast nokkurn
veginn standandi út úr þessu. Að öðrum
kosti standa menn frammi fyrir átök-
um.“
Í Morgunblaðinu í gær kom fram, að
samræmd vísitala neyzluverðs á Evr-
ópska efnahagssvæðinu hefði lækkað
um 0,1% í október en á sama tíma hækk-
aði þessi vísitala hér á Íslandi um 0,6%.
Verðbólga síðustu 12 mánaða mældist
að meðaltali 2,2% í ríkjum EES en 8,3%
á Íslandi.
Gengi krónunnar er í sögulegu lág-
marki. OECD spáir 0,6% samdrætti í
hagvexti á næsta ári hér á Íslandi og tel-
ur samdráttinn heimatilbúinn.
Þetta er alvarleg þróun. Hún vekur
upp þá spurningu, hvort sá stöðugleiki í
efnahagsmálum, sem tekizt hefur að
tryggja frá og með kjarasamningunum
snemma árs 1990 sé í hættu. Það er al-
veg ljóst, að launþegar hafa orðið fyrir
umtalsverðri kjaraskerðingu. Því má
hins vegar ekki gleyma í því sambandi,
að flest bendir til þess að í síðustu kjara-
samningum hafi verið samið um of mikl-
ar kjarabætur. Verkalýðshreyfing og
vinnuveitendur geta ekki skotið sér
undan ábyrgð á því. En ríkisstjórnin er
ekki síður ábyrg fyrir miklum launa-
hækkunum hjá opinberum starfsmönn-
um.
Það hefur hins vegar litla þýðingu að
tala um það hverjum þessi óhagstæða
þróun er að kenna. Aðalatriðið er að ná
tökum á henni og snúa henni við. Það
verður sameiginlegt verkefni ríkis-
stjórnar, vinnuveitenda og verkalýðs-
hreyfingar á næstu mánuðum.
Viðskiptahallinn er enn alltof mikill
og kemur á óvart að ekki skuli draga
hraðar úr honum miðað við framvindu
efnahagsmála undanfarna mánuði. Það
þarf að leita skýringa á því. Sumir telja,
að gjaldeyristekjur t.d. sjávarútvegs-
fyrirtækja skili sér ekki hingað heim
heldur séu notaðar til þess að greiða
niður skammtímaskuldir í útlöndum.
Það hefur líka vakið athygli undan-
farna daga, sem fram kom í Morgun-
blaðinu á laugardag, að vaxtalækkun
Seðlabankans er ekki að skila sér út á
markaðinn með þeim hætti, sem búizt
var við.
Þetta er flókin staða. Við lifum á
breyttum tímum. Ríkisstjórnir geta
ekki kippt þessu í lag með „ráðstöfun-
um“ eins og gert var áður fyrr. En rík-
isstjórnir geta haft margvísleg áhrif á
gang mála m.a. og ekki sízt með af-
greiðslu fjárlaga. Tekur vinna Alþingis
að nýju fjárlagafrumvarpi mið af raun-
veruleikanum í atvinnulífinu?
Við Íslendingar getum einfaldlega
ekki verið þekktir fyrir að missa stjórn
efnahagsmála út úr höndunum á okkur
eftir þann mikla árangur, sem náðst hef-
ur á síðasta áratug í þeim efnum.
OECD segir að vandinn sé heima-
tilbúinn og það er vafalaust rétt að
nokkru leyti. Við gengum of hratt um
gleðinnar dyr. Hitt er auðvitað alveg
ljóst, að efnahagslíf okkar mótast mjög
af því, sem gerist í helztu viðskiptalönd-
um okkar. Í Bandaríkjunum var kominn
verulegur samdráttur áður en hryðju-
verkin 11. september komu til sögunn-
ar. Sama þróun var að byrja í Evrópu.
Japanir hafa átt við efnahagsvandamál
að stríða í mörg ár.
Það er auðvitað ljóst, að efnahags-
kerfi okkar hefur orðið fyrir vissum
áföllum af þessum sökum og er þá ekki
gert lítið úr því, sem að okkur sjálfum
snýr.
NÝ FORYSTA Í DANMÖRKU
Borgaraflokkarnir með Venstre íbroddi fylkingar unnu afgerandi
sigur í kosningunum í Danmörku í gær. Í
leiðara dagblaðsins Jyllandsposten var í
morgun talað um „sögulegan sigur“ Ven-
stre og vísað til þess að það hefði ekki
gerst síðan í kosningunum 1920 að flokk-
urinn hefði verið stærri en Jafnaðar-
mannaflokkurinn og þar með stærsti
flokkur Danmerkur.
Þessi úrslit koma ekki á óvart að því
leyti að skoðanakannanir höfðu bent til
þess að Venstre myndi vinna stórsigur
og Sósíaldemókratar og samstarfsflokk-
ar þeirra myndu missa nauman meiri-
hluta sinn á þingi í kosningunum. Þegar í
gærkvöldi voru jafnaðarmenn farnir að
tala opinberlega um að nú væri kominn
tími til að ný kynslóð tæki við í flokkn-
um.
Poul Nyrup Rasmussen mun nú láta af
embætti forsætisráðherra eftir að hafa
gegnt því frá árinu 1993 og við tekur
Anders Fogh Rasmussen, leiðtogi Ven-
stre, sem sagði í gærkvöldi að flokkurinn
myndi fara með það umboð, sem kjós-
endur hefðu veitt honum, „af auðmýkt,
með íhygli og ábyrgðartilfinningu“.
Poul Nyrup Rasmussen skilar ekki
slæmu búi og þótt atvinnuleysi sé viðvar-
andi vandamál hefur ástandið oft verið
verra í þeim efnum. Hann hefur hins
vegar setið lengi við völd og margir Dan-
ir voru greinilega þeirrar hyggju að
komið væri nóg og tímabært væri að
breyta til.
Rasmussen hefur verið gagnrýndur
fyrir að boða of snemma til kosninga, en
hann hefði getað beðið með það fram í
mars. Aðrir segja hins vegar að þá hefðu
jafnaðarmenn sennilega fengið verri út-
reið.
Málefni innflytjenda, einkum og sér í
lagi múslíma, voru áberandi í kosninga-
baráttunni og fékk hún oft á sig ógeð-
felldan svip. Þar er enginn flokkur með
hreinan skjöld, þótt þeir vilji ganga mis-
langt. Gagnrýni hefur sérstaklega beinst
að Venstre fyrir að nota málefni innflytj-
enda á óprúttinn hátt. Eitt kosninga-
spjald flokksins sýndi hóp manna fagna
ungum Palestínumönnum, sem dæmdir
voru fyrir hópnauðgun á 14 ára stúlku.
Innflytjendamál hafa verið í brenni-
depli í Danmörku um nokkurt skeið og
skerptust línurnar eftir hryðjuverkin í
Bandaríkjunum 11. september. Virðist
afstaða Dana til innflytjenda fremur
vera bundin við kynslóðir en flokkslit og
er yngra fólk og menntamenn umburð-
arlyndara í garð þeirra. Það er uggvæn-
legt ef þessi kosningabarátta er fyrir-
boði aukins fjandskapar í garð
innflytjenda í Danmörku.
Hið pólitíska landslag í Danmörku er
gerbreytt, en það á eftir að koma í ljós
hvaða breytingar aðrar þessi úrslit hafa í
för með sér.