Morgunblaðið - 03.02.2002, Blaðsíða 12

ERLENT
12 SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Reuters
Algjör umskipti eru sögð nauð-
synleg í breskum landbúnaði.
BRESK nefnd, sem falið var að gera
úttekt á landbúnaðinum í Bretlandi,
hefur skilað af sér „tímamóta-
skýrslu“ þar sem hvatt er til rót-
tækrar breytingar á hinni sameig-
inlegu landbúnaðarstefnu
Evrópusambandsins. Beinir nefndin
einkum spjótum sínum að niður-
greiðslunum, sem hún segir með öllu
óforsvaranlegar og ekki geta gengið
til lengdar. Ýmsir óttast, að hug-
myndir nefndarinnar séu um leið
ávísun á verulega hækkun matvæla-
verðs.
Megintillaga nefndarinnar er, að
hætt verði að greiða niður matvæla-
framleiðsluna í landinu en niður-
greiðslurnar þess í stað notaðar til
að vernda umhverfið. Kom þetta
fram á fréttavef breska ríkisútvarps-
ins, BBC.
Sir Donald Curry, formaður
nefndarinnar, segir, að vinna eigi að
því, að landbúnaðurinn geti staðið á
eigin fótum og umfram allt, að hann
verði stundaður í sátt við landið.
Meðal annars skuli lögð aukin
áhersla á lífræna ræktun en 70%
slíkrar vöru eru nú innflutt. Eru
bændur hvattir til að stofna með sér
samvinnufélög og nýta betur svo-
kallaða bændamarkaði og skorað er
á stórverslanir að reyna ávallt að
hafa þau matvæli á boðstólum, sem
framleidd eru í viðkomandi héraði.
Þá skuli bændur verða að hafa leyfi
til búskaparins, sem skyldi þá jafn-
framt til að stunda hann á umhverf-
isvænan hátt.
Lífríkið í afturför
Lífríkinu í breskum sveitum hefur
hrakað mikið á síðustu árum og ára-
tugum og nú eru margar tegundir
blómjurta og limgerðisrunna, spen-
dýra og fugla horfnar á stórum
svæðum. Sums staðar veldur bú-
skapurinn jarðvegseyðingu og frá
honum, einkum stórbúskapnum,
stafar veruleg loft- og grunnvatns-
mengun. Er áætlaður kostnaður
samfélagsins af þessum sökum 219
milljarðar ísl. kr.
Fyrstu skrefin ráðgerð
Nefndarmenn taka fram, að þess-
um hugmyndum verði að sjálfsögðu
ekki hrint í framkvæmd nema á
löngum tíma en benda á, að sam-
kvæmt reglum ESB má nota 20% af
niðurgreiðslufénu til annarra hluta,
til dæmis umhverfisverndar eða
uppbyggingar í dreifbýli. Breska
stjórnin ráðgerir einmitt að nýta sér
þetta og hyggst byrja á því að beina
4,5% af niðurgreiðslunum í önnur
verkefni og alls 10% 2004.
Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands, hefur tekið þessum hug-
myndum vel og segir, að núverandi
ástand gagnist engum, hvorki bænd-
um, skattgreiðendum, neytendum né
umhverfinu. Talsmenn breskra
bænda, sem hafa lent í miklum
hremmingum af völdum gin- og
klaufaveiki og kúariðu, taka tillög-
unum hins vegar þunglega.
Niðurgreiðslurnar fari
til umhverfisverndar
Skýrsla lögð
fram um framtíð
landbúnaðarins í
Bretlandi
SLYSIÐ varð á kvöldvaktinni. Uppi á
yfirborðinu heyrðist einungis kæfður
hvellur og það kom slinkur á talíurnar
sem hífa kolin upp úr námunni. Neð-
anjarðar var ástandið sem í helvíti.
„Ég sá fólk koma hlaupandi út,
veinandi: Þeir sem eru niðri á botn-
inum eru búnir að vera!“ sagði Ren
Tao, 19 ára, sem stjórnaði talíunum
daginn sem sprengingin varð í kola-
námunni í Podi í Kína í nóvember.
„Andlit þeirra voru svört. Sumir voru
svo skelfingu lostnir að þeir köstuðu
upp hvað eftir annað og grétu. Bræð-
ur þeirra og frændur voru ennþá niðri
í námunni.“
Daginn eftir hífði Ren upp úr nám-
unni vagna sem ekki voru fullir af kol-
um heldur af líkum. „Ég var viti mínu
fjær,“ sagði hann.
Kína er stærsti kolaframleiðandi
heims – og hvergi í heiminum farast
jafn margir kolanámumenn. Um það
bil 5.400 námumenn létust í spreng-
ingum og öðrum slysum á fyrstu ell-
efu mánuðum síðasta árs, að því er
kínversk stjórnvöld greindu frá nú í
janúar. Í sumum áætlunum er talið að
árlega látist um tíu þúsund kola-
námumenn í Kína. Í Bandaríkjunum
farast árlega um 30 manns í
kolanámuslysum, og eru Bandaríkja-
menn þó ekki langt á eftir Kínverjum
hvað varðar magn kola sem framleitt
er á ári.
Þetta mannfall endurspeglar
slæmt ástand í mörgum þungaiðnaði í
Kína, þar sem stjórnvöld eru tekin að
losa um tök sín á efnahagslífinu og
leyfa einkaaðilum að taka við. Fyrr á
tímum voru kolanámumenn ríkis-
starfsmenn sem fengu tiltölulega góð
laun og voru virtir máttarstólpar hins
sósíalíska föðurlands. Núorðið eru sí-
fellt fleiri farnir að starfa í einkarekn-
um námum þar sem öryggisviðmið-
anir eru í lágmarki eða alls engar.
Þeir draga fram lífið á skuggahlið
nýja efnahagslífisins og mega þakka
fyrir að hafa vinnu.
„Hlutskipti kolanámumannanna er
ömurlegt,“ sagði Li Ziqi, sem slapp
lifandi þegar sprengingin varð í nóv-
ember vegna þess að hann var á
morgunvakt. Li á heima á helsta kola-
námusvæðinu í Kína, fjallahéraðinu
Shanxi í norðurhluta landsins. Í þessu
fátæka héraði er framleiddur um einn
þriðji af þeim rúma milljarði tonna
kola sem Kínverjar framleiða árlega
til þess að bregðast við gífurlegri eft-
irspurn eftir ódýrri orku og veitir
fjölda manna vinnu.
Í nóvember létust að minnsta kosti
100 námumenn í fimm slysum í nám-
um í Shanxi. Stærsta sprengingin, í
Podinámunni 15. nóvember, varð 33
að bana og 12 slösuðust. Dauðsföll í
námuslysum í Kína öllu voru aðeins
færri í fyrra en árið þar á undan, sam-
kvæmt opinberum tölum. Samt eru
harmleikir algengir. Nú í janúar hafa
borist fregnir af að minnsta kosti 50
dauðsföllum í námum í þrem héruð-
um.
Þessi fjöldi slysa „bendir til að við
munum enn eiga á brattann að sækja
í ár við að bæta öryggi námumanna,“
sagði Zhang Baomin, framkvæmda-
stjóri atvinnuöryggisráðs ríkisins, í
blaðaviðtali.
Á dögum áætlunarbúskapar í efna-
hagslífinu tryggðu stórar, ríkisreknar
námur átta milljónum kolanámu-
manna öruggar tekjur og félagslega
þjónustu, þótt reksturinn væri óhag-
kvæmur. Breytingin í átt að aukinni
samkeppni í efnahagslífinu á undan-
förnum tveim áratugum hefur bundið
enda á rekstur margra þessara óhag-
kvæmu fyrirtækja, og allt að tvær
milljónir manna hafa misst vinnuna.
Í stað margra ríkisrekinna náma
hafa sprottið upp minni fyrirtæki,
sem rekin eru í hagnaðarskyni og
nýta sér stöðugt framboð á ódýru
vinnuafli þar sem eru atvinnulausir
námamenn og fátækir bændur. Í
mörgum einkareknum námum var
ekki látið nægja að lækka launin,
einnig var dregið úr öryggisráðstöf-
unum. Vinnustöðvar neðanjarðar eru
fleiri, útgangar eru færri og færri
blásarar, sem þarf til að dæla burtu
jarðgasi, eru í gangi – og er það sögð
ástæðan fyrir helmingi þeirra spreng-
inga sem verða í námum í Kína. Í
einkareknum námum er þar að auki
oft minna eftirlit með öryggisráðstöf-
unum og starfsmenn fá minni þjálfun
í viðbrögðum við neyðarástandi.
Í lok síðasta áratugar voru um 80
þúsund lítil kolanámufyrirtæki rekin
víðs vegar um Kína, og opinbert eft-
irlit var því vandkvæðum bundið.
Stjórnvöld hafa lokað þúsundum
þessara fyrirtækja – þ. á m. námunni í
Podi eftir sprenginguna í nóvember –
en að minnsta kosti 23 þúsund eru
enn í rekstri, flest einkarekin.
Eftir því sem stjórnvöld loka fleiri
námum verður þeim mun hagkvæm-
ara að brjóta lögin. Þegar dregur úr
framleiðslu hækkar verðið á kolum.
Til þess að komast hjá því að eftir
starfseminni verði tekið er einungis
unnið á nóttunni í sumum litlum nám-
um sem reknar eru í leyfisleysi. Ann-
ars staðar er ekki hugsað um slíkar
ráðstafanir og unnið allan sólarhring-
inn.
Héraðsstjórnir gera ekkert í því
þótt námur séu reknar ólöglega, því
að þær námur veita vinnu – og stund-
um líka mútufé. Auk þess eru tak-
mörk fyrir því hversu langt Kínverjar
geta gengið í því að loka hættulegum
námum vegna þess að þeir eru mestu
kolaneytendur heims, og nota rúm-
lega einn fimmta af öllum kolum sem
notuð eru í heiminum árlega, sem er
lítillega yfir kolanotkuninni í Banda-
ríkjunum. Kínverjar verða að reiða
sig á kol til að halda gríðalegum hag-
vexti sínum gangandi uns aðrar ódýr-
ar orkulindir finnast.
Ennfremur er hætta á samfélags-
legri ólgu. Þótt störfin í kolanámun-
um séu hættuleg eru þau besta vinna
sem flestir námumenn geta fengið.
Li, námumaðurinn í Podi, sagði að
þrátt fyrir slysið í nóvember myndi
hann halda áfram að vinna niðri í
námum. „Auðvitað ætla ég að fara
aftur niður,“ sagði Li, sem er 33 ára
og tveggja barna faðir. Síðan hann
missti vinnuna í stórri ríkisrekinni
námu fyrir nokkrum árum, þar sem
hann hafði unnið síðan hann var 17
ára, hefur Li þrælað í nokkrum einka-
reknum fyrirtækjum og sloppið
naumlega úr tveim sprengingum.
„Ég er þegar búinn að finna annað
starf í annarri námu,“ sagði Li. „Fjöl-
skylda mín þarf á peningunum að
halda. Ég kann ekkert annað.“
Launin í flestum námunum fara
eftir því hvað námumennirnir grafa
mikið. Þeir sterkustu og reyndustu
geta haft upp rúmlega 12 þúsund
krónur á mánuði, sem er um tvöfalt
meira en meðallaunin í héraðinu. Í
ríkisreknu námunum fengu nýliðar
þriggja mánuða þjálfun og starfs-
menn fengu ný vinnuföt á hverju ári.
Núna byrja nýliðarnir að vinna strax
fyrsta daginn og læra starfið smám
saman.
Reuters
Kínverskur námumaður hóstar í menguninni í gullnámu í Chener í Gansu-héraði.
Grimm örlög kola-
námumannanna í Kína
Podi í Kína. The Los Angeles Times.
’ Eftir því semstjórnvöld loka fleiri
námum verður þeim
mun hagkvæmara
að brjóta lögin ‘