Morgunblaðið - 09.03.2002, Síða 26

ERLENT
26 LAUGARDAGUR 9. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í EYÐILEGU landslagi sem líkist núna
helst tunglinu byggði óþekkt þjóð píramída
fyrir hátt í fimm þúsund árum. Þar til fyrir
fáum mánuðum hefðu
fornleifafræðingar ekki
lagt trúnað á það. Svo
virðist sem þessir píra-
mídar hafi verið musteri
sem gnæfðu yfir nið-
urgröfnum torgum og
hringleikahúsi. Inn á milli
voru íbúðahverfi, sem
skiptust í hverfi ríkra og
fátækra. Með áveitukerfi
voru bómullar- og graskerjaakrar vökv-
aðir, og afurðirnar seldar til fjarlægra
heimshluta.
Í stuttu máli, í Caral í Perú stóð heil
borg, en hingað til hefur verið talið að
borgarmenning hafi ekki kviknað í þessum
heimshluta fyrr en 1.500 árum seinna. „Vís-
bendingarnar um Caral grafa undan því
sem hingað til hefur verið haft fyrir satt,“
sagði Ruth Shady, perúskur fornleifafræð-
ingur við San Marcos-háskóla í Lima. Hún
hefur stjórnað uppgreftrinum í Caral.
„Menningin í Caral – 2.600 árum fyrir
Krist – stóð í mestum blóma á sama tíma og
egypsku píramídarnir, píramídarnir í Giza,
og borgirnar í Mesópótamíu blómstruðu,“
sagði Shady. Síðan 1994 hefur hún ásamt
hópi fornleifafræðinga grafið í sandhóla á
eyðilegri hásléttunni yfir Supe-dal, 150 km
norðvestur af Lima.
Fornleifafræðingarnir gerðu sér fljótlega
grein fyrir því að þeir væru að grafa upp
borg. En þeir fundu engin merki um ker
eða aðra leirmuni, og benti það til þess að
borgin hefði risið á þeim tímum þegar For-
nAmeríkumenn voru enn taldir hafa búið
dreift, en ekki í borgum.
Shady lagði fram þá tilgátu að borgin
væri frá því fyrir tíma landnáms Maya í
Mexíkó og Mið-Ameríku svo munaði nokkr-
um öldum. Hún segir samstarfsfólk sitt
ekki hafa talið þessa tilgátu líklega fyrr en
í apríl í fyrra. Það var þá sem tveir banda-
rískir rannsakendur birtu beinar sannanir í
vísindaritinu Science.
Bandaríkjamennirnir, Jonathan Haas, við
Field-safnið í Chicago, og Winifred Cream-
er, við Northen Illinois-háskóla, höfðu ald-
ursákvarðað með geislakolum efni úr
stærsta píramídanum í Caral og rakið það
allar götur aftur til ársins 2627 fyrir Krist.
Shady segir fólk hafa byrjað að setjast að í
borginni um 2.900 f.Kr. og að búið hafi ver-
ið í henni samfleytt í um þúsund ár.
Shady telur að Caral hafi verið helg borg
og stjórnarmiðstöð þjóðar sem byggt hafi
17 aðrar borgir, sem flestar séu enn grafn-
ar í Supe-dalnum og úti við strönd Kyrra-
hafsins. Hún ákvað að grafa fyrst upp Car-
al vegna þess að samkvæmt uppdráttum
virtist sem hún hefði verið þróuðust.
Sex píramídar gnæfðu yfir borginni, sá
hæsti 18 metrar, og var grunnflötur þeirra
álíka stór og fjórir knattspyrnuvellir. Hæsti
píramídinn var sá stærsti sem fundist hefur
í Perú, að sögn Shady. Hún er nú að reyna
að fá stjórnvöld í landinu og erlenda aðila
til að leggja fram styrki til að hægt sé að
vernda svæðið. Perústjórn hefur látið San
Marcos-háskóla í té um fimmtíu milljónir
króna vegna verkefnisins í Caral, en Shady
vonast til að safna mun meiru frá erlendum
aðilum.
Leifar stærsta píramídans í Caral. Fyrir framan hann var stórt hringlaga torg.
AP
Fornleifafræðistúdent bendir á poka sem gerður var úr reyr og var fullur af grjóti.
Vagga menningar í Vesturálfu
kann að vera fundin í Perú
Ruth Shady
Caral í Perú. AP.
AP
YFIRLÝSING George W. Bush
Bandaríkjaforseta á fimmtudags-
kvöld um að hann hygðist á næstu
dögum senda sáttasemjara Banda-
ríkjastjórnar, Anthony Zinni, á ný til
Miðausturlanda kom á óvart og þyk-
ir merki um mikla stefnubreytingu.
Jafnt ísraelskir sem palestínskir
leiðtogar fögnuðu ákvörðun Bush í
gær. Forsetinn hvatti á frétta-
mannafundi í Rósagarðinum við
Hvíta húsið Yasser Arafat, leiðtoga
Palestínumanna, til að leggja hart að
sér við að stöðva hryðjuverk gegn
Ísraelum sem drægju úr friðarlík-
um. Bush sagðist skilja vel að þjóð
vildi verja sig og tryggja öryggi sitt
en hann hefði „miklar áhyggjur“ af
hefndaraðgerðum Ísraela og allri
stigmögnun átakanna, að sögn The
Jerusalem Post.
Bush sagði að „engin trygging“
hefði fengist af hálfu deiluaðila fyrir
því að tilraun Zinnis tækist en reynt
yrði að fá þá til að hefja viðræður á
grundvelli hugmynda sem settar
voru fram í fyrra um skilyrði við-
ræðna. Undanfarna mánuði hafa
bandarískir ráðamenn yfirleitt gagn-
rýnt mjög palestínska leiðtoga fyrir
að hafa ekki hemil á hryðjuverka-
mönnum en forðast að finna að
stefnu Ísraela.
Varkár en
gagnrýndi Sharon
Forsetinn sagðist halda að Ariel
Sharon, forsætisráðherra Ísraels,
væri sér sammála um að ekki væri
hægt að ná fram friði með því leyfa
stigmögnun ofbeldis. Bandaríkjafor-
seti sagðist treysta því að allir máls-
aðilar á svæðinu, einnig Sharon,
myndu leggja sig fram um að láta
friðartilraunirnar bera árangur.
Þótt Bush væri mjög varkár á
fundinum og kallaði Sharon „vin“
sinn þóttu ummæli hans vera í sama
anda og óvenju hvöss gagnrýni Col-
ins Powells utanríkisráðherra á mið-
vikudag er ráðherrann sagðist ekki
skilja hvernig það gæti leyst málin
fyrir Ísraela að „drepa sem flesta“
Palestínumenn.
Tvær fyrri ferðir Zinnis reyndust
árangurslausar og hafa Bush og aðr-
ir ráðamenn Bandaríkjamenn sagt
undanfarna tvo mánuði að þýðingar-
laust væri að reyna málamiðlun fyrr
en aðstæður breyttust. Háttsettir
embættismenn í Washington sem
kusu nafnleynd tjáðu The Wash-
ington Post að Colin Powell hefði áð-
ur látið í ljós óánægju sína með
stefnu Sharons í einkasamtali við ísr-
aelska ráðherrann en áhrifin hefðu
verið lítil. Stefnan sem fylgt var
hefði einfaldlega ekki borið árangur
og hafnað í blindgötu. „Öðru nær,
þróunin stefndi í ranga átt,“ sagði
einn heimildarmaðurinn.
Bandaríkjamenn segja að Zinni
muni ekki leggja fram neinar nýjar
tillögur um frið en byggt verði á hug-
myndum nefndar öldungadeildar-
þingmannsins George Mitchells og
George Tenets, forstjóra leyniþjón-
ustunnar (CIA) frá því í fyrra. Í hug-
myndunum er meðal annars gert ráð
að deiluaðilar semji vopnahlé og full-
nægi nokkrum skilyrðum áður en
raunverulegar viðræður hefjist. Er
Zinni var á ferðinni í janúar sagðist
hann ekki koma aftur á vettvang á
ný nema Palestínustjórn handsam-
aði og framseldi Ísraelum menn sem
taldir væru bera ábyrgð á morðinu á
ísraelska ráðherranum Rehavam
Ze’evi í fyrra, ráðamenn Palestínu-
stjórnar hættu að hvetja til árása,
gert yrði átak til að stöðva framferði
hermdarverkamanna, stjórn Palest-
ínumanna gengist við ábyrgðinni á
vopnasmygli með skipinu Karine A.
og loks að handteknir yrðu 33 nafn-
greindir hryðjuverkamenn. Skýring-
in sem löngum var gefin í Hvíta hús-
inu á því að Bandaríkjamenn héldu
nú að sér höndum var sögð sú að
Arafat neitaði að fullnægja skilyrð-
um Zinnis þótt hann hefði komið til
móts við þau í sumum atriðum. Nú er
ljóst að Bandaríkjamenn hafa slakað
á skilyrðunum.
Stefnubreyting stjórnar Bush
kom á óvart. Svo seint sem á fimmtu-
dagsmorgun sagði Powell á fundi
með þingnefnd að Zinni myndi ekki
verða sendur af stað fyrr en dregið
hefði úr ofbeldi og deiluaðilar sýnt
vilja til að ræðast við.
Bush harmaði mannfallið undan-
farna daga er hann ræddi við frétta-
menn og ljóst er að blóðbaðið hefur
hvatt menn til að gera nýja tilraun.
Abdullah, krónprins Sádi-Arabíu,
hefur lagt fram friðarhugmyndir
sem verða ræddar á fundi arabaríkja
í lok mánaðarins í Beirút. Ganga þær
út á að Ísraelar hverfi af herteknu
svæðunum en í staðinn viðurkenni
öll arabaríki Ísrael. Arafat styður
hugmyndirnar, Sýrlendingar hafa
óvænt tekið undir með honum og tel-
ur fréttaskýrandi BBC að Bush telji
ef til vill að heppnist frumkvæði
Sádi-Araba verði það til þess að
draga úr áhrifum Bandaríkjamanna
í Miðausturlöndum. En Ísraelar,
sem í fyrstu virtust hrifnir, taka nú
dræmt í tillögur Abdullah, segja þær
óljósar. Bush lét nægja að segja á
fundinum á fimmtudag að þær gætu
opnað glufu fyrir víðtækari friðar-
viðræður.
Ferðalag Cheneys og
barátta gegn hryðjuverkum
Tímasetningin tengist einnig því
að Dick Cheney varaforseti heldur í
tíu daga ferð til Miðausturlanda á
sunnudag og hefur hún verið lengi í
undirbúningi. Megn óánægja ríkir
meðal helstu vinaþjóða Bandaríkja-
manna í Evrópu og arabaríkjunum
og hefur verið rætt um að Cheney
geti reiknað með kuldalegum mót-
tökum víðast hvar.
Ákvörðunin um ferð Zinnis gæti
bætt samskiptin en ætlun Cheneys
með ferðalaginu er að reyna að efla
stuðning við baráttuna gegn alþjóð-
legum hryðjuverkum. Yossi Sarid,
leiðtogi helsta stjórnarandstöðu-
flokksins í Ísrael, Meretz, sagði í vik-
unni að Bandaríkjastjórn gæti ekki
haldið áfram stefnu „áhugaleysis og
kaldrana“. Ef þeir vildu stöðugleika
á svæðinu yrðu þeir að senda sátta-
semjara á vettvang. „Sem risaveldi
bera þeir vissa ábyrgð. Bandaríkja-
menn eru ekki svo heilagir að þeir
séu hafnir yfir gagnrýni,“ sagði
Sarid í viðtali við Jerusalem Post.
Eindrægni út á við
Vitað er að ágreiningur er í
Bandaríkjastjórn um stefnuna gagn-
vart Ísrael og sumir þar á bæ telja
vafasamt að Sharon fylgi yfirleitt
lengur markvissri stefnu gagnvart
Palestínumönnum. Powell hefur vilj-
að halda áfram virkum afskiptum af
deilunni. Hann sagði á fundinum
með þingmönnum að ýta ætti til hlið-
ar skilyrði Sharons fyrir viðræðum
en hann krefst þess að Palestínu-
menn stöðvi allar árásir í sjö daga
samfleytt, þá en ekki fyrr verði talað
við þá. Ísraelar fullyrða að Arafat
geti haft fulla stjórn á öllum hryðju-
verkamönnum ef hann vilji. Sharon
segir Palestínuleiðtogann eiga alla
sök á átökunum, hann hafi skipulagt
þau til að reyna að bæta samnings-
stöðu sína í viðræðum við Ísraela.
Cheney hefur lagst á sveif með
þeim sem segja að þjarma beri að
Arafat og hann verði að standa við
orð sín um að stöðva hryðjuverkin
gegn ísraelskum borgurum. Geri
hann það ekki sé best að láta Ísraela
leysa vandann með sínum hætti.
Ljóst var á blaðamannafundi Bush á
fimmtudagskvöld að kveða átti niður
raddirnar um klofning í stjórninni;
sitt hvorum megin við forsetann
stóðu þeir Cheney og Powell. Heim-
ildarmenn segja að Powell, sem dró
nokkuð úr gagnrýni sinni á Ísraela á
fimmtudagsmorgun, hafi lagt á ráðin
með Bush og Condoleezza Rice þjóð-
aröryggisráðgjafa síðar um daginn
og niðurstaðan hafi birst umheimin-
um í Rósagarðinum: Eindrægni í
Hvíta húsinu út á við, jafnvel þótt
deilt sé bak við tjöldin.
Reuters
Colin Powell og George W. Bush
á fundinum í Rósagarðinum við
Hvíta húsið á fimmtudag.
Bush reynir að rjúfa patt-
stöðu í Palestínudeilunni
Sáttasemjarinn Zinni mun
ítreka fyrri hugmyndir um
vopnahlé og friðarviðræður