Morgunblaðið - 07.04.2002, Qupperneq 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 7. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Yoga Studio – Halur og sprund ehf.,
Auðbrekku 14, Kópavogi,
símar 544 5560 og 864 1445.
Umboðsaðili fyrir Custom Craftworks
nuddbekki og Oshadhi ilmkjarnaolíur.
www.yogastudio.is
Jóga gegn kvíða
með Ásmundi Gunnlaugssyni
4ra vikna uppbyggjandi námskeið fyrir þá sem eiga við streitu,
kvíða og fælni að stríða og/eða eru að ganga í gegnum miklar
breytingar í lífinu. Kenndar verða leiðir til þess að slaka á og öðlast
aukið frelsi og lífsgleði. Ásmundur, sem m.a. byggir námskeiðið á
eigin reynslu af kvíða, tekur fyrir þætti eins og jógastöður, öndunar-
æfingar, slökun og andleg lögmál sem stuðla að velgengni, jafnvægi og heilsu. Ekki
er krafist reynslu af jóga. Yfirgripsmikið og traust námskeið frá 1994.
Hefst 9. apríl — Þri. og fim. kl. 20.00.
Jóga fyrir konur sem eru að ganga í
gegnum eða hafa lokið
krabbameinsmeðferð
Arnhildur Magnúsdóttir starfaði sem jógakennari þegar hún greind-
ist með krabbamein og reyndist jóga mikill styrkur í meðferðinni. Í
framhaldi fæddist með henni hugmynd að námskeiði sérsniðnu að
þörfum kvenna sem eru að ganga í gegnum það sama. (Sjá nánar
á www.yogastudio.is)
Hefst 16. apríl – Þri. og fim. kl. 12.00 í 4 vikur.


UMMÆLI Halldórs
Ásgrímssonar utanrík-
isráðherra um sjávar-
útvegsstefnu Evrópu-
sambandsins í Berlín á
dögunum gefa tilefni
til vangaveltu um þau
mál og nokkurrar
sögulegrar upprifjun-
ar. Upphaf þessa máls
árið 1957 eru ákvæði
Rómarsamningsins
um landbúnaðar- og
sjávarútvegsmál í
starfsemi Efnahags-
bandalags Evrópu,
sem þá var hleypt af
stokkunum. Samnings-
ákvæðin voru sniðin
eftir þörfum landbúnaðarins, sem
þá eins og nú var einn af höf-
uðatvinnuvegum þessara landa og
hafði mikið pólitískt vægi. Þetta
átti sérstaklega við um Frakkland,
sem einkum hlaut ávinninginn. Á
þeim árum var talað um Efnahags-
bandalagið sem hjúskap þýsks iðn-
aðar og fransks landbúnaðar.
Rómarsamningurinn kvað á um af-
nám tolla og hafta fyrir búvörur
meðal aðildarríkjanna og að sett
skyldi sameiginlega stefna í land-
búnaðarmálum fyrir lok aðlögunar-
tímabilsins. Það kom fljótt í ljós að
höfundar Rómarsamningsins höfðu
ákveðnar hugmyndir um heildar-
kerfi til hagsbóta fyrir landbúnað
aðildarríkjanna. Hvað svo sem
segja má um hina sameiginlegu
landbúnaðarstefnu verður því ekki
neitað að þar var gengið til verks.
Það varð hins vegar annað og
óskylt verkefni fyrir þátttökuríkin
og fljótlega sérstakt vandamál fyr-
ir önnur Evrópulönd að það voru
landbúnaðarákvæði Rómarsamn-
ingsins, en ekki þau hin almennu
um stofnun sameiginlegs markaðs
sem náðu til sjávarútvegsins. Um
þetta fyrirkomulag hefur vafalaust
ríkt samstaða í upphafi vegna þess
að sjávarútvegur var yfirleitt
tengdur landbúnaði pólitískt og
stjórnsýslulega í sama ráðuneyti.
Danmörk, Ísland og Noregur voru
ein um að vera með sérstök sjáv-
arútvegsráðuneyti, enda þar um að
ræða mikilvæga atvinnugrein,
gagnstætt því sem var í ríkjum
Efnahagsbandalagsins. Strandmið-
in í Frakklandi, Belgíu, Hollandi
og Þýskalandi eru rýr, að ekki sé
talað um Ítalíu í hinu fiskisnauða
Miðjarðarhafi. Þýðing sjávarút-
vegs í Cuxhaven, Bremerhaven,
Oostende eða bæjum á Bretagne-
skaga var aðallega vegna útgerðar
á fjarlæg mið, sem
svo hétu þar en voru
hins vegar heimamið
annarra. Hlutdeild
sjávarútvegsins í
landsframleiðslu
þessara ríkja var inn-
an við 1%, en sjötti
stofnaðilinn, Lúxem-
borg, var eðlilega
stikkfrír í sjósókn.
Þótt sjávarútvegur
hefði þannig stað-
bundna þýðingu á
meginlandinu, eins og
í Bretlandi með
Grimsby og Hull,
voru málefni hans
aldrei með í þjóðar-
umræðu um stórmál. Það lá með
öðrum orðum ekkert á varðandi
sjávarútvegsmál í Efnahagsbanda-
laginu, fyrsta áratuginn eða svo,
annað en að taka ákvarðanir um
sameiginlegan ytri toll. Það hafði
hins vegar þær óheppilegu afleið-
ingar fyrir okkur, að 18% sameig-
inlegur tollur á freðfiski, sem var
fenginn sem beint meðaltal fyrri
tolla landanna, þýddi hækkun þar
sem síst skyldi. Í Hollandi hafði
ekki verið neinn tollur, en þar
hafði Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna ráðagerðir um að reisa fisk-
vinnsluverksmiðju sem urðu að
engu vegna tollabreytingarinnar.
Það er við fyrstu stækkun
bandalagsins á 8. áratugnum að
mótun sameiginlegrar sjávarút-
vegsstefnu hefst með afdrifaríkri
stefnumörkun. Rétt áður en aðild-
arviðræður Breta, Dana, Norð-
manna og Íra hófust árið 1971,
kemur sú ákvörðun, reyndar um-
sækjendum alveg að óvörum, að
fiskiskip bandalagsríkja skuli njóta
jafnra réttinda til veiða innan lög-
sögu allra aðildarríkja sem og í
samningsbundnum veiðiréttindum
við þriðju ríki. Í bók minni „ Ísland
og Evrópuþróunin 1950–2000“ var
bent á að þetta kom sem skollinn
úr sauðarleggnum að Írum, að
ekki sé talað um Norðmenn, enda
varð þetta beinlínis til þess að að-
ildarsamningurinn var felldur þar í
þjóðaratkvæði 1972. En það er
vert að hafa í huga, að sjálf ákvæði
Rómarsamningsins snerta þessi
mál ekki né kveða þau á um sam-
eiginlega nýtingu fiskistofna frem-
ur en neins annars í lögsögu
ríkjanna. Þetta vissu að sjálfsögðu
hinir fyrstu aðildarumsækjendur.
Ákvarðanir varðandi sjávarútveg-
inn eru síðan teknar í tímans rás
en þeim hafa aðildarríkin í hendi
sér að breyta eða laga að nýjum
aðstæðum. Ástæðan fyrir þessari
afdrifaríku ákvörðun um opnun
fiskveiðilögsögunnar á fundi ráð-
herraráðs Efnahagsbandalagsins í
Lúxemborg árið 1971, sem Róm-
arsamningurinn kallaði ekki á, til-
heyrir nú sögunni. En það hefur
yfirleitt verið haft fyrir satt, að
þetta mál hafi verið lítt undirbúið
en samþykkt að frumkvæði
Frakka, til að herða á aðildarskil-
málunum við hina tvístígandi
Breta. Nú kann vel að vera að
Bretar hafi ekki litið á þetta sem
gagnstætt sínum hagsmunum um
veiðar á fjarlægum slóðum og það
gat hentað Dönum vegna nýrra
möguleika í Norðursjávarveiðum.
Írar töpuðu en höfðu ávinning í
landbúnaði. Hið raunverulega
fórnarlamb voru Norðmenn, sem
vel hefðu sómt sér í innsta kjarna
Evrópusamvinnunnar.
II
Það gat að sjálfsögðu ekki farið
á annan veg en að Íslendingar litu
á það með furðu hve hér var á snið
gengið við rétt strandríkja, sem
háð voru fiskveiðum um eigin nýt-
ingu auðlindarinnar. Þetta hafði
verið það fyrsta og fremsta af bar-
áttumálum okkar frá stofnun ís-
lensks lýðveldis. Og ekki þarf að
fjölyrða um að stjórnmálaflokkar
sem og landsmenn voru þá þegar
eindregið þeirrar skoðunar, að
tenging fiskveiðréttinda útlendinga
innan lögsögu okkar við markaðs-
aðgang kæmi undir engum kring-
umstæðum til greina. Árið 1976
unnum við fullnaðarsigurinn í
landhelgisbaráttunni en þá gekk í
gildi bókun 6 við fríverslunarsamn-
inginn við Efnahagsbandalagið
sem tryggði mikilsverð fríverslun-
arréttindi fyrir sjávarafurðir. Áð-
ur, eða árið 1970, urðum við aðilar
að EFTA með umtalsverðri frí-
verslun fyrir sjávarafurðir í því
bandalagi. Við vorum á þessum ár-
um í senn aðalhöfundar á alþjóða-
vettvengi að 200 mílna fiskveiði-
lögsögu sem þjóðréttarreglu og
sömdum jafnframt um þátttöku í
fríverslun í Vestur-Evrópu á gagn-
kvæmisgrundvelli án neinnar teng-
ingar við fiskveiðiréttindi hér við
land. Það var að sjálfsögðu grund-
vallaratriði í EES-samningsgerð-
inni. Þetta hefur verið svo ræki-
lega kynnt fyrr og síðar að þeir
aðilar sem okkur skipta máli í Evr-
ópulöndum og ekki hafa fullan
skilning á málefnum okkar hljóta
að vera býsna torfundnir. En svo
gott sem það er, leysir það ekki
vandann vegna sjávarútvegsstefnu
ESB, sem er hinn raunverulegi
þrándur í götu þess að við njótum
fullra viðskiptafríðinda fyrir út-
flutning sjávarafurða í núverandi
og verðandi Evrópusambandi.
Þótt það sé naumast við hæfi í
þeim vinsamlegu og traustu sam-
skiptum, sem við eigum við ESB
að fella dóma um starfsemi þess,
verður þó að segja eins og er, að
ekki muni sameiginleg stefna þess
í sjávarútvegsmálum eiga erindi á
afrekaskrá Evrópusamvinnu. Það
er kunnugra en frá þurfi að segja,
að ESB hefur alls ekki tekist að
stilla veiðiálagi í neitt það hóf sem
eðlilegur afrakstur fiskistofnanna
þolir. Við hefur blasað slíkt hrun
nytjastofna í Norðursjó að helsta
ráðið væri algjört veiðibann. Um
er að ræða það mikinn beinan
stuðning við fiskiflotann að veiði-
getan er langt umfram það sem er
ákjósanlegt frá sjónarmiði arð-
semi. Vandamálin eru slík, að það
er í mesta máta vafasamt hvort sú
endurskoðun sjávarútvegsstefn-
unnar, sem nú fer fram, verði til að
leysa vanda greinarinnar. Boðað
er, að þeirri vinnu verði lokið á
árinu og verður fróðlegt að sjá
hverju það skilar öðru en óbreyttu
fyrirkomulagi. Þó nú sé t.d. um
það að ræða að hugsanlega megi
afnema einkarétt strandríkis til
veiða innan 12 mílnanna, má það
heita ólíklegt. Sama máli gegnir
væntanlega um regluna um hlut-
fallslegan stöðugleika, sem er afar
veigamikið atriði í sjávarútvegs-
stefnunni.
Í umræðunni um Ísland og Evr-
ópusambandið er sjávarútvegs-
stefnan að sjálfsögðu aðalmálið.
Grundvallaratriðið er þá hvort
hugsanleg framkvæmd þessarar
stefnu við Ísland þýddi að ákvarð-
anir um hagnýtingu undirstöðu-
auðlindarinnar færu úr höndum
okkar sjálfra. Bent er á að svo ætti
ekki að vera því óbreytt stefna um
hlutfallslegan stöðugleika tryggði
Íslandi nýtingu eigin fiskistofna.
Engin þjóð hefur veiðireynslu á
þeim stofnum, sem falla undir fisk-
veiðistjórnunarkerfi og kvóta-
ákvarðanir íslenskra stjórnvalda.
Um flökkustofnana, síld, loðnu og
kolmunna gegnir öðru máli hver
sem staða Íslands yrði. Samkvæmt
þessu er um að ræða óbreytta
stöðu fyrir Ísland innan ESB hvað
snertir veiðar í fiskveiðilögsögunni,
þ.e. ef ákvörðunin um heildarafla
yrði svo sem við óskuðum eftir, en
hún yrði tekin sameiginlega af öll-
um félagsríkjunum. Þetta getur þó
ekki talist fullkomlega tryggt og
ákvörðun um heildarmagnið, sem
væri okkur óhagstæð er a.m.k.
fræðilegur möguleiki. Enn verra
væri þó ef sjálft kerfið um hlut-
fallslegan stöðugleika yrði afnumið
gegn vilja okkar eða þá að afla-
hlutfallinu yrði breytt. Nú yrði að
teljast harla ósennilegt að slíkt
yrði gert gegn vilja aðila, sem
hefði lífshagsmuna („vital inter-
ests“) að gæta. Saga ESB, sér-
staklega að því er varðar stöðu
minnstu aðildaríkjanna, bendir síð-
ur en svo til slíks. Má þar benda á
reynslu Lúxemborgar, sem nú er
eitt auðugusta ríki heims vegna
þróunar fjármálaþjónustu. Sú þró-
un byggðist algjörlega á undan-
þágu frá samþykktum ESB sem
þeir einir nutu. Hvað sem því og
öðru líður, er það þó svo að sam-
eiginlega sjávarútvegsstefnan, svo
sem hún er nú í framkvæmd,
tryggir ekki tvímælalaust hags-
muni okkar, enda aldrei ætlað það
hlutverk.
III
Nýtt frumkvæði um skilgrein-
ingu á sérstöðu Íslands í Evrópu-
samvinnunni eru hugmyndir Hall-
dórs Ásgrímssonar utanríkisráð-
herra í ræðu sem hann flutti í
Berlín 14. mars sl. Þar var útskýrt
hvers vegna Ísland getur ekki und-
irgengist framkvæmd sameigin-
legu sjávarútvegsstefnunnar og
viðraðar nýjar hugmyndir um það
hver geti veri raunhæf aðkoma Ís-
lands að Evrópusambandinu á
sviði sjávarútvegs. Ráðherrann
tekur þar skorinort fram, að aldrei
geti það komið til greina að Íslend-
ingar feli öðrum stjórn þeirrar
auðlindar sem tilvera landsins
byggist á. Menn hljóti að skilja
hverjir séu erfiðleikar Íslendinga
um að samþykkja að ráð 30 ráð-
herra, sem ábyrgð hafa á sjáv-
arútvegsmálum og þeirra á meðal
nokkurra þeirra, sem landlukt eru,
fjalli um viðkvæm mál varðandir
veiðar við Íslandsstrendur, svo
sem veiðileyfi, kvóta, möskva-
stærðir o.s.frv. Sameiginleg sjáv-
arútvegsstefna ESB fjallar um
sameiginlega fiskistofna viðkom-
andi landa. Íslendingar byggja
ekki tilveru sína á nýtingu sameig-
inlegra stofna því fiskgengdin á Ís-
landsmiðum eigi hér heima og
hvergi annars staðar. Þeir stofnar
eru ekki sameiginlegir með öðrum
fremur en er um skóga Finnlands
eða olíu Bretlands. Aðrir fiskstofn-
ar, svo sem síld og loðna, eru sam-
eiginlegir með öðrum þjóðum og
þá séu ákvarðanir um nýtingu
teknar með þeim. Sameiginleg
sjávarútvegsstefna ESB var byggð
á því að stofnar væru sameiginleg-
ir og engum kom í hug að fiski-
stofn tilheyrði aðeins einu landi.
Er þá hægt með nokkurri sann-
girni að að ætlast til þess að Ís-
landi, eða reyndar öðrum þjóðum
við Norður-Atlantshaf, sé troðið
inn í stefnu sem þeim var aldrei
ætluð? Getur nokkur maður gert
sér það í hugarlund, að Íslendingar
gangi í samtök, sem taka að sér að
stjórna helstu auðlind landsins?
Þá tók ráðherrann fram að sér-
aðstæður á fiskveiðisvæði Íslands
geri það að verkum að það hlyti að
skilgreinast sem sérstakt svæði
sameiginlegrar sjávarútvegsstefnu.
Um væri ekki að ræða undanþágu
frá sameiginlegri stefnu heldur
sértæka beitingu hennar. Ákvarð-
anir um nýtingu þessarar náttúru-
auðlindar, sem væri ekki sameign
við önnur aðildarríki ESB, yrðu
teknar af Íslendingum. Einnig
mætti benda á nálægðarregluna
(„principle of subsidiarity“) sem
ESB hefði skilgreint til ákvörð-
unartöku sem næst vettvangi og
þá til að forðast sameiginlegar
reglur, sem ekki eiga við. Þetta
mætti segja að ætti við allt Norð-
vestur-Atlantshafssvæði Evrópu,
sem hefði verið útilokað úr Evr-
ópusambandinu, ekki vegna sjáv-
arútvegsstefnunnar sem slíkrar
heldur framkvæmdar hennar.
Þessar frjóu hugmyndir ráð-
herrans hljóta að vekja til umhugs-
unar. Gæti ekki endurskoðun á
EES-samningnum falið það í sér
þátttöku í sameiginlegri sjávarút-
vegsstefnu á þessum nótum og
tryggt fullt og varanlegt viðskipta-
frelsi fyrir sjávarafurðir í stækk-
uðu ESB? Þetta kallar á nýja
stofnanalausn, en er þá ekki sá
þáttur Schengen-samkomulagsins
einmitt fordæmi fyrir því?
Það heyrist stundum sagt, að við
hin örsmáa þjóð nyrst í höfum,
megum okkar lítils eða að við séum
með öllu áhrifalaus. En er þetta nú
alveg rétt? Gleymum því ekki að
fyrri baráttumálum okkar hefur
ekki alltaf verið tekið með fögnuði.
Hver vildi vera bandamaður okkar
þegar hafist var handa um að
helga okkur íslenska landgrunnið?
Þeir sem aðhylltust 200 mílurnar
bættust síðar í hópinn og nú er
þetta sjálfsögð regla samfélags
þjóðanna. Viðurkenning á þeirri
sérstöðu Íslands í Evrópusamvinn-
unni, sem Halldór Ásgrímsson bar
upp í Berlín, yrði merkur áfangi
um að tryggja stöðu landsins til
frambúðar. Ef til vill ekki minna
mál en 200 mílurnar. Hvernig væri
nú að við tækjum okkur til fyr-
irmyndar franska heimspekinginn
Rousseau, sem er sagður hafa
byrjað daginn á því að líta í spegil
með þessum orðum: Drífðu þig nú
af stað, Jean Jacques. Heimurinn
væntir mikils af þér!
SJÁVARÚTVEGSSTEFNA
EVRÓPUSAMBANDSINS
Einar
Benediktsson
Í umræðunni um Ísland
og Evrópusambandið er
sjávarútvegsstefnan að
sjálfsögðu aðalmálið,
segir Einar Benedikts-
son. Grundvallaratriðið
er þá hvort hugsanleg
framkvæmd þessarar
stefnu við Ísland þýddi
að ákvarðanir um hag-
nýtingu undirstöðuauð-
lindarinnar færu úr
höndum okkar sjálfra.
Höfundur er fv. sendiherra.