Morgunblaðið - 25.05.2002, Page 42

UMRÆÐAN
42 LAUGARDAGUR 25. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
amkvæmt ársskýrslu
Hagþjónustu landbún-
aðarins fyrir árið 2001
höfðu sauðfjárbændur
að meðaltali 1.076
þúsund krónur í laun á árinu
2000. Þetta gera rúmlega 89
þúsund krónur á mánuði. Þetta
eru ekki há laun og eðlilegt að
spurt sé hvernig hægt er að
framfleyta sér af svo lágum
tekjum. Eðlilegasta svarið er
auðvitað að það sé ekki hægt.
Samt er það staðreynd að liðlega
1.600 sauðfjárbú eru rekin í
landinu.
Til að hægt sé að skilja hvers
vegna sauðfjárrækt er yfirleitt
stunduð á Íslandi þrátt fyrir
þessar lágu tekjur er nauðsyn-
legt að átta sig á því að þessi at-
vinnugrein er í dag að stórum
hluta rekin
sem aukabú-
grein. Bændur
hafa smátt og
smátt náð að
aðlagast erf-
iðum rekstr-
arskilyrðum með því að stunda
aðra vinnu samhliða sauð-
fjárrækt. Þannig stunda mörg
hjón sem reka sauðfjárrækt
launaða vinnu utan búsins, allt
árið eða hluta úr árinu. Sumir
eru með annan rekstur á búun-
um eins og ferðaþjónustu og all-
margir eru með mjólkurfram-
leiðslu samhliða rekstri fjárbús.
Þá eru sumir svo vel í sveit sett-
ir að hafa veiðitekjur. Allt hjálp-
ar þetta mönnum að komast af,
en eftir sem áður búa margir
sauðfjárbændur við sára fátækt.
Staðan í öðrum búgreinum er
sem betur fer yfirleitt betri en í
sauðfjárræktinni, að loð-
dýraræktinni undanskilinni.
Mjög stór og öflug bú eru rekin
í alifuglarækt og svínarækt. Bú-
in eru fá og velta flestra þeirra
hleypur á tugum eða hundruðum
milljóna á ári. Meðalsauðfjárbú
veltir hins vegar rúmlega 3 millj-
ónum á ári.
Það er fróðlegt að bera saman
rekstur kúabúa við rekstur sauð-
fjárbúa. Meðalkúabú veltir í dag
rúmlega 10 milljónum á ári á
meðan sauðfjárbú velta um 3
milljónum eins og áður segir.
Tekjur kúabænda voru á árinu
2000 um helmingi hærri en sauð-
fjárbænda. Fyrir 10 árum voru
meðaltekjur sauðfjárbænda 1.412
þúsund á ári, en mjólk-
urframleiðenda 1.850 þúsund.
Sauðfjárbú hafa verið að minnka
á seinni árum á meðan kúabú
hafa stækkað ár frá ári. Algjör
stöðnun á sér stað í sauð-
fjárrækt á meðan kúabændur
hafa staðið í miklum fjárfest-
ingum á undanförnum árum.
Hvernig stendur á því að þessar
tvær atvinnugreinar hafa þróast
með svo ólíkum hætti?
Á níunda áratugnum þegar
verið var að koma á fót kvóta-
kerfi í þessum tveimur búgrein-
um var offramleiðsla í þeim báð-
um. Búið var til kerfi sem hafði
það að markmiði að náð yrði
jafnvægi milli framleiðslu og
sölu. Þetta tókst á skömmum
tíma í mjólkurframleiðslunni, en
segja má að það hafi aldrei tek-
ist í sauðfjárræktinni. Menn
settu sér markmið um að draga
á tilteknum tíma úr framleiðslu
kindakjöts, en þegar það hafði
tekist hafði neysla á kindakjöti
dregist saman þannig að bilið
milli framleiðslu og sölu var enn
til staðar. Þessi aðferð hefur á
síðustu tveimur áratugum nokkr-
um sinnum verið endurtekin en
árangurinn hefur í meginatriðum
verið sá sami. Þegar markmiði
um niðurskurð er náð hefur
markaðurinn dregist það mikið
saman að bilið milli framleiðslu
og sölu er áfram það sama. Í síð-
asta búvörusamningi var þessi
aðferð enn einu sinni viðhöfð, en
þá ákvað ríkið að kaupa 45 þús-
und ærgildi af bændum. Þessum
uppkaupum lýkur í haust. Mark-
mið um jafnvægi á markaði er
hins vegar enn órafjarri vegna
samdráttar í sölu.
Í mjólkurframleiðslunni hefur
verið farin sú leið að leyfa bænd-
um að eiga viðskipti með kvóta.
Þetta hefur haft úrslitaáhrif á
alla þróun búgreinarinnar. Þeir
sem hafa vilja og getu til að
stækka hafa getað keypt kvóta
og aukið framleiðslum. Minni
framleiðendur hafa getað selt
sinni framleiðslurétt og eins hafa
skuldugir bændur náð að minnka
skuldir og komist þannig út úr
rekstrinum sæmilega uppréttir.
Þetta hefur því falið í sér mikla
hagræðingu. Sauðfjárbændum
hefur hins vegar verið bannað að
eiga viðskipti með kvóta eða
greiðslumark eins og fram-
leiðslustuðningur ríkisins heitir.
Möguleikar þeirra til að stækka
búin hafa verið ákaflega tak-
markaðir. Þeir geta að vísu auk-
ið framleiðsluna ef hún er flutt
úr landi, en verðið sem þar fæst
er lágt og hefur verið það í mörg
ár. Reynt hefur verið að halda
því að bændum að miklir sölu-
möguleikar séu fyrir íslenskt
lambakjöt í útlöndum, en því
miður bendir flest til þess að
þetta sé ekki rétt. SS, sem hefur
náð mestum árangri í útflutn-
ingi, selur íslenskt lambakjöt í
Danmörku á helmingi hærra
verði en nýsjálenskt kjöt, en
samt er skilaverð til bænda
langt undir kostnaðarverði. Til-
raunir til að selja ferskt lamba-
kjöt til Bandaríkjanna hafa skil-
að litlum árangri.
Þeir sem stýra landbúnaðar-
málum á Íslandi hafa í mörg ár
neitað að horfast í augu við þá
staðreynd að sauðfjárbú hér á
landi eru allt of lítil. Í bæklingi
sem Stéttarsamband bænda gaf
út árið 1994 er að finna þessa
furðulegu fullyrðingu: „Það er
mikill misskilningur að búrekst-
ur gangi því betur sem búin séu
stærri.“
Þetta viðhorf hefur hins vegar
mótað stefnuna í sauðfjárrækt í
næstum tvo áratugi. Ríkisvaldið
hefur hamlað á móti eðlilegri
þróun í greininni. Sauð-
fjárbændur fá í haust loksins að
eiga viðskipti með greiðslumark.
Vonandi mun þá hefjast þróun
sem byrjaði í mjólkurframleiðslu
fyrir tveimur áratugum. Búin
eiga vonandi eftir að stækka
samhliða sem þeim fækkar. Rík-
ið er hins vegar búið að sóa
mörgum árum í árangurslitlar
tilraunir til að ná jafnvægi í
framleiðslunni í stað þess að
leyfa bændum sjálfum að gera
það.
Eru lítil bú
betri en stór?
Í bæklingi sem Stéttarsamband bænda
gaf út árið 1994 er að finna þessa
furðulegu fullyrðingu: „Það er mikill
misskilningur að búrekstur gangi því
betur sem búin séu stærri.“
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
ÁGÆTU íbúar í
Bessastaðahreppi.
Undirritaður vill
koma á framfæri
nokkrum atriðum,
sem hjálpa mætti
þeim, sem enn eiga
eftir að gera upp hug
sinn. Fulltrúar Sjálf-
stæðisfélagsins lögðu
fram í apríl metnaðar-
fulla stefnuskrá sem
mun verða leiðarljós
okkar á komandi kjör-
tímabili.
Fulltrúar Á-lista
hafa í málflutningi
sínum hins vegar
beitt ýmsum rang-
færslum og sleppt ýmsu sem mun
koma kjósendum í opna skjöldu
nái Á-listinn meirihluta.
Vel heppnað
skipulag
Með skipulagi í Bessastaða-
hreppi hefur tekist að byggja upp
sveitarfélag, sem er engu öðru
líkt. Framsýnir hreppsnefndar-
fulltrúar áranna 1965 til 1975 tóku
þá afstöðu að hér skyldu byggð lít-
il hverfi íbúða, með stórum opnum
svæðum á milli.
Í endurskoðuðu aðalskipulagi,
sem samþykkt var 1993, var enn
bætt um betur og opnu grænu
svæðin aukin verulega og fyrir-
hugaðri byggð þjappað meira sam-
an. Þar með var lagður grunnur að
algerlega óviðjafnanlegu skipulagi,
þar sem íbúar eru á svipstundu
komnir í snertingu við ótrúlegt
náttúrufar og umhverfi.
Smærri íbúðir vantar
Valkostir um byggingu smærri
íbúða eru skýrir. Sjálfstæðisfélag-
ið vill að byggðar verði smærri
íbúðir fyrir alla aldurshópa við
Breiðumýri og er skipulag þess
svæðis tilbúið og ganga viðræður
við landeigendur vel. Þessi fyr-
irhugaða byggð mun svara eftir-
spurn yngri sem eldri, sem vilja
búa áfram í Bessastaðahreppi.
Á-listinn vill að byggð verð tvö
fjölbýlishús við enda Skólatúns,
með 16-18 íbúðum. Þetta er of lítið
framboð og að minni hyggju alger-
lega óviðunandi staðsetning, því á
þessu svæði er skipulagt opið
grænt svæði. Fyrir utan þá miklu
aukningu bílaumferðar um fjöl-
mennasta barnahverfi hreppsins,
sem þetta orsakar.
Leikskólinn
Tillögur fulltrúa Sjálfstæðis-
félagsins ganga út á að núverandi
leikskóli, Krakkakot, verði stækk-
aður um tvær deildir. Með stækk-
uninni fær skólinn einnig sér-
kennslustofu, tónlistarstofu og
stærri matsal, auk þess sem
rekstrareiningin verður hagkvæm-
ari. Þessar hugmyndir hefur sveit-
arstjórinn okkar, Gunnar Valur,
kynnt starfsfólki leikskólans á
vinnslustigi og fengu þær góðar
undirtektir.
Strax í sumar verður byggð ein
deild og verða engir biðlistar í
haust.
Á-listi leggur til að byggður
verði nýr leikskóli. Það er ekkert
land frátekið undir nýjan leikskóla
ef þessi hugmynd gengur eftir, því
að Á-listi hafnar skipulagi við
Breiðumýri, þar sem gert er ráð
fyrir framtíðarstaðsetningu nýs
leikskóla.
Í tillögu Á-lista felst því engin
lausn. Á-listinn hyggst brúa bilið
með því að kaupa einbýlishús og
aka um með börnin í rútu. Ef hug-
myndir Á-lista verða að veruleika
verða til biðlistar í að minnsta
kosti þrjú til fjögur ár.
Náttúruvænn golfvöllur
Fulltrúar Sjálfstæðisfélagsins
styðja hugmyndir um að í Bessa-
staðahreppi verði
golfvöllur. Í fyrra var
Hannes Þorsteinsson,
líffræðingur og golf-
vallarhönnuður, feng-
inn til þess að frum-
hanna völlinn. Tillaga
Hannesar er allrar at-
hygli verð og
skemmtileg. Tillagan
gengur út á að á norð-
urnesinu verði gerður
9 holu golfvöllur og
lagði Hannes sig í
líma við að sneiða hjá
viðkvæmum varp-
stöðvum fugla.
Megininntak hug-
myndarinnar er varúð
í umgengni við náttúruna og stór-
aukin endurheimt votlendis. Með
endurheimt votlendis er stefnt að
því að auka fjölbreytni fuglalífs á
svæðinu.
Gunnar Valur Gíslason, sveitar-
stjóri, og Hannes kynntu teikn-
inguna og greinargerð um verk-
efnið náttúrufræðingum Náttúru-
verndar ríkisins og einnig að fullt
samráð yrði haft við þá um verk-
efnið.
Í framhaldi af þessari forvinnu
verkefnisins samþykkti hrepps-
nefnd samhljóða (allir fulltrúar D-,
Á- og H-lista) tillögu fulltrúa Sjálf-
stæðisfélagsins, um að leita form-
lega álits Náttúruverndar á hug-
myndinni.
Ég geri ráð fyrir að golfvöll-
urinn fari í umhverfismat, þar sem
allir þættir málsins eru kannaðir
til hlítar af til þess bærum sér-
fræðingum. Verkefnið verður
kynnt íbúum á vinnslustigi og tek-
ið við ábendingum, sem nýtast við
úrvinnslu.
Þessi framganga málsins verður
einungis ef fulltrúar Sjálfstæðis-
félagsins fá brautargengi í kosn-
ingum í dag.
Bjartsýni í Bessastaðahreppi
Í þessari kosningabaráttu hafa
fulltrúar Sjálfstæðisfélagsins
kynnt metnaðarfulla stefnu sína.
Við höfum komið víða við í hreppn-
um okkar síðustu vikur og fengið
afar góðar viðtökur og margar
mjög góðar ábendingar frá íbúum.
Þessar ábendingar verða vafa-
laust margar að veruleika og ber
að þakka mikinn áhuga íbúa á frá-
bæru samfélagi okkar.
Ágæti kjósandi í Bessastaða-
hreppi, framtíðin brosir við okkur
íbúunum. Stuðlaðu að enn betra
sveitarfélagi með því að setja X
við D í dag.
Í frábæru um-
hverfi á Álftanesi
Guðmundur G.
Gunnarsson
Bessastaðahreppur
Með skipulagi í Bessa-
staðahreppi hefur tekist
að byggja upp sveitarfé-
lag, segir Guðmundur
G. Gunnarsson, sem er
engu öðru líkt.
Höfundur er oddviti hreppsnefndar
og 1. maður á lista Sjálfstæðisfélags
Bessastaðahrepps.
R-LISTINN er
fyrsta stjórnmála-
hreyfingin hérlendis
sem beinlínis stærir
sig af því að hafa aukið
opinberar skuldir svo
skiptir milljarðatugum
og því er markvisst
haldið að þessar skuld-
ir séu eftirsóknarverð-
ar. Hér er farið út á al-
veg nýjar brautir í
stjórnmálum.
Slíkur málflutningur
kann e.t.v. að hljóma
vel í eyrum þeirra sem
hafa ekki enn losnað
við hugsunarhátt verð-
bólguáratuganna
1971–1990 þegar það borgaði sig að
skulda enda var þá sparifé almenn-
ings gert upptækt með valdboði og
fært til skuldara í formi niður-
greiddra vaxta. Þessi málflutning-
ur er afar villandi þegar skulda-
byrði margra fjölskyldna er
ógnvænleg og húseignir þeirra eru
undir hamrinum. Stjórnmálamenn
ættu fremur að sýna gott fordæmi
með því að lækka skuldir hins op-
inbera og hvetja almenning til þess
að greiða einnig niður skuldir
heimilanna.
Eftirsóknarverðar skuldir?
 Skuldir Reykjavíkurborgar
námu 17 milljörðum árið 1994
en eru nú komnar í tæpa 47
milljarða.
 Að meðtöldum lífeyrisskuld-
bindingum eru skuldir
Reykjavíkurborgar 66 millj-
arðar króna.
 Hreinar skuldir borgarinnar
hafa nífaldast á valdatíma R-
listans og hækkað úr tæpum
fjórum milljörðum króna 1994
í 34 milljarða. Haldi
R-listinn áfram á
sömu braut, eins og
frambjóðendur
hans hafa sagst
ætla að gera, verða
hreinar skuldir
borgarinnar orðnar
um 50 milljarðar
króna árið 2006.
Eftirsóknar-
verðir vextir?
 Árið 2001 námu
heildarvaxtagjöld
borgarinnar um
fimm þúsund millj-
ónum króna. Þetta
er há upphæð og
töluvert hærri en samanlögð
framlög borgarinnar til
rekstrar leikskóla og íþrótta-
og æskulýðsmála. Þetta sýnir
að vaxtagjöld borgarinnar eru
þegar farin að draga úr getu
hennar til þjónustu og fram-
kvæmda. Í dag er tækifærið til
að snúa af braut skuldasöfn-
unar og merkja X við D í
Reykjavík.
Kjartan
Magnússon
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins.
Reykjavík
Er það eftirsóknarvert,
spyr Kjartan Magn-
ússon, að greiða fimm
milljarða króna
í vaxtagjöld?
Fimm milljarð-
ar í vaxtagjöld