Morgunblaðið - 25.08.2002, Page 12

Morgunblaðið - 25.08.2002, Page 12
12 SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ ustu eða einhvers konar vinnu undir ströngu eftirliti. Með því móti væri ungum afbrotamönnum send skýrari skilboð um hvaða gildi ríktu í sam- félaginu um leið og reynt væri að hjálpa þeim að komast á réttu braut- ina.“ Hörður Jóhannesson sagði alveg spurningu hvort rétta leiðin gagn- vart ungum afbrotamönnum væri að seinka fangelsisafplánun, t.d. með skilorðsdómum eða ákærufrestun. „Eins í málum fullorðinna væri auð- vitað ákjósanlegast að geta gengið í að afgreiða hvert afbrot fyrir sig um leið. Vandamálið í tengslum við af- brot ungra glæpamanna felst í því hversu slæmt er að loka ungt fólk inni með forhertum glæpamönnum. Ég veit ekki hvort við þurfum endi- lega á barnafangelsi að halda í venju- legri merkingu þess orðs. Aftur á móti er alveg öruggt að við þyrftum að eiga kost á því að halda ungum af- brotamönnum sér og veita þeim eins góðan stuðning og hugsast getur til að losna við vímuefnafíknina og kom- ast aftur inn í samfélagið. Því miður verður að segjast eins og er að ef fíkniefnaneytanda tekst ekki að losna undan fíkninni meðan hann er enn ungur eru miklar líkur á því að hann muni halda áfram neyslu og leiðast út í afbrot og enda sem sí- brotamaður.“ Mikilvægt að missa ekki sjónar á markmiðinu Sólveig Pétursdóttir dómsmála- ráðherra minnti á að í samkomulagi milli Fangelsismálastofnunar og Barnaverndarstofu væri því lýst yfir að stefnt væri að því að fangar yngri en 18 ára yrðu að jafnaði vistaðir á meðferðarheimili þar sem fram færi sérhæfð meðferð, enda væri slíkt tal- ið unga fólkinu fyrir bestu. „Sam- komulagið, sem var í upphafi til reynslu í 1 ár, er komið til fullra framkvæmda og þegar hafa margir ungir fangar verið vistaðir á með- ferðarheimilum á vegum barna- verndaryfirvalda,“ sagði hún og minnti á að á slíkum meðferðarheim- ilum væri jafnan unnt að veita betri kennslu, iðju og umönnun við hæfi ungmenna en unnt væri í fangelsum. „Við endurnýjun á þessu samkomu- lagi var bætt við þeim möguleika að vista ungmenni sem úrskurðuð hafa verið í gæsluvarðhald á meðferðar- heimilum á vegum Barnaverndar- stofu, að höfðu samráði við rann- sóknaraðila máls.“ Sólveig sagði að enn fremur hefðu fangelsismálayfirvöld leitast við að vista unga fanga í uppbyggilegu um- hverfi hálfopins fangelsis að Kvía- bryggju á undanförnum tíu árum. „Að öðru leyti er nokkrum vand- kvæðum bundið að hafa unga fanga sér í deild eða byggja upp sérstakt ungmennafangelsi. Fjöldi ungra fanga, þ.e. fanga á aldrinum 16 til 20 ára, er um og undir 10% af heild- arfjölda fanga er ljúka afplánun ár hvert. Því eru frekar fáir svo ungir einstaklingar að afplána fangelsis- refsingu hverju sinni og afar óheppi- legt er að hópa þeim saman á eina deild, oft óstýrilátustu og erfiðustu föngunum, og sömuleiðis eru vand- kvæði á að veita þeim sérstaka end- urhæfingaraðstöðu eða meðferð. Á slíkri deild þyrfti að leggja ofur- áherslu á að gæta öryggis, halda aga og koma í veg fyrir fíkniefnasmygl inn. Varðandi þátttöku ungra fanga í skólagöngu og tómstundastarfi gilda sömu reglur og um aðra fanga. Þeir hafa oft náð góðum árangri, til dæm- is í skóla, og hafa tækifæri til að vinna og er kennd reglusemi. Það er mat mitt að leggja beri meðferðarstefnu til grundvallar til fullnustu refsinga þar sem ungir af- brotamenn eiga í hlut. Mikilvægt er að missa ekki sjónar á því hver eru markmiðin með refsingu ungs af- brotamanns og að meðferð sé lík- legri til að endurhæfa hann heldur en ef beitt væri fullri refsiábyrgð.“ Eðlilegt tillit tekið til sérstöðu ungmenna í nýju fangelsi Sólveig sagði byggingu nýs fang- elsis á höfuðborgarsvæðinu eitt af stefnumálum sínum. „Þar er m.a. ætlunin að fram fari móttaka og greining á þörfum fanga, þ.á m. ungra afbrotamanna. Þó svo að ekki sé gert ráð fyrir að þar verði sérstök ungmennadeild þarf að gera hús- næðið og aðstöðuna þannig úr garði að unnt sé að taka eðlilegt tillit til sérstöðu ungmenna þannig að vist- unin valdi sem minnstri röskun og skaða á högum ungmenna.“ Sólveig minnir á að brotamenn á aldrinum 15–18 ára séu sakhæfir en engu að síður ósjálfráða. „Þeir eru í senn skjólstæðingar refsivörsluyfir- valda, dómstóla, barnaverndaryfir- valda og foreldra sinna. Ef rétt er á málum haldið er það von mín og trú að með samstilltri og góðri samvinnu milli þessara aðila megi ná þeim upp- byggingar- og meðferðarmarkmið- um sem að er stefnt og að jafnframt verði staðinn vörður um réttindi þeirra barna og ungmenna sem eiga í hlut. Ég tel að það sé mjög mik- ilvægt að vinna í málum ungra af- brotamanna og það skipti miklu máli fyrir samfélagið í heild.“ Síbrotamenn og samfélagið Morgunblaðið/Arnaldur Ferill síbrotamanns getur orðið langur — spannað ár og jafnvel áratugi. HANN vindur sér inn úr dyrunum.Með brúnan lubba, tindrandi augu,íþróttamannslega vaxinn fellurhann auðveldlega inn í hópinn á kaffihúsinu. Ekkert í fari hans gefur til kynna vafasama fortíð. Nema hugsanlega lítið eitt flóttalegt augnaráð. Röddin er styrk og hug- urinn einbeittur þegar hann byrjar að segja frá nær 20 ára óslitnum sakaferli sínum – allt frá því að hann var 8 ára gutti í einu af út- hverfum Reykjavíkur. „Fjölskyldan flutti sig um set þegar ég var sex ára. Ekki leið á löngu þar til ég var farinn að fremja alls konar skemmdarverk í nýja hverfinu, t.d. var ég 8 ára tekinn fyrir að brjóta bílrúður á bílum á bílaplani fyrir framan eina blokkina. Ég var fljótt orðinn svokallaður góð- kunningi lögreglunnar. Við vorum yfirleitt saman þrír til fjórir strákar þó að ég væri ekki alltaf með sömu strákunum. Mömmurnar voru fljótar að átta sig á því að ég hefði slæm áhrif á syni þeirra og bönnuðu þeim að umgangast mig.“ Aðeins nafn á prófblaðinu „Pabbi og mamma skildu þegar ég var tólf ára. Ég held samt ekki að skilnaðurinn hafi valdið því að ég leiddist út í afbrot. Miklu frek- ar að félagsskapurinn og spennufíknin hafi valdið því að ég fór að brjóta af mér og fremja sífellt alvarlegri glæpi, þjófnaði úr búðum, ávísanafals, landa- og síðar fíkniefnasölu. Ég braust nokkrum sinnum inn í fyrirtæki en aldrei inn á heimili. Ef frá eru taldar tvær eða þrjár kærur vegna slagsmála var ég ekki í of- beldi. Eftir skilnaðinn réð mamma ekkert við mig – skólinn ekki heldur. Venjulega var ég tvisvar til þrisvar sinnum í viku hjá skólastjóranum. Á endanum var ákveðið að senda mig á upptöku- heimili. Ég róaðist aðeins við dvölina þar. Síð- an fór allt aftur í sama farið. Í samræmdu prófunum skrifaði ég bara nafnið mitt framan á prófblaðið og gekk út. Á svipuðum tíma fékk pabbi forræði yfir mér og ég fluttist til hans í smátíma áður en ég lenti alveg á götunni. Ég svaf inni í bílum, stigagöngum og hjá kunn- ingjum og sá fyrir mér með afbrotum.“ Fimm sinnum í fangelsi á sjö árum „Ég hugsaði raunverulega aldrei út í hvað ég væri að gera öðrum. Spennufíknin réð ferð- inni til að byrja með. Hvort lögreglan myndi ná mér eða ekki. Með tímanum urðu afbrotin að eins konar lífsstíl því að ég þekkti ekki ann- að. Þessum heimi fylgdi bæði áfengis- og fíkni- efnaneysla. Ég fór á fyrsta fylliríið mitt 11 ára gamall og hélt síðan áfram að fikra mig áfram í önnur efni, sniffaði bensín og gas, tók inn sjó- veikitöflur, stuð, spítt, kók og sýru svo eitt- hvað sé nefnt. Að lenda í fyrsta skipti í fangelsi 18 ára gam- all var ekkert sérstaklega mikið áfall fyrir mig enda hafði ég vitað frá því að ég var 11 ára að ég myndi á endanum lenda í steininum. Mér fannst ekkert sérstaklega slæmt að vera í fangelsinu og þar hitti ég fullt af gömlum kunningjum mínum. Eiginlega var miklu meira áfall að hætta með kærustunni á þessum tíma. Ég sat inni í þrjá mánuði og var síðan hleypt út til að fara aftur sama hringinn. Næstu sjö árin tók ég út fimm fangelsisdóma, þann lengsta í fjórtán mánuði vegna nokkurra brota.“ „… að ná sér upp eða drepast“ „Ég man ekki eftir að neitt sérstakt hafi valdið því að ég ákvað að ná mér upp úr þessu lífsmynstri. Í hreinskilni sagt var ég nátt- úrlega á ákveðnu tímabili komin alveg á botn- inn. Á þeim tímapunkti var annað hvort að reyna að ná sér upp eða drepast. Þróunin varð hægt og rólega. Lengri tími fór að líða á milli dóma og refsingarnar urðu vægari fyrir minni afbrot. Núna er orðið langt síðan ég hef setið inni. Ég er reyndar enn með nokkurra mánaða dóm á bakinu og býst við að taka hann út í sam- félagsþjónustu fljótlega. Annars lifi ég heil- brigðu lífi og neyti ekki lengur fíkniefna. Ég fór einu sinni í eins mánaðar meðferð þegar átti að setja mig í gæsluvarðhald en ég átti pantað á Tindum um svipað leyti þegar ég var 16 ára. Seinna fór ég tvisvar sinnum í fimm daga í hvort skiptið í meðferð. Hingað til hefur mér gengið ágætlega að standast freistinguna. Ég sæki ekki AA-fundi. Sú aðferð hentar mér einfaldlega ekki.“ Grunnskólapróf í fangelsi „Eftir að ég hætti í ruglinu gekk mér ágæt- lega að fá vinnu. Vinnuveitendur mínir þekktu fortíð mína og voru ekki að velta sér upp úr því þó mætingin væri ekki alltaf upp á marga fiska til að byrja með. Á meðan ég sat inni tókst mér að ljúka grunnskólaprófi. Stundum velti ég því fyrir mér að læra einhverja iðngrein. Hver veit hvað gerist í framtíðinni. Ég verð einfaldlega að líta fram á veginn og hætta að hugsa um fortíðina. Erfiðast finnst mér að hafa ekki haft tæki- færi til að kynnast eldra barninu mínu. Ég var tuttugu og eins árs og í fangelsi þegar dóttir mín fæddist. Þó að hún sé að komast á skóla- aldur er bara stutt síðan mamma hennar sagði henni að stjúpi hennar væri ekki pabbi hennar heldur ætti hún pabba annars staðar. Vonandi eigum við eftir að fá tækifæri til að kynnast þegar hún verður eldri. Hins vegar er ég í ágætu sambandi við yngra barnið mitt – tveggja ára strák. Hann veit að ég er pabbi hans og stundum tek ég hann til mín.“ Verða að vilja hjálp Samskipti mín við lögregluna voru afar mis- jöfn. Sumar löggurnar voru algjörir fávitar og komu illa fram við mig og aðra í sömu sporum. Þeir sem voru aðeins eldri voru yfirleitt fínir og komu vel fram við okkur – sama hvað á dundi. Stundum kemur fyrir að ég kinka kolli til þeirra niðri í bæ núna. Annars hefur mér sárnað að stundum hefur lögreglan haft sam- band við foreldra stelpna sem ég hef verið að skjóta mér í og sagt þeim frá ferli mínum. Þá eru dæmi um að slitnað hafi upp úr sam- böndum. Núna bý ég með góðri stelpu en for- eldrar hennar mega ekki vita að við erum sam- an. Svoleiðis laumuspil getur aldrei verið gott til lengdar. Ég veit ekki hvaða leiðir eru bestar til að forða börnum frá því að stunda afbrot. Sjálfur get ég ekki kennt fjölskyldunni minni um. Hugsanlega hefði kerfið getað hjálpað mér aft- ur á réttan kjöl á meðan ég var enn lítill – svona tíu til tólf ára. Afbrotamenn verða nátt- úrlega líka að vilja láta hjálpa sér til að hægt sé að hjálpa þeim. Árangursríkasta leiðin er líklega að reyna að vinna með krökkunum – svona svipað og Mummi í Götusmiðjunni hefur verið að gera. Ef hún hefði verið til þegar ég var unglingur er ég alveg viss um að tækja- grúsk hefði fljótlega átt hug minn allan. Ann- ars er ég bara feginn því að vera sloppinn og geta litið til framtíðar. Núna skipta fjölskyldan og nánustu vinir mínir öllu. Ég kæri mig held- ur ekki um að vera á stöðugu flandri úti um allt – vil helst eyða tímanum í rólegheitunum með mínum nánustu.“ Morgunblaðið/Arnaldur Ferill síbrotamanna hefst oft snemma. Viðmælandi Morgunblaðsins var orðinn góðkunningi lögregl- unnar átta ára og spannar brotaferill hans 20 ár. Myndin er sviðsett. Spennufíknin réð ferðinni ’ Ég fór á fyrsta fylliríiðmitt 11 ára gamall og hélt síðan áfram að fikra mig áfram í önnur efni, sniffaði bensín og gas, tók inn sjó- veikitöflur, stuð, spítt, kók og sýru svo eitthvað sé nefnt. ‘ ’ Í hreinskilni sagt var égnáttúrlega á ákveðnu tíma- bili kominn alveg á botninn. Á þeim tímapunkti var ann- aðhvort að reyna að ná sér upp eða drepast. ‘

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.