Morgunblaðið - 22.09.2002, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
EIR sem halda um
stjórnartaumana
hverju sinni, í ríkis-
stjórn, á Alþingi og í
sveitarstjórnum hafa
þýðingarmiklu hlut-
verki að gegna. Þeir
bera ábyrgðina á því að mannrétt-
indi barna séu virt samkvæmt
landslögum og alþjóðasamningum,
og þeim ber að tryggja að hver ein-
staklingur njóti þessara réttinda.
Þótt margt hafi áunnist á liðnum
árum er enn langt í land með að
tryggja sérhverju barni þann rétt
sem því ber. Á það ekki síst við
framkvæmd laga,“ segir Þórhildur
Líndal, umboðsmaður barna, í að-
faraorðum ársskýrslu umboðs-
manns fyrir síðasta ár, en skýrslan
kom út í vikunni.
Umboðsmaður barna tilgreinir í
aðfaraorðunum sérstaklega þau
svið, þar sem pottur er brotinn og
segir að lagabókstafurinn dugi
skammt ef honum sé ekki vel og
markvisst fylgt eftir. Hvernig
framkvæmd laganna sé háttað
skipti sköpum. „Í 14. grein útvarps-
laga er t.d. að finna nýtt ákvæði
sem fjallar um vernd barna gegn
óheimilu efni. Þar kemur m.a. fram
að sjónvarpsstöðvum er óheimilt að
senda út dagskrárefni, þar á meðal
auglýsingar, sem gæti haft alvarleg
skaðvænleg áhrif á líkamlegan,
andlegan eða siðferðilegan þroska
barna, einkum og sér í lagi dag-
skrárefni sem felur í sér klám eða
tilefnislaust ofbeldi, á þeim dag-
skrártíma sem hætta er á að börn
sjái viðkomandi efni. Miðað við þær
ábendingar, sem borist hafa á þeim
tveimur árum frá því að lögin tóku
gildi, mætti ætla að forsvarsmönn-
um sjónvarpsstöðva væri ókunnugt
um efni þessarar lagagreinar,“ seg-
ir umboðsmaður barna.
Í skýrslu umboðsmanns barna
kemur fram að árið 2000 hafi verið
leitað eftir svörum menntamála-
ráðuneytis og óskað eftir upplýs-
ingum um hvenær mætti vænta
setningar reglna um framkvæmd
þessarar greinar útvarpslaganna.
Þá var svarið að undirbúningur að
setningu slíkra reglna stæði yfir.
Á síðasta ári ítrekaði umboðs-
maður erindi sitt, auk þess að óska
eftir upplýsingum um hvort og þá
hvenær stæði til að setja reglur um
skoðun tölvuforrita, sem hafa að
geyma gagnvirka leiki, og vísaði
umboðsmaður þar til skoðunar
kvikmynda og banns við ofbeld-
ismyndum.
Samkvæmt upplýsingum um-
boðsmanns barna í liðinni viku var í
janúar á þessu ári gefin út reglu-
gerð um útvarpsstarfsemi. Þar er
nú að finna ákvæði um auglýsingar
og börn og bann við útsendingu
dagskrárefnis, þ.á m. auglýsinga,
einkum og sér í lagi dagskrárefni/
auglýsingum, sem fela í sér klám
eða tilefnislaust ofbeldi, á þeim
dagskrártíma sem hætta er á að
börn sjái viðkomandi efni, eða fyrir
kl. 23.
Þá segir umboðsmaður barna í
skýrslu sinni, að áfengisauglýsing-
ar, ekki síst bjórauglýsingar, færist
stöðugt í aukana, þrátt fyrir skýrt
bann í áfengislögum um birtingu
slíkra auglýsinga. „Hvar er eftirlit-
ið með því, að þessum lögum sé
framfylgt?“ spyr Þórhildur Líndal.
1.100 erindi á ári
Af ársskýrslu umboðsmanns má
ráða að starfsemi embættisins er
viðamikil. Á síðasta ári bárust 928
símaerindi, en skrifleg erindi voru
172 og voru erindi því alls 1.100 á
einu ári. Símaerindum fækkaði lít-
illega milli ára, en á móti kom, að
fleiri sendu inn skrifleg erindi og
var aukninguna helst að rekja til
meiri notkunar tölvupósts. Að auki
kom fólk til viðtals á skrifstofu
embættisins, þar sem sú vinnuregla
er í gildi að tekið er á móti börnum
hvenær sem er á skrifstofutíma, en
aðrir þurfa að panta viðtalstíma.
Börnin hafa því óskoraðan forgang.
„Sem fyrr er reyndin sú að flest
erinda þeirra, sem berast embætt-
inu, varða einstök börn. Þótt um-
boðsmanni sé ekki heimilt að taka
slík mál til sérstakrar meðferðar er
eftir fremsta megni reynt að gefa
öllum, sem til skrifstofunnar leita,
ráð og leiðbeiningar um hvert þeir
geta snúið sér til að fá einhverja
úrlausn mála sinna,“ segir í skýrsl-
unni. Þar kemur einnig fram að
mörg erindi einstaklinga hafi al-
menna skírskotun og geti því leitt
til afskipta umboðsmanns.
Niðurstaða
eftir 21 mánuð
Í ársskýrslu umboðsmanns barna
segir að þau mál sem umboðsmað-
ur taki til meðferðar séu í flestum
tilvikum mikil að umfangi og krefj-
ist viðamikillar vinnu, svo sem öfl-
unar munnlegra og skriflegra upp-
lýsinga frá ráðuneytum, stofnunum
og fyrirtækjum innanlands, auk
þess sem leita þurfi fanga utan
landsteinanna. „Enn er því miður
algengt að ganga þurfi eftir svörum
frá ráðuneytum og stofnunum við
erindum embættisins.“
Ýmis dæmi um slíka erfiðleika er
að finna í ársskýrslu umboðsmanns
barna, m.a. þar sem fjallað er um
börn og auglýsingar. Umboðsmað-
ur hefur, að því er fram kemur í
skýrslunni, beitt sér fyrir því allt
frá 1999 að samkeppnisráð setji
nánari reglur um framkvæmd 22.
greinar samkeppnislaga. Sú laga-
grein kveður m.a. á um að auglýs-
ingar megi á engan hátt misbjóða
börnum, í þeim verði að sýna sér-
staka varkárni vegna trúgirni
barna og unglinga og áhrifa á þau
og loks að komi börn fram í auglýs-
ingum skuli þess gætt að sýna
hvorki né lýsa hættulegu atferli eða
atvikum er leitt geti til þess að þau
eða önnur börn komist í hættu eða
geri það sem óheimilt er.
Umboðsmaður barna telur brýnt
að settar verði nánari reglur sem
tryggi börnum yngri en 18 ára lág-
marksvernd sem þau eiga rétt til í
þessum efnum af hálfu stjórnvalda
og hefur skorað á iðnaðar- og við-
skiptaráðuneytið að beita sér fyrir
að samkeppnisráð setji slíkar regl-
ur. Jafnframt spurði umboðsmaður
ráðuneytið hvort vilji væri til að
þýða og staðfæra danskan bækling,
er hefur að geyma leiðbeiningar
um börn og auglýsingar frá um-
boðsmanni neytenda í Danmörku.
Erindi þetta ítrekaði umboðs-
maður barna við iðnaðar- og við-
skiptaráðherra í mars 2001, en þá
höfðu engin svör borist við fyrra
erindi, sem sent var tæpum 16
mánuðum fyrr. Rúmum fimm mán-
uðum síðar, í ágúst 2001, svaraði
ráðuneytið og sagði Samkeppnis-
stofnun ekki telja sérstaka þörf á
Umboðsmanni barna berast 1.100 erindi á ári
Algengt að ganga þurfi eftir svörum r
Margt hefur áunnist í
réttindamálum barna
á liðnum árum, en enn
er langt í land með að
tryggja sérhverju
barni þann rétt sem því
ber, segir umboðsmaður
barna. Ragnhildur
Sverrisdóttir kynnti
sér ársskýrslu
umboðsmanns.
Leikið í rigningu.
Dæmi um símaerindi er varða
barnavernd og heilbrigðismál
 Í brennidepli eru erindi er
varða starfsaðferðir lögreglu.
Nokkuð er spurt um heimild til
töku þvagsýna hjá nemendum
af hálfu starfsfólks skóla. Einn-
ig er spurt um rétt til líkams-
leitar þegar í hlut eiga ósak-
hæf börn.
 Nokkrir hringdu og kvörtuðu
vegna starfsaðferða barna-
verndarnefnda.
 Óskað var upplýsinga um til-
kynningaskyldu fólks ef grun-
ur er um slæman aðbúnað
barna á heimili, sem og nafn-
leynd þess sem tilkynnir.
 Beðið um ráð, hvert skuli leita
vegna ofbeldis gagnvart börn-
um á heimili.
 Spurt um réttindi stúlkna til
að ganga með barn, í trássi
við vilja foreldra sinna.
 Ennfremur réttindi ungra
stúlkna til að fá neyðargetn-
aðarvörn án vitundar foreldra
sinna.
 Spurt um kynlífsaldur og við-
urlög við því að stunda kynlíf
undir þeim aldri.
 Enn er spurt um ferðir ólög-
ráða barna til útlanda á eigin
vegum.
 Nokkur símtöl vegna útivist-
artíma barna og unglinga.
 Spurt um rétt kynforeldra,
sem og ömmu og afa til um-
gengni við barn í varanlegu
fóstri.
 Kvartað yfir litlum stuðningi
við foreldra fatlaðra barna og
bent á erfiða stöðu einstæðra
foreldra langveikra barna t.d.
hvað varðar stuðnings-
fjölskyldur.
 Margir hringja og benda á að
ýmislegt megi betur fara í
málefnum misþroska barna
svo og langveikra.
 Bent á að vegna lítillar endur-
greiðslu við tannréttingar
barna geti efnaminni foreldrar
ekki farið með börn sín í tann-
réttingar.
Dæmi um símaerindi til um-
boðsmanns barna, sem varða
fjölskylduna í samfélaginu
 Enn sem fyrr eru umgengn-
ismálin í brennidepli. Í flestum
tilvikum eru það forsjárlausir
foreldrar sem hringja, en einn-
ig ömmur og afar, sem kvarta
yfir því að ekki sé kveðið á um
umgengni við barnabörn í
barnalögum.
 Spurt er hvað sé til ráða þegar
foreldri neitar að umgangast
barn sitt.
 Einnig er áfram spurt um inn-
tak sameiginlegrar forsjár og
m.a. kvartað yfir skorti á upp-
lýsingum um það fyrirkomu-
lag.
 Spurt um forsjá barns eftir
andlát forsjáraðila.
 Enn er kvartað yfir seinagangi
í forsjármálum.
 Ennfremur er spurt um tals-
mann fyrir börn í erfiðum um-
gengnis- og forsjárdeilu-
málum.
 Erindum er varða umgengn-
isrétt stjúpforeldris við börn
maka eftir skilnað hefur fjölg-
að.
 Spurt er um rétt forsjárlauss
foreldris til upplýsingar um
barn í leikskóla og grunnskóla
og hringja bæði foreldrar og
starfsfólk skólanna til að fá
fræðslu um þetta.
 Mikið spurt um skiptingu á
ferðakostnaði barns vegna
umgengni við forsjárlaust for-
eldri. Einnig umgengni barns
við foreldri sem búsett er er-
lendis.
 Mikið er hringt og kvartað yfir
misræmi í löggjöf varðandi
börn, og er þá sérstaklega
bent á barnabætur.
 Ávallt koma erindi í kringum
fermingar á vorin þar sem
spurt er um þátttöku for-
sjárlauss foreldris í ferming-
arkostnaði.
 Ennfremur er spurt um skipt-
ingu kostnaðar milli foreldra
þegar barn þarf á tannrétt-
ingum að halda.
 Faðir vill sanna faðerni sitt, en
móðir neitar að feðra barnið.