Morgunblaðið - 22.09.2002, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
tæki barnið með. Það væri enginn
vafi á að það myndi fara vel um það
hjá mömmu og pabba í Svíney. Ég
sagði henni eins og var að ég vildi
helst reyna að ala barnið upp sjálf á
Íslandi. Herborg spurði þá hvort ég
vildi ekki einfaldlega fara með heim
til Færeyja. Ég sagði henni að ég
væri búin að gera það upp við mig að
mig langaði ekki heim. Ég gæti
hreinlega ekki hugsað mér að fara
þangað.
Það má kannski segja að Herborg
hafi á endanum tekið af mér völdin.
Hún sagði að hún myndi fara með
barnið heim til Færeyja og mér væri
velkomið að koma með. Ef ég vildi
það ekki gæti hún útvegað mér pláss
í sveit hjá góðu fólki. Magnús ætti
systur sem byggi í Sólheimatungu í
Borgarfirði og hún væri tilbúin að
taka mig í vist.“
Jóhanna viðurkennir að dagarnir
áður en Sóley fór til Færeyja hafi
verið erfiðir og kveðjustundin hafi
verið sérstaklega erfið, en hún var
þá orðin fjögurra mánaða gömul.
„Ég hef í reynd aldrei sætt mig fylli-
lega við að svona skyldi fara. Þó að
Sóley fengi gott atlæti í Svíney hefði
ég viljað ala hana upp sjálf.“
Jóhanna hitti Sóleyju ekki aftur
fyrr en 1956 þegar hún fór í fyrsta
skipti í heimsókn til Færeyja. Þá var
Sóley orðin 19 ára gömul.
Stofnaði heimili í Borgarnesi
Leið Jóhönnu lá nú upp í Sól-
heimatungu þar sem hún hitti Egil
Pálsson, en hann var þar vinnumað-
ur. Hann hafði komið fjögurra ára
með móður sinni og tveimur systk-
inum í Borgarnes. Þau bjuggu þar
við knöpp kjör en hann fór að vinna
strax og hann hafði aldur til. Jó-
hanna og Egill stofnuðu heimili í
Borgarnesi árið 1939, en það ár
fæddist þeim sonur, Ólafur. Þau
leigðu herbergi og höfðu aðgang að
eldhúsi. Árið eftir fæddist annar
sonur, Hilmar, en það ár fluttu þau
og tóku á leigu herbergi annars
staðar í bænum. Þriðja veturinn í
Borgarnesi fluttu þau aftur og enn
bættist barn við, Kristinn.
„Þegar við hófum búskap skuldaði
Egill dálítið fé vegna þess að hann
hafði hjálpað móður sinni að stækka
hús sem hún hafði eignast við Borg-
arbraut en hún átti erfitt með að
greiða húsið ein þrátt fyrir að hún
ynni hörðum höndum við ullarþvott
og fleira. Egill borgaði þessa skuld á
tiltölulega skömmum tíma en eðli-
lega gátum við sjálf ekki fest okkur
húsnæði meðan skuldin var ógreidd.
Við höfðum stefnt að því að eign-
ast eigið húnæði því að mér fannst
við vera að henda peningunum út
um gluggann með því að borga
leigu. Auk þess var að sjálfsögðu
mun þægilegra að búa út af fyrir sig
en inni á öðrum.“
Jóhanna sagði að þegar sam-
vinnufélaginu Grímur í Borgarnesi,
sem gerði út Eldborgina, var breytt
í hlutafélag hefði Egill eignast dá-
litla peninga vegna þess að hann var
félagsmaður í Grími. Þessa peninga
notuðu þau til að kaupa sér lítið hús
sem stóð við Gunnlaugsgötu,
skammt frá þeim stað þar sem
Borgarneskirkja stendur í dag. Hús-
ið var kallað Þorbergsbær, en það
var kennt við Þorberg Þorbergsson
sem þar bjó ásamt Sigrúnu Magn-
úsdóttur. Þorbergur var einn fyrsti
daglaunamaðurinn til að setjast að í
Borgarnesi.
„Sigrún og Þorbergur eignuðust
ekki börn en þau létu allar eigur sín-
ar renna til kirkjubyggingarsjóðs,
en Þorbergur barðist fyrir því að
kirkja yrði byggð í Borgarnesi.
Fyrstu peningarnir sem komu í
þennan sjóð voru því peningarnir
sem við Egill borguðum fyrir húsið.“
Launin greidd í vöruúttekt
Egill fékk fyrst vinnu hjá Jóni
Björnssyni kaupmanni, sem kallað-
ur var Jón í Bæ, við almenn verka-
mannastörf, uppskipun, slátrun og
fleira. Á þessum árum tíðkaðist enn
sá siður sem viðgengist hafði um
langan aldur að greiða laun með
vöruskiptum. Egill fékk því ekki
greidda neina peninga, en fékk hins
vegar að taka út vörur í versluninni
fyrir þau laun sem hann vann sér
inn. „Við vorum bæði ósátt við þetta
fyrirkomulag. Ég vildi frekar að Eg-
ill fengi greidda peninga og ráðstafa
þeim sjálf og hann var sama sinnis.
Erfiðlega gekk hins vegar að fá
þessu breytt þó að Egill kvartaði yf-
ir þessu.“
Jóhanna sagðist einu sinni hafa
farið sjálf og kvartað yfir því að Eg-
ill fengi ekki launin greidd í pen-
ingum. Í framhaldi af því hefði Egill
farið að vinna hjá Kaupfélagi Borg-
firðinga, en það borgaði í peningum.
Egill starfaði þar áratugum saman.
Árið sem Jóhanna og Egill fluttu í
Þorbergsbæ fæddist fjórði drengur-
inn, sem skírður var Guðmundur og
lýðveldisárið eignuðust þau enn einn
drenginn sem gefið var nafnið Páll.
Hann fæddist 14. júní, þremur dög-
um fyrir lýðveldishátíðina.
„Allir sem það gátu fóru á Þing-
völl til að vera viðstaddir lýðveld-
istökuna, en ég gat að sjálfsögðu
ekki farið. Einar Sigurðsson og
Hólmfríður Jónsdóttir á Stóra-Fjalli
voru meðal þeirra sem fóru á Þing-
völl, en Einar var bróðir Magnúsar
lögregluþjóns eiginmanns Herborg-
ar og Sigríðar húsfreyju í Sólheima-
tungu. Á leiðinni heim komu þau við
hjá okkur Agli. Líklega hefur Hólm-
fríði fundist ég þurfa á hjálp að
halda með þennan barnahóp. Elsta
barnið var fimm ára, en það yngsta
fjögurra daga. Niðurstaðan varð því
sú að hún fór með Ólaf, Hilmar og
Kristin heim að Stóra-Fjalli. Þar
voru þeir í nokkurn tíma á meðan ég
var að jafna mig eftir fæðinguna.“
Alltaf nóg til að borða
Þegar Jóhanna og Egill fluttu í
Borgarnes fékk Egill sér strax
nokkrar kindur og fljótlega fékk
hann sér líka kú og nokkra hænur. Á
þessum árum má segja að önnur
hver fjölskylda í Borgarnesi hafi
verið með skepnur. Ástæðan var
einföld. Fólk þurfti að nýta alla
möguleika sem gáfust til að komast
af. Kaupið var ekki það hátt í þá
daga að það dygði alltaf fyrir mat og
öðrum nauðþurftum. En með því að
vera með skepnur og rækta kart-
öflur gat fólk aukið verulega tekjur
heimilisins.
„Þó að við Egill værum með stórt
heimili þurftum við að kaupa sáralít-
inn mat. Það var helst að við keypt-
um fisk, en við þurftum ekki að
kaupa kjöt, mjólk eða kartöflur. Það
var alltaf til nægur matur handa öll-
um þótt marga munna væri að
metta.
Mikill tími fór í að heyja handa
skepnunum á sumrin því að það var
að sjálfsögðu grundvöllur þess að
búskapurinn gengi upp að alltaf
væri til nóg af heyjum og það pass-
aði Egill ávallt vel upp á.
Við eignuðumst tún ofan við Borg-
arnes sem kallað var Egils-tún eða
bara Túnið. Þarna heyjuðum við í
mörg sumur og raunar byggði Egill
sér fjárhús á þessum stað og var
með kindurnar þar í mörg ár. Ég tók
alltaf virkan þátt í heyskapnum með
Agli. Hann sló og ég sneri heyinu.
Það var hins vegar dálítið mál fyrir
mig að fara með öll börnin upp á tún
til að snúa því að þangað var þó-
nokkur spölur. Við áttuðum okkur
fljótlega á því að það var best fyrir
okkur að dvelja þar samfleytt yfir
sumarið meðan við vorum að heyja.
Egill byggði því lítið hús upp á túni,
nokkurs konar sumarhús. Raunar
var þetta hús af sumum kallað fyrsti
sumarbústaðurinn í Borgarnesi. Í
húsinu var eitt herbergi og eldhús.
Við komum kolaeldavél fyrir í eld-
húsinu. Þarna vorum við öll meira
og minna allt sumarið. Egill þurfti
að sjálfsögðu að stunda sína vinnu
hjá Kaupfélaginu þó að nóg væri að
gera í heyskap en hann fór á milli á
hjóli. Það var oft spaugilegt að fylgj-
ast með þegar hann kom hjólandi úr
vinnunni. Krakkarnir hlupu fagn-
andi á móti pabba sínum. Kýrin og
kálfurinn hlupu líka á móti honum
og jafnvel hænurnar hlupu af stað til
að bjóða hann velkominn.
Egill vann öll haust í slátrun, en
hann þótti einstaklega duglegur
fláningsmaður. Sauðfjárslátrun er
líkamlega mjög erfið vinna og Egill
kom oft þreyttur heim. Þó að hann
ynni alveg fram í myrkur við slátrun
þurfti hann eins og áður að mjólka
kýrnar. Og að sjálfsögðu þurfti hann
að vakna fyrir allar aldir á morgn-
ana til að fara að mjólka og sinna
kúnum.
Ég hafði stundum áhyggjur af
Agli því að kappið var oft svo mikið
að hann gætti ekki að sér. Það kom
líka fyrir að hann ofgerði sér í vinnu.
Ástæðan fyrir vinnuhörkunni var
m.a. sú að fláningsmennirnir unnu í
akkorði sem kallað var, þ.e. kaup
þeirra tók að hluta til mið af því
hvað þeir afköstuðu miklu, en í þá
daga sá fláningsmaðurinn um flán-
ingu á hverri kind fyrir sig. Síðar
breyttist vinnan mikið við slátrun
þegar færibandið var tekið í notkun.
En það var fleira en akkorðið sem
átti þátt í ákafanum í Agli við flán-
inguna. Fláningsmennirnir kepptust
að sjálfsögðu við að vera efstir eftir
daginn, að nokkru leyti vegna þess
að litið var upp til þess sem var efst-
ur. Segja má að því hafi fylgt viss
virðingarsess. Til að tryggja rétta
talningu skáru fláningsmennirnir
dindilinn af lömbunum og í lok dags
voru dindlarnir taldir. Æðioft var
það Egill sem var með flesta dindla í
fötunni sinni eftir daginn, en hann
fékk harða keppni frá öðrum dug-
legum mönnum.
Svo var það einhverju sinni sem
það gerðist aftur og aftur að annar
fláningsmaður reyndist vera með
fleiri dindla í fötunni en Egill. Hann
kunni þessu illa og kepptist við sem
aldrei fyrr, en samt varð hann að
láta í minni pokann. Þetta þótti hon-
um undarlegt, en hann glotti þegar
hann komst að því að keppinautur
hans hafði sigrað með því að beita
brögðum. Þannig var að hann hafði
stundað það að kaupa dindla af öðr-
um lakari fláningsmönnum til að
tryggja sér sigur í keppninni við Eg-
il.“
Það var oft mikið að gera
Jóhanna hefur ekki mörg orð um
sína eigin vinnu þegar hún er spurð
hvort hún hafi ekki oft verið þreytt,
en hún og Egill eignuðust alls 15
börn en tvö þeirra dóu ung. Þetta
eru Ólafur, Hilmar, Kristinn, Guð-
mundur, Páll, Rannveig, Þorbergur,
Sigrún, Eygló, Sonja, Sólrún, Hans
og Jenný. Öll bera þau millinafnið
Lind.
„Það var oft mikið að gera, en
þetta gekk allt vel. Maður þurfti
kannski að vera dálítið skipulagður í
húsverkunum til að allt gengi upp.
Egill keypti snemma rafmagnstæki;
hrærivél, þvottavél og fleiri tæki.
Einnig keyptum við prjónavél. Þessi
heimilistæki léttu mér vinnuna. Þá
gat ég t.d. unnið við prjónavélina á
meðan kaka var að bakast í ofninum
og þvottavélin var að þvo þvottinn.
Þó við værum með stórt heimili og
marga munna að metta söfnuðum
við Egill aldrei skuldum. Búskap-
urinn tryggði að það var ávallt næg-
ur matur á borðum og það leið eng-
inn skort. Að sjálfsögðu þurftum við
að gæta aðhalds í öllu. Ég saumaði
t.d. öll föt á börnin, oft upp úr
gömlu. Rúmfötin saumaði ég upp úr
hveitipokum. Í pokunum var ágætt
efni og þegar búið var að þvo þá
saumaði ég lök og koddaver upp úr
þeim.“
Jóhanna sagði að það hefði orðið
mikil breyting þegar rafmagn var
lagt í Þorbergsbæ. „Egill var strax
áhugasamur um að nýta sér kosti
rafmagnsins en til þess þurfti að
sjálfsögðu að kaupa rafmagnstæki.
Hann var í hópi þeirra Borgnesinga
sem fyrstur pantaði rafmagnselda-
vél. Hann hafði gaman af því að
segja frá því að þeir menn sem
fyrstir keyptu sér rafmagnseldavél í
Borgarnesi voru sýslumaðurinn,
pósthússtjórinn og Egill Pálsson.
Rafmagnseldavélin okkar var stór
vél af amerískri gerð. Hún leysti
kolaeldavélina af hólmi. Nýja elda-
vélin vakti að vonum forvitni og
margir lögðu leið sína til okkar til að
skoða hana. Meðal þeirra var Guð-
finna gamla hálfsystir Guðveigar
móður Egils. Henni varð að orði
þegar hún sá nýju eldavélina: „gat
hin ekki dugað?“
Ég gat ekki stillt mig um að hlæja
og sagði að kolavélin hefði sjálfsagt
getað dugað lengur en þessi nýja
rafmagnseldavél væri svo þægileg.
Þannig var þetta í þá daga. Aukin
þægindi voru ekki endilega efst í
huga gamla fólksins.“
Góða skapið er dýrmætt
Egill Pálsson lést árið 1992, en
þegar hann veiktist var Jóhanna
stödd í heimsókn í Færeyjum. Hún
hefur heimsótt ættingja og vini í
Færeyjum mörgum sinnum á síð-
ustu árum. „Það er gaman að koma
til Færeyja, en ég er ekkert viss um
að ég hefði viljað búa þar alla tíð.
Það er svo oft skýjað og mikil þoka í
Færeyjum. Ég vil hafa sól í kringum
mig. Ég á lítið fallegt gróðurhús
heima á Gunnlaugsgötu og þar
finnst mér gott að vera.“
Eftir að Jóhanna komst á efri ár
hefur hún stundað sundleikfimi und-
ir stjórn Írisar Grönfeldt íþrótta-
þjálfara. Hún sagði að sú hreyfing
sem hún fengi í sundinu hefði hjálp-
að sér að halda góðri heilsu.
Afkomendur Jóhönnu eru orðnir
75. Hún á 14 börn á lífi, 37 barna-
börn og 24 barnabarnabörn.
„Þegar ég lít til baka finnst mér
ég hafa átt góða og hamingjuríka
ævi. Það hefur hjálpað mér mikið að
guð gaf mér létta lund. Það er svo
miklu auðveldara að takast á við lífið
og þau vandamál, sem vissulega
geta komið upp, ef maður á gott
skap. Það er óskaplega dýrmætt.
Mamma var sérlega skapgóð mann-
eskja og það var alltaf líf og fjör í
kringum hana. Þaðan er lunderni
mitt runnið. Börnin mín hafa einnig
erft þennan hæfileika því þau eru öll
frekar skapgóðar manneskjur og
hafa jákvætt viðhorf til lífsins. Ég
vona að barnabörnin og barnabarna-
börnin fái einnig sinn skerf af góða
skapinu. Ef svo er hef ég gefið þeim
gott veganesti í lífinu sem ég vona
að þau beri gæfu til að rækta,“ sagði
Jóhanna Lind að lokum.
Morgunblaðið/Egill
Jóhanna Lind með Sóleyju dóttur sinni sem ólst upp í Færeyjum. Með þeim á myndinni eru börn Sóleyjar, Gissi og Jórunn.
egol@mbl.is
Morgunblaðið/Egill
Þegar Jóhanna heimsótti Færeyjar sl. vor hitti hún frænda sinn, Jóhannes
Lind, sem býr í Æðuvík. Þau höfðu þá ekki sést í áratugi, en Jóhanna var skírn-
arvottur þegar Jóhannes var skírður 1936.