Morgunblaðið - 22.09.2002, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR talað er um að ein-hver sé afreksmaður dett-ur sjálfsagt fæstum í hugað nefna húsmóður. Þaðhefur sjaldan verið flokk-
að sem afrek að vera húsmóðir allt
sitt líf. En hvað er hægt að segja um
lífsstarf konu sem hefur eignast 16
börn, alið upp 13 og það á tímum
þegar leikskólar og ýmis nútíma-
þægindi voru vart til? Er slík mann-
eskja ekki afreksmaður?
Jóhanna Lind Pálsson frá Borg-
arnesi mótmælir þegar hún er spurð
hvort hún sé ekki afreksmaður.
„Mér finnst ég ekki hafa unnið neitt
afrek. Það var reyndar oft mikið að
gera, en þetta gekk allt vel.“
Jóhanna er fædd 11. september
1916 í Svíney í Færeyjum. Hún var
fjórða í röðinni af sex systkinum.
„Móðir mín hét Kristina Danielsen.
Hún varð ekkja 28 ára gömul þegar
eiginmaður hennar, Guttormur
Mikaelsen, fórst árið 1913 ásamt
fimm öðrum sjómönnum frá Svíney.
Hún átti þá tvö lítil börn, Hans Pet-
er fjögurra ára og Karólínu tveggja
ára, en auk þess var hún ófrísk þeg-
ar þetta gerðist og árið eftir fæddist
dóttirin Gunnhild.
Eins og nærri má geta var þetta
hræðilega slys mikið áfall fyrir Sví-
neyinga ekki síst vegna þess að
tæpu ári áður hafði annar Svíneyj-
arbátur farist og með honum fimm
ungir menn. Í Svíney bjuggu á þess-
um tíma innan við 200 manns. Stórt
skarð var höggvið í þeirra raðir. Sjó-
slys voru hins vegar tíð á þessum ár-
um og sjálfsagt hefur fólkið reynt að
láta þetta ekki á sig fá. Þetta hefur
án efa verið mikið áfall fyrir
mömmu. Hún ræddi þetta hins veg-
ar aldrei við okkur systkinin.
Þegar Guttormur féll frá höfðu
hann og mamma komið sér upp
ágætu húsi. Það stóð aðeins fyrir ut-
an meginbyggðina í Svíney á stað
sem kallaður var Bö. Þar voru átta
hús og meðal þeirra sem bjuggu úti
á Bö voru Jóhannes og Jóhanna
Lind. Elsti sonur þeirra var Páll
Lind, fæddur 1890. Það leið ekki á
löngu þangað til hann og mamma
fóru að búa saman, en þau gengu í
hjónaband 1915. Árið eftir fæddist
ég. Síðar eignuðust þau tvær dætur
til viðbótar, Hansínu, sem var fædd
1918 og Jenný, sem var fædd 1921.“
Fékk silfurpening
frá danska kónginum
Jóhanna sagði að það hefði verið
gott að alast upp í Svíney. Þar hefði
verið skemmtilegt fólk. „Jóhannes
Lind, afi minn, var afskaplega
skemmtilegur maður. Hann var með
mikið grátt skegg og ég man eftir
því að einhverju sinni þegar afi kom
heim eftir að hafa verið í uppskipun
að amma tók á móti honum og þvoði
honum um andlitið. Síðan þvoði hún
fætur hans. Einhver hafði á orði
hvort Jóhannes Lind gæti ekki
þvegið sér sjálfur. „Hann er svo
þreyttur. Hann er búinn að vera í
uppskipun,“ svaraði hún.
Það var örugglega rétt hjá ömmu,
að menn urðu þreyttir eftir að hafa
unnið í uppskipun. Það var engin
höfn í Svíney og því urðu stóru skip-
in að liggja við festar úti fyrir eyj-
unni. Allur farmur var fluttur að
landi í litlum bátum og þaðan báru
menn hann á bakinu í land. Afi var
því örugglega þreyttur en ég held
nú samt að hann hefði nú kannski
getað þvegið sér sjálfur. Amma var
hins vegar mikil gæðakona og dekr-
aði við hann afa.
Mér þótti afar vænt um Jóhönnu,
ömmu mína, sem ég er skírð eftir.
Ég leitaði mikið til hennar. Amma
sýndi mér stundum í kistuna sína
þar sem hún geymdi ýmislegt dót.
Þar var m.a. dót sem hún geymdi til
minningar um Hanus, en hann var
sonur hennar sem lést í blóma lífs-
ins.
Einu sinni sýndi amma mér silf-
urpening sem afi hafði fengið frá
danska kónginum og um leið sagði
hún mér söguna af því hvernig hann
eignaðist peninginn. Þannig var að
einhverju sinni kom Friðrik VIII,
sem þá var konungur Danmerkur, í
heimsókn til Færeyja. Þegar Jó-
hannes Lind frétti af því að von væri
á konungi fylltist hann ákafri löngun
til að hitta hann og færa honum
kveðju frá Svíneyingum. Hann
klæddi sig því upp í sín fínustu föt,
sem voru að sjálfsögðu færeyski
þjóðbúningurinn, og fór til Þórs-
hafnar þar sem von var á konung-
inum. Ferðalagið frá Svíney tók tvo
daga.
Einhvern veginn náði Jóhannes
að heilla Friðrik konung; a.m.k. gaf
konungur honum silfurpening.
Amma sagði mér að kónginum hefði
þótt hann vera í svo fallegum fötum
og með svo fallegt skegg að hann
hefði aldrei séð jafnfallegan mann í
færeyskum þjóðbúningi. Ég veit
ekki hvort það var rétt eða hvort
henni sjálfri þótti afi einfaldlega
vera svo fallegur maður og að það
hlyti að hafa verið þess vegna sem
kóngurinn gaf honum peninginn.
Jóhannes Lind var glaðsinna og
þótti dálítið gaman að fá sér í staup-
inu. Einu sinni fékk hann sér helst
til mörg staup. Hann hafði sofnað,
en þegar hann vaknaði vissi hann
ekki hvort hann var staddur á himn-
um eða einhvers staðar á verri stað.
Í ljós kom að hann var staddur úti á
rúmsjó í skoskum togara. Togarinn
var á leið til veiða við Ísland. Afi átti
ekki annan kost en dvelja í skipinu
þangað til það kom aftur til Fær-
eyja. Væntanlega hefur hann tekið
til hendinni eins og aðrir í áhöfninni
því þegar honum var skilað á land í
Færeyjum mörgum vikum seinna
voru honum greidd laun.“
Jóhönnu segir sig hafa grunað að
afi sinn hafi verið dálítið fljótfær.
Þegar Tummas, sonur hans, kvænt-
ist flutti hann til Austureyjar þar
sem hann byggði sér hús. Jóhannes
fór til að hjálpa honum við húsbygg-
inguna og varð svo hrifinn af að-
stæðum í eyjunni, ekki síst hvað
stutt var í mó, að hann ákvað að
flytja húsið sitt og allt sitt hafurtask
til Tummasar. Hún sagði að Svíney-
ingum hefði fundist þetta hið mesta
óráð og hefðu reynt að fá hann ofan
af þessu. Honum hefði hins vegar
ekki verið þokað.
„Ég var 13 ára þegar þetta gerð-
ist og ég komst í mikið uppnám þeg-
ar amma gekk niður í fjöru til að
sigla burt frá Svíney.
Tveimur árum seinna kom afi hins
vegar aftur til Svíneyjar. Ástæðan
fyrir því að hann sneri aftur var sú
að honum leiddist í Austurey og
saknaði Svíneyjar.“
Sjómennirnir í Svíney höfðu sterk
tengsl við Ísland því að áratugum
saman sóttu þeir sjóinn við sunnan-
og austanvert Ísland. Í Klakksvík
var öflug útgerð sem var í eigu
Jegvan Kjölbro útgerðarmanns.
Hann átti mörg skip sem hann sendi
til veiða við Ísland og Grænland þar
sem voru gjöful fiskimið. Nær allir
karlmenn í Svíney unnu hjá þessari
útgerð og voru fjarri heimilum sín-
um stærstan hluta ársins.
Jóhanna sagði að litlu hefði mátt
muna að faðir hennar færist við
Grænland. „Sjómennirnir fiskuðu
alltaf á litlum opnum bátum sem var
róið frá skonnortunni. Pabbi var á
bát með tveimur öðrum mönnum.
Veður breytist oft snöggt við Græn-
land og það fengu þeir að reyna að
þessu sinni. Bátnum hvoldi og skips-
félagar pabba drukknuðu báðir.
Pabbi komst hins vegar á kjöl og var
þar talsvert lengi. Það sem bjargaði
honum var að hann var í gulum olíu-
stakk og það glampaði á hann þegar
sólin fór að skína. Félagar hans á
skonnortunni komu auga á hann og
björguðu honum. Pabbi fór aldrei
aftur til veiða við Grænland eftir
þetta óhapp.“
Lærði að synda í Svíney
Allmörg börn voru í Svíney og þar
var að sjálfsögðu rekinn skóli.
„Við krakkarnir í Svíney vorum
sérstaklega heppin með kennara.
Hjalmar Joensen, sem seinna
kenndi sig við Hátún, kom ungur
maður til Svíneyjar og kenndi þar í
um 20 ár. Hann var einstaklega góð-
ur kennari. Hann var mikill mús-
íkmaður og spilaði bæði á fiðlu og
orgel. Hann stofnaði barnakór í
Svíney, sem var fyrsti barnakórinn
sem starfræktur var í Færeyjum.
Hjalmar kenndi okkur líka að
synda. Engin sundlaug var í Svíney,
en þar er hins vegar mikið af góðu
vatni. Það var einhverju sinni þegar
karlmennirnir voru komnir heim af
sjónum og lítið var að gera hjá þeim
að hann fékk þá til að byggja laug í á
sem kölluð er Stórá. Steyptur var
veggur þvert fyrir og lágir veggir til
sitthvorrar hliðar. Vatnið rann í
laugina og síðan yfir vegginn á ein-
um stað. Þetta var ágætis sundlaug.
Vatnið var að vísu nokkuð kalt en
við létum það ekki á okkur fá.
Danir fylgdust sérstaklega með
dönskukennslunni. Sérstakur náms-
stjóri kom frá Danmörku til að prófa
okkur í dönsku. Hann las upp texta
og við áttum að skrifa niður. Ég
fann að Hjalmar var dálítið stress-
aður þegar námsstjórinn var að
prófa okkur. Hann hefur sjálfsagt
haft áhyggjur af útkomu nemend-
anna, en hann hefði getað sleppt því.
Dag einn kom Hjalmar brosandi inn
í skólann og tilkynnti okkur að hann
hefði fengið bréf og að í því stæði að
Svíneyjarskóli væri besti skólinn í
Færeyjum. Hann var bæði ánægður
og stoltur og við vorum það líka.“
Eftirminnilegt grindhvaladráp
Færeyingar eru frægir fyrir
grindhvalaveiðar sem stundaðar
hafa verið um aldir. Jóhanna sagði
að grindin hefði skipti miklu máli
fyrir Færeyinga. „Það var mikið fjör
og spenningur ef það fréttist af
grindhval. Það var aldrei drepin
grind við Svíney vegna þess að þar
er enginn mjór fjörður, en Svíney-
ingar fengu hins vegar sinn hlut í
veiðinni.
Mér er eftirminnilegt þegar ég
var viðstödd grindhvaladráp í
Klakksvík. Ég var þá 15 ára. Þegar
fréttist af grind stutt frá Klakksvík
varð uppi fótur og fit og menn
þustu af stað. Æsingurinn og kapp-
ið var mikið. Klakksvíkurfjörður er
langur og það tók talsverðan tíma
að reka grindina inn í fjarðarbotn,
en þegar þangað kom hófust menn
handa við að drepa hvalina. Þetta
var óhemju stór grind og mikill
hamagangur og læti eins og jafnan
er þegar verið er að drepa grindina.
Á sama tíma og grindhvaladrápið
stóð yfir var skip að koma frá Spáni
til að ná í fisk. Skipverjarnir vissu
ekki hvað var að gerast í firðinum.
Þeir sáu bara menn með hnífa á lofti
sem börðust í fjarðarbotninum og
sjórinn var orðinn rauðlitaður. Skip-
verjarnir höfðu aldrei séð annað eins
og þorðu ekki fyrir sitt litla líf að
fara í land. Þeir sendu að lokum lít-
inn bát frá skipinu til að kanna hvað
væri að gerast. Það er kannski ekki
furða þó að þeir væru óttaslegnir því
hvergi í heiminum er staðið að hval-
veiðum með sama hætti og í Fær-
eyjum.“
Jóhannes Patursson dregur upp
færeyska fánann
Eftir að skólagöngu lauk fór Jó-
hanna að vinna í fiski í Klakksvík.
Hún sagði að pabbi sinn hefði hins
vegar haft mikinn áhuga á að hún
héldi áfram að læra og því hefði orð-
ið úr að hún færi á saumanámskeið í
Þórshöfn. „Meðan ég var í Þórshöfn
dvaldi ég hjá Siggu Maríu, systur
pabba, sem þar bjó. Hún var ráðs-
kona hjá tveimur kaupmönnum,
Hans Niklasen og Sigurði Niklasen,
en þeir ráku bókaverslun og prent-
smiðju í miðbæ Þórshafnar.
Hús kaupmannanna var mjög vel
búið innandyra og við það var fal-
legur garður. Þeir hafa sjálfsagt
Góða skapið hefur
Amma og afi Jóhönnu Lind hétu Jóhanna og Jóhannes Lind. Jóhannes flutti
húsið sitt frá Svíney til Austureyjar, en sneri svo aftur tveimur árum seinna því
að hann saknaði Svíneyinga. Myndin er tekin í kringum 1930, en Jóhannes og
Jóhanna voru fædd 1860.
Jóhanna Lind Pálsson flutti frá Færeyjum til Ís-
lands tæplega tvítug að aldri. Hún eignaðist 16
börn, en ól upp 13 börn. Jóhanna rifjar upp við-
burðaríka ævi sína í Færeyjum og á Íslandi. Við
sögu koma meðal annars Friðrik Danakonungur,
Jóhannes Patursson sjálfstæðishetja Færeyinga, Jó-
hannes Lind sjómaður í Svíney og Egill Pálsson
verkamaður í Borgarnesi.
Morgunblaðið/Þorkell
Jóhanna Lind er að verða 86 ára gömul en heldur enn góðri heilsu þrátt fyrir að hafa unnið langan vinnudag.