Morgunblaðið - 22.09.2002, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MEÐ björgunaræfing-um erum við að æfaleikrit, sem við von-umst til að þurfaaldrei að frumsýna.
Ef við hinsvegar neyðumst til að
frumflytja verkið, hlýtur það að
vera markmiðið að ná hámarksár-
angri, hvort sem við þurfum að berj-
ast við eld, bjarga skipi eða skips-
félögum, sem kunna að vera ofan í
sjó eða innilokaðir einhvers staðar
um borð. Eins og í öllum leikritum,
þarf sérhver meðlimur áhafnarinnar
að kunna upp á hár sitt hlutverk svo
hægt sé að freista þess
að afstýra áföllum. Æf-
ingar um borð í skipum
eru hluti skylduverkefna
áhafnar. Tilgangurinn
með þeim er að gera áhöfnina fær-
ari en ella um að bregðast við ef
neyðarástand skapast svo bjarga
megi skipi og mannskap úr aðsteðj-
andi hættu. Í öryggisviku sjómanna
er stefnt að því að leggja áherslu á
slysavarnir og æfingar um borð í
skipum sem því miður eru ekki
stundaðar í þeim mæli sem lög og
reglur kveða á um,“ segir Hilmar
Snorrason, skólastjóri Slysavarna-
skóla sjómanna.
Margir bera við tímaskorti fyrir
að stunda ekki reglubundnar björg-
unaræfingar, að sögn Hilmars. „Við
vitum að þetta er bara fyrirsláttur.
Ef menn hafa tíma til að fara út á
sjó til að veiða fisk, hafa þeir líka
þeim skyldum að gegna að búa til
tíma fyrir æfingarnar. Björgunar-
æfing, sem felur í sér að yfirgefa
skip, á ekki að taka nema mínútur
enda höfum við ekki heilan dag til
að komast frá skipinu ef eitthvað
kemur fyrir. Við þurfum að bregð-
ast við strax enda er það viðbragðs-
flýtirinn sem skiptir mestu máli og
verið er að þjálfa. Sjómenn verða að
fara að átta sig á því að í björgunar-
æfingum felast ákveðnar vinnu-
skyldur, líkt og það er skylda skip-
stjórans að stjórna skipinu,
hásetans að standa í vinnslunni, vél-
stjórans að ræsa vélina og kokksins
að elda mat. Þar sem skipstjórinn
hefur með höndum alla verkstjórn
um borð, er það að sama skapi hans
að boða til æfinga. Honum ber jafn-
framt að vera þátttakandi en ekki
áhorfandi, eins og dæmi eru um,
enda hefur hann ákveðnum skyldum
að gegna í öllum neyðaráætlunum,
skyldum sem hann þarf að æfa sig
í.“
Kröfur um tíðni og umfang æf-
inga eru breytilegar eftir starfsemi
og tegund skipa, en þær gera ráð
fyrir báta- og brunaæfingum a.m.k.
vikulega á farþegaskipum, mánaðar-
lega á flutningaskipum yfir 500
brúttótonnum, á þriggja mánaða
fresti á fiskiskipum 15–24 metrar að
lengd og mánaðarlega á skipum yfir
24 metrar að lengd. Æfingar skulu
haldnar innan sólarhrings frá því
skipið lætur úr höfn, hafi meira en
fjórðungur áhafnar ekki tekið þátt í
þeim báta- og brunaæfingum sem
haldnar voru síðast um borð í skip-
inu. Í reglum er skýrt kveðið á um
hvað skuli æft um borð í skipum.
Halda skal báta- og brunaæfingu,
þ.e. „skipið yfirgefið“ og „eldur um
borð“. Jafnframt er krafa um æfing-
ar í meðferð léttbáta ef skip eru bú-
in slíkum bátum. Æfð skal sjósetn-
ing þeirra með áhöfn eigi sjaldnar
en á þriggja mánaða fresti. Í öllum
skipum, 24 m eða lengri, skulu vera
neyðaráætlanir og öryggisplön.
Neyðaráætlunin skal innihalda skýr
fyrirmæli um viðbrögð á neyðar-
stundu og skal því æft eftir henni.
Mikilvægt er að loknum æfingum að
ræða árangur æfingarinnar. Taka
skal saman atriði, sem betur mega
fara og endurskipuleggja aðgerðir
ef þess þarf. Neyðaráætlunin skal
síðan leiðrétt og næsta æfing haldin
samkvæmt nýju áætluninni.
Eitt slys á dag
Tilkynnt slys á sjó til Trygginga-
stofnunar eru nú nálægt því að vera
eitt á dag og er hér bæði um að
ræða minniháttar og meiriháttar
slys, en rétt er að taka fram að slys
á sjó eru alls ekki öll tilkynnt. Ef lit-
ið er til banaslysa á hafi úti, er fjöldi
þeirra afar breytilegur. Til að
mynda hafa tveir sjómenn farist í
einu slysi það sem af er þessu ári.
Sex menn fórust í fyrra í þremur
skipssköðum og á tveimur árum þar
á undan fórust samtals þrír menn.
„Við þurfum að standa saman svo
fækka megi slysum á sjó sem eru
alltof mörg þótt segja megi að þeim
hafi fækkað um nær helming á und-
anförnum tíu árum. Þess má reynd-
ar líka geta að sjómönnum hefur
einnig farið fækkandi.“
Þegar Hilmar er inntur álits á
hugsanlegum orsökum fyrir slysa-
tíðni á sjó, svarar hann því til að í
sínum huga sé það fyrst og fremst
þreyta sem sé að hrjá íslenska sjó-
menn. „Þreyta, sem endilega þarf
ekki að þýða svefnleysi, orsakar það
að menn temja sér aðgæsluleysi og
er hún að mínu mati stór liður í
þeirri orsakakeðju, sem að lokum
leiðir til slyss. Svo má auðvitað ekki
gleyma þeirri almennu tiltrú manna
um að ekkert geti hent mann. Það
er svo merkilegt að menn eru að
slasa sig við venjubundin rútínu-
störf, sem þeir hafa stundað ár eftir
ár í misjöfnum veðrum. Allt í einu
verður eitthvað til þess að venjulegt
vinnuumhverfi breytist í slysaum-
hverfi sem augnabliksathyglisbrest-
ur eða aðgæsluleysi veldur. Það er
ekki nóg að koma á frívakt og eyða
henni í myndbandsgláp þegar lík-
aminn kallar á hvíld. Menn eiga auð-
vitað hiklaust að hugleiða það hvers
konar vaktakerfi er líklegast til að
hvíla mannskapinn sem best á milli
tarna því ekki er gefið að okkar
hefðbundna vaktafyrirkomulag sé
best til þess fallið.“
Undirbúningsnefnd öryggisvik-
unnar gerir sér vonir um að há-
punktur hennar verði klukkan 13.00
þriðjudaginn 1. október, en þá er
stefnt að því að fá sem flesta ís-
lenska sjómenn til að taka þátt í
björgunaræfingum um borð í sínum
skipum, fiskiskipum jafnt sem kaup-
skipum, hvort sem þau eru bundin
við bryggju eða á hafi úti. „Við von-
um að sem flestar neyðarbjöllur
hringi á þessum tíma og að sjómenn
þessa lands taki höndum saman og
haldi æfingar um borð í skipunum
og velji sér sem viðfangsefni eitt-
hvað af því, sem þeim ber lögum
samkvæmt að æfa sig í. Í skipum,
sem eru yfir 24 metrar að lengd,
eiga menn að vera með og æfa
reglulega áætlun um viðbrögð ef
skipið sekkur, eldur kemur upp eða
maður fellur fyrir borð. Við hjá
Slysavarnaskóla sjómanna leiðbein-
um um æfingar og komum mönnum
af stað með hvernig þeir eigi að bera
sig að á sex stöðum á landinu með
stutt námskeið í hvernig æfingar
eru haldnar. Verður þetta föstudag-
inn 27. og mánudaginn 30. septem-
ber. Öryggisvikan hefst fimmtudag-
inn 26. september kl. 11.00 og viljum
við að sem flest skip flauti örygg-
isvikuna inn með skipslúðrum í eina
mínútu. Á sama tíma mun björg-
unarbátur verða sjósettur í Sunda-
höfn af einu skipa Eimskipafélags-
ins. Sérstakur öryggisdagur sjó-
manna verður haldinn við Reykja-
víkurhöfn laugardaginn 28. sept-
ember þar sem til sýnis verða
mismunandi skipategundir og þá
mun þyrla frá Landhelgisgæslunni
koma á staðinn. Ýmsir aðilar munu
væntanlega kynna starfsemi sína og
þá verður efnt til kappsunds. Við
hvetjum sjómenn til að koma og
taka þátt í öryggisdeginum og þeir,
sem eru utan höfuðborgarsvæðisins,
fari niður á bryggjur í sínum byggð-
arlögum og sameinist í umræðum og
athöfnum um öryggismál sín. Þá er í
undirbúningi að ljúka öryggisviku
að þessu sinni með ráðstefnu um
aukið öryggi sjófarenda fimmtudag-
inn 3. október. Að undirbúningi ör-
yggisvikunnar standa: samgöngu-
ráðuneytið, Siglingastofnun, Slysa-
varnaskóli sjómanna, Landhelgis-
gæslan, Samband íslenskra kaup-
skipaútgerða, Landssamband ís-
lenskra útvegsmanna, Landssam-
band smábátaeigenda, Farmanna-
og fiskimannasambandið, Vélstjóra-
félagið, Sjómannasambandið og
Reykjavíkurhöfn.
Hnattvæðing kallar á samræmingu
Eitt af höfuðverkefnum Alþjóða-
siglingamálastofnunarinnar er að
auka menntun, þjálfun og öryggi
sæfarenda og hafa aðildarþjóðir
IMO samþykkt tvær alþjóðagerðir,
sem lúta að menntun, þjálfun og ör-
yggi sæfarenda. Árið 1990 var sam-
þykktur alþjóðakóði um öryggis-
stjórnun skipa og mengunarvarnir.
Reglur þessar lúta að ábyrgð stjórn-
enda skipafélaga á því að skipafloti
á þeirra vegum uppfylli ströngustu
öryggiskröfur og sé búinn fullkomn-
ustu mengunarvörnum. Kóðinn
kveður einnig á um að innan hvers
skipafélags, bæði í landi og á skip-
um, sé gæðakerfi sem nær til örygg-
isstjórnunar og mengunarvarna. Ár-
ið 1995 var svo samþykkt breyting á
alþjóðasamþykkt um menntun og
þjálfun, skírteini og vaktstöður far-
manna á kaupskipum. Hún miðar að
því að um allan heim séu gerðar
sömu kröfur til þeirra, sem starfa í
siglingum, um menntun, þekkingu
og slysavarnir á sjó. Með þessum al-
þjóðasamþykktum hafa verið lög-
leiddar reglur um lágmarksöryggi
og menntun sjómanna í aðildarlönd-
um IMO þar sem aukin hnattvæðing
kalli á samræmdar kröfur í mennt-
un og öryggi sjómanna.
Í tilefni hálfrar aldar afmælis Al-
þjóðasiglingamálastofnunarinnar í
september í fyrra boðaði samgöngu-
ráðherra til hringborðsumræðna
þar sem samþykkt var tillaga Hilm-
ars Snorrasonar þess efnis að al-
þjóðlegi siglingadagurinn yrði hér
eftir haldinn hátíðlegur sem al-
mennur öryggisdagur íslenskra sjó-
manna. Ráðherra hefur í kjölfarið
gert að tillögu sinni að lokavika
septembermánaðar ár hvert verði
tileinkuð öryggi íslenskra sjómanna.
Sú vika verði nýtt til að vekja menn
til umhugsunar um öryggismál sjó-
manna, hvetja áhafnir íslenskra
skipa til björgunaræfinga á sjó og
umræðna um hvar úrbóta sé þörf í
þjálfun og meðferð öryggisbúnaðar
skipa.
Langtímaáætlun í öryggismálum
Jafnframt er nú verið að vinna
eftir svokallaðri langtímaáætlun í
öryggismálum sjófarenda 2001–
2003, sem samþykkt var samhljóða
á Alþingi 19. maí 2001. Meginmark-
mið hennar er átak í öryggismálum
og var gert ráð fyrir að veita 45
milljónir króna til verkefnisins. Sér-
Æfingar auka öryggi
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Hilmar Snorrason, skólastjóri Slysavarnaskóla sjómanna og skipstjóri, siglir Sæbjörginni út Eyjafjörð í átt til Ísafjarðar.
Æfð er björgun manna úr sjó með ýmiskonar búnaði eins og Markúsarnetinu.
Öryggisvika sjómanna verður haldin hér á landi
dagana 26. september til 3. október í tengslum við
alþjóðlegan siglingadag Alþjóðasiglingamálastofn-
unarinnar, IMO, næstkomandi fimmtudag. Í sam-
tali við Jóhönnu Ingvarsdóttur sagði Hilmar
Snorrason, skólastjóri Slysavarnaskóla sjómanna,
að tilgangurinn væri að fá íslenska sjómenn til að
hugsa um eigið öryggi. Blásið verður til björgunar-
æfinga í sem flestum íslenskum skipum kl. 13
1. október og framvegis verður stefnt að því að
helga alþjóðlega siglingadaginn öryggi íslenskra
sjómanna.