Morgunblaðið - 22.09.2002, Blaðsíða 17

tilefni til að grafa upp gömul blótsyrði
um Súdeta-Þjóðverja; þeir hefðu ver-
ið „fimmta herdeild Hitlers“, þeir
hefðu sjálfir viljað „heim í [þýzka]
Ríkið“ („heim ins Reich“ á þýzku) og
fengið þá „ósk“ sína uppfyllta, og
„brottrekstur úr landi væri vægari
refsing en líflát,“ sem annars væru
viðurlögin við landráðum.
Í hinni opinberu umræðu í Þýzka-
landi komu þessi ummæli tékkneska
forsætisráðherrans, sem annars telur
sig vera pólitískan samherja Ger-
hards Schröders kanzlara, mjög á
óvart, enda eru nú liðin fimm ár síðan
gengið var frá svokallaðri þýzk-tékk-
neskri yfirlýsingu, sem sagnfræðing-
ar og stjórnarerindrekar beggja
landa höfðu samið. Tilgangur hennar
hafði verið að loka þessum ljóta kafla
fjandskapar fyrri tíma og skapa
grundvöll fyrir því að þjóðirnar litu
sameiginlega björtum augum til
framtíðar. Nú vöknuðu menn upp við
þann vonda draum, að þessi annars
ágæta yfirlýsing hafði greinilega ekki
breytt neinu. Draugar fortíðarinnar
voru jafnvel enn sprækari en fyrr, og
stjórnmálamenn úr öllum flokkum
hikuðu ekki við að dansa við þá. Með
tilliti til þess að kosningabarátta var
einnig að hefjast í Þýzkalandi (kosið
verður til Sambandsþingsins hinn 22.
september) hætti Schröder við opin-
bera heimsókn til Prag í marzmánuði
sem hafði verið ákveðin löngu fyrr.
Geta má þess, að eiginkona Edmunds
Stoibers, keppinauts Schröders um
kanzlaraembættið, er að uppruna til
Súdeta-Þjóðverji. Hún var barn að
aldri er fjölskylda hennar var flæmd
burt frá átthögunum í Vestur-
Bæheimi. Stoiber, sem er forsætis-
ráðherra Bæjaralands, er tíður gest-
ur á landsmótum átthagasamtaka
Súdeta-Þjóðverja, sem oftast fara
fram í Bæjaralandi enda fengu þar
flestir hinna brottflæmdu hæli á sín-
um tíma.
Viktor Orban, þáverandi forsætis-
ráðherra Ungverjalands, lagði líka
sitt af mörkum til að ýfa upp úlfúð
bæði í Tékklandi og Slóvakíu er hann
– í kosningabaráttunni fyrir þing-
kosningar sem fram fóru í Ungverja-
landi í apríl sl. (sem Orban reyndar
tapaði) – setti fram kröfu um að Ben-
es-tilskipanirnar yrðu ógiltar. Ung-
verski minnihlutinn í Tékkóslóvakíu
var þó á sínum tíma aldrei beittur
eins róttækum brottflæmingarþving-
unum og Súdeta-Þjóðverjar, enda
býr enn þann dag í dag um hálf millj-
ón Ungverja innan landamæra Slóv-
akíu, beint norður af ungversku
landamærunum.
Einnig hafa hægrisinnaðir stjórn-
málamenn í Austurríki ítrekað manað
stjórnvöld í Prag til að ógilda Benes-
tilskipanirnar.
Kjarni vandans er ótti
En hvað veldur því að tékkneskir
stjórnmálamenn hlaupa svo auðveld-
lega í þjóðernislegar varnarstelling-
ar, þegar minnzt er á Benes-tilskip-
anirnar? Kjarni vandans er sá, að þær
milljónir Tékka, sem nú búa þar sem
brottreknir Súdeta-Þjóðverjar áttu
áður sín hús og jarðir, eru – hversu
litla raunverulega ástæðu sem þeir
hafa til þess – margir hverjir fullir
ótta um að hinir fyrri eigendur (sem
þar að auki hafi vasana fulla af hörð-
um þýzkum mörkum – eða réttara
sagt evrum) geti eftir að landamærin
opnast með inngöngunni í Evrópu-
sambandið komið og endurheimt
þessar eignir, með einum eða öðrum
hætti.
Í tékkneskum fjölmiðlum og í sögu-
kennslu í skólum sl. áratugi hefur
Tékkum verið kennt að Súdeta-Þjóð-
verjar hafi bara fengið það sem þeir
áttu skilið fyrir að hafa á sínum tíma
frekar viljað verða borgarar Hitlers-
Þýzkalands en að halda tryggð við
Tékkóslóvakíu og þeir séu nú þrýsti-
hópur innan (hins volduga grannrík-
is) Þýzkalands sem vilji með öllum
ráðum kollsteypa niðurstöðum síðari
heimsstyrjaldar og endurheimta
jarðir og fasteignir í Tékklandi. Þá
staðreynd, að þannig hugsar aðeins
hverfandi minnihluti hinna fyrrver-
andi Súdeta-Þjóðverja, sjá fæstir
Tékkar, að því er virðist. Það sem
flestum Súdeta-Þjóðverjum svíður
sárast er að af hálfu Tékka skuli aldr-
ei hafa komið fram vilji til að viður-
kenna að þeir (Tékkar) hefðu sjálfir
gerzt sekir um mannréttindabrot er
þeir flæmdu fyrrverandi landsmenn
sína á brott með valdi. Reyndar var
svo komið fyrir einu ári, samkvæmt
upplýsingum Prager Zeitung, viku-
blaðs sem gefið er út á þýzku í Prag,
að um 47% Tékka sögðust telja brott-
rekstur Súdeta-Þjóðverja hafa verið
réttlátan. Eftir æsingar kosningabar-
áttunnar í vor var þetta hlutfall (aft-
ur) komið upp í 60%.
Þjóðverjar hafa aftur á móti allt frá
lokum stríðsins ekki getað undan því
vikizt að horfast í augu við glæpi
framda í nafni Þýzkalands á valda-
tíma nazista og reyndar fær allnokk-
ur fjöldi Tékka enn þann dag í dag
greiddar skaðabætur frá þýzka rík-
inu fyrir órétt sem þeir voru beittir á
stríðsárunum.
Snýst ekki um efnislegar skaðabætur
Flestir núlifandi Súdeta-Þjóðverja
gera sér engar grillur um að endur-
heimta lendur forfeðranna í Bæheimi
og á Mæri en væru sáttir ef þeir
fengju frá tékkneskum yfirvöldum
bréf þar sem þeir væru beðnir afsök-
unar á þeim órétti sem þeir hefðu ver-
ið beittir og veittar táknrænar skaða-
bætur, t.d. í formi einnar tékkneskrar
krónu. Slík viðurkenning á að hafa
verið beittir órétti er forsendan fyrir
því að mörgum Súdeta-Þjóðverjum
finnist þeir geta raunverulega lokað
þessum ljóta kafla fortíðarinnar og
snúið sér að uppbyggilegri framtíð í
samskiptum sínum við Tékka.
Í samræmi við þetta lýsti Erika
Steinbach, forseti Sambands brott-
flæmdra (Bund der Vertriebenen) í
Þýzkalandi, því yfir í ræðu sem hún
hélt á ráðstefnu í Berlín fyrir
skömmu, að það sem fyrst og fremst
vekti fyrir henni og hennar fólki væru
ekki efnislegar skaðabætur, heldur
„lækning“ brottflæmingarinnar með
siðferðilegri viðurkenningu á rang-
læti hennar.
Jafnvel tékkneskir sagnfræðingar
viðurkenna að a.m.k. 19.000 Súdeta-
Þjóðverja hafi látið lífið vegna ofbeld-
is og illrar meðferðar við brottflæm-
inguna; aðrar heimildir segja fórnar-
lömbin hafa verið mun fleiri – í
opinberum skýrslum þýzkra stjórn-
valda er fjöldinn skráður 225.000
látnir.
Skömmu eftir að Vaclav Havel var
orðinn forseti Tékklands lét hann svo
ummælt, að tímabært væri að biðjast
afsökunar á ofbeldi sem Tékkar hefðu
beitt við brottflæmingu Súdeta-Þjóð-
verja. Í opinberri umræðu í Tékk-
landi fékk Havel skömm í hattinn fyr-
ir þessi ummæli og kom þannig skýrt
í ljós hvernig a.m.k. vissir hópar
menntamanna, eins og Havel er
sprottinn úr, líta þessa harmsögulegu
atburði á annan hátt en tékkneskur
almenningur er tilbúinn að gera.
Þessi andi óbilgjarnrar þjóðernis-
hyggju sem greinilega er grunnt á
meðal Tékka nú þegar svo skammt er
liðið frá því þeir sluppu úr helsi aust-
urblokkarinnar, er afl sem auðvelt er
að virkja og því ekki hægt að útiloka
að lýðskrumarar andsnúnir ESB-að-
ildinni muni nýta sér þetta í áróðurs-
slagnum sem framundan er, þegar
ESB-aðildarsamningurinn verður
borinn undir þjóðaratkvæði.
Reyndar hefur stuðningur almenn-
ings í Tékklandi við ESB-aðildina far-
ið sídalandi eftir því sem nær dregur
lokum aðildarviðræðnanna. Í nýjustu
skoðanakönnunum hafa aðeins rétt
rúm 40% Tékka lýst sig fylgjandi að-
ildinni. Andstæðingar hennar hafa þó
jafnan mælzt mun færri og því er vart
ástæða til að ætla annað en að áform-
in um ESB-aðild Tékklands gangi
eftir, óháð þessum skuggum fortíðar-
innar. Í hópi núverandi ESB-aðildar-
þjóða eru Þjóðverjar meðal dyggustu
formælenda stækkunar ESB til aust-
urs, á það hafa Tékkar getað treyst.
Þýzk og austurrísk fyrirtæki eru
jafnframt umsvifamestu fjárfestarnir
í tékknesku atvinnulífi og þau hafa
því augljósra hagsmuna að gæta í því
að pólitískur óstöðugleiki af völdum
sögulegra deilumála spilli ekki fyrir
viðskiptunum. Hitt er jafnvíst, að for-
tíðardraugarnir munu eftir ESB-inn-
gönguna áfram íþyngja samskiptum
Tékklands við næstu nágranna sína í
vestri, Þýzkaland og Austurríki.
Tomaš Kafka, framkvæmdastjóri
Þýzk-tékkneska framtíðarsjóðsins,
sem komið var á laggirnar árið 1998,
sagði í samtali við Morgunblaðið um
þetta: „Vandamál sem eiga rætur sín-
ar í sögunni geta fljótt skapað móð-
ursýkislegt ástand.“ Mælir Kafka
með því að allir aðilar nýti sér nú þá
fjarlægð sem tíminn gefur sem liðinn
er frá þessum hörmungaratburðum
sem tækifæri til að koma samskipt-
unum á nýjan og betri grundvöll. Það
ferli feli í sér bæði jákvæð tækifæri
sem og hættur sem þurfi að varast.
Mikilvægast sé að byggja upp gagn-
kvæmt traust, og til þess verði allir
hlutaðeigandi að tala saman í fullri
hreinskilni. Segist hann bjartsýnn á
að það muni takast, þrátt fyrir að
þjóðernisrembingurinn í kosninga-
baráttunni í Tékklandi í vor hefði
vissulega sett bakslag í þetta við-
kvæma ferli.
„Fortíðarvandi“ Póllands
Tékkland er ekki eina landið, sem á
við „fortíðarvanda“ að stríða í und-
irbúningi sínum fyrir inngöngu í Evr-
ópusambandið; vanda sem tengist
brottflæmingu milljóna Þjóðverja
fyrir hálfri öld. Um þriðjungur þess
landsvæðis, sem nú er innan landa-
mæra Póllands, voru austurhéruð
Þýzkalands fram til ársins 1945. Á
Jalta-ráðstefnunni í febrúar það ár
ákváðu leiðtogar sigurvelda síðari
heimsstyrjaldar, Jósef Stalín, Winst-
on Churchill og Franklin D. Roose-
velt, hvernig landamæri Evrópu
skyldu dregin eftir að fullnaðarsigur
á Þýzkalandi nazismans hefði unnizt.
Ákveðið var að „færa Pólland í vest-
ur“ á landakortinu – Sovétríkin
myndu halda eftir austurhéruðum
Póllands (sem Rauði herinn hertók
strax haustið 1939 í samræmi við
griðasáttmála Hitlers og Stalíns) og
Pólverjum gefin austurhéruð Þýzka-
lands í staðinn, vestur að línu sem
markaðist af fljótunum Oder og
Neisse. Sovétríkin sjálf myndu halda
norðurhluta Austur-Prússlands með
hafnarborginni Königsberg (nú Kal-
iningrad). Voru þessar ákvarðanir
áréttaðar á Potsdam-ráðstefnu sigur-
veldanna í lok júlí 1945. Þar sem aldr-
ei var gengið frá eiginlegum friðar-
samningi giltu allt fram til ársins 1990
-
Morgunblaðið/Auðunn
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. SEPTEMBER 2002 17
Búnaðarbankinn býður til morgunverðarfundar á Hótel Sögu,
Ársölum, miðvikudaginn 25. september kl. 8:00-9:30
Á fundinum birtir greiningadeild Búnaðarbankans, fyrst íslenskra
fjármálafyrirtækja, heildstæða spá um hagvöxt og efnahagshorfur
á þessu og næsta ári. Jafnframt verður fjallað um þróun
einkaneyslu og fjárfestinga út frá sjónarhóli atvinnulífsins.
Dagskrá fundarins:
Björn Rúnar Guðmundsson hagfræðingur.
Hagspá Búnaðarbankans 2002 og 2003
– Gamaldags aðlögun með nýjum formerkjum.
Jón Björnsson framkvæmdastjóri Baugs-Íslands.
Kauphegðun og hagsveiflan
– Er aðlöguninni lokið?
Árni Tómasson bankastjóri.
Fjárfestingar atvinnufyrirtækja
– Viðbrögð við breyttum aðstæðum.
Fundarstjóri: Edda Rós Karlsdóttir,
forstöðumaður greiningadeildar Búnaðarbankans.
Tilkynnið þátttöku á www.bi.is/verdbref
sem aldrei kom
Kreppan
www.bi.is
Skógarhlíð 18, sími 595 1000.
www.heimsferdir.is
Vika í
Budapest
14. október
frá kr. 49.950
Búdapest er í dag
ein eftirsóttasta borg í Evrópu og það undrar engan sem hefur kynnst
þessari heillandi borg. Ungverjar eru orðlagðir fyrir gestrisni og hér er
auðvelta að lifa í veislu í mat og drykk, á milli þess sem maður kynnist
ólíkum andlitum borgarinnar, en Ungverjaland var í þjóðbraut milli austur
og vestur Evrópu og menningararfurinn ber því vitni.
Heimsferðir bjóða nú einstakt tækifæri til að kynnast þessari heillandi borg.
Í boði eru mjög góð 3, 4 og 5 stjörnu
hótel og spennandi kynnisferðir um
borgina með íslenskum fararstjórum
Heimsferða.
Beint flug fimmtudaga og mánudaga í október
Verð kr. 39.950
Flug og hótel í 3 nætur, skattar, 14.
október. M.v. 2 í herbergi á Mercure
Duna, með morgunmat.
Verð kr. 49.950
Flug og hótel í 7 nætur, skattar.
M.v. 2 í herbergi á Mercure Duna,
14. október, með morgunmat.
Kyudo: Bogfimi þar sem skotið
er á mark af 28 m færi.
Kendo: Skylmingar í búningi.
Þessar greinar eiga sér
einstaka menningarlega
hefð og eru stundaðar af
miklum fjölda fólks á öllum
aldri í Japan og annars
staðar.
Upplýsingar í síma
553 3431.
Japönsk bogfimi - japanskar skylmingar