Morgunblaðið - 01.11.2002, Blaðsíða 26

ERLENT
26 FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
RANNIKH var fyrst spurður að því
hvort það væri að hans mati til
marks um vanhæfni rússnesku
leyniþjónustunnar og stöðu öryggis-
mála í landinu almennt að tétsensk-
ir hryðjuverkamenn næðu að
hreiðra um sig í leikhúsi og halda
þar um 800 manns í gíslingu í mið-
borg Moskvu.
„Ég vil ekki tala um vanhæfni
leyniþjónustunnar í þessu sam-
hengi. Hryðjuverkið var undirbúið
af ríkisborgurum Rússlands. Það er
ekki hægt að hafa eftirlit með öllum
ríkisborgurunum. Ef við berum
þennan atburð saman við þann í
Bandaríkjunum 11. september 2001
þá gætum við allt eins sakað banda-
rísku leyniþjónustuna um að koma
ekki í veg fyrir hryðjuverkin sem
voru framin með bandarískum flug-
vélum. Það er auðveldara að fylgj-
ast með flugvélum á lofti en almenn-
um borgurum á jörðu niðri,“ segir
Rannikh.
Það hefur verið gagnrýnt hvernig
staðið var að frelsun gíslanna. Bent
hefur verið á að hugsanlega hefði
ekki þurft að fórna svo mörgum líf-
um ef björgunarmönnum og heil-
brigðisstarfsmönnum hefði verið
ljóst hvaða gas var notað í árás sér-
sveitanna inn í leikhúsið.
„Gagnrýni á aðgerðir rússnesku
leyniþjónustunnar í þessu tilviki
heyrist eingöngu frá fjölmiðlum og
einstökum stjórnmálamönnum. Að-
gerðirnar hafa ekki verið gagnrýnd-
ar af leyniþjónustu nokkurs ríkis.
Það hafa ekki heldur forystumenn
nokkurs ríkis gert. Gagnrýni af
þessu tagi er tilfinningalegs eðlis og
hún er skiljanleg. En gíslarnir eru
fórnarlömb hryðjuverkamanna en
ekki þeirra sem stóðu að frelsun
þeirra. Samkvæmt upplýsingum
sem okkur hafa borist var notað gas
sem líkist svæfingagasi eins og not-
að er á sjúkrahúsum. Erlendir sér-
fræðingar sem hafa skoðað gíslana
staðfesta þetta. Vandinn við notkun
svæfingagassins er að ekki var
hægt að reikna út hve stórum
skammti var óhætt að dæla inn í
húsið. Við venjulegar aðstæður er
skammturinn reiknaður út með til-
liti til þyngdar þess sem á að svæfa
en það var eðli málsins samkvæmt
ekki hægt að gera í þessu tilviki.
Markmiðið með notkun svæfinga-
gassins var að gera hryðjuverka-
mönnunum ekki kleift að sprengja
upp húsið og myrða þar með mikinn
fjölda manns. Hryðjuverkamennirn-
ir fengu allan tímann upplýsingar
um það sem gerðist utan við húsið
frá heimildarmönnum sem þar voru
staddir. Hefðu nákvæmari upplýs-
ingar um árásina verið gefnar út
hefðu hryðjuverkamennirnir sömu-
leiðis fengið þær í hendur.“
Hvers vegna hvíldi svo mikil
leynd yfir því hvaða gas var notað?
„Það hvíldi engin leynd yfir því,
eftir mínum skilningi. Við þurfum
náttúrlega að huga að framtíðinni.
Ef við gæfum nákvæmlega upp
hvaða tegund gass var notað gæti
næsti hryðjuverkahópur í Rússlandi
eða annars staðar í heiminum und-
irbúið sig í samræmi við þá vitn-
eskju og jafnvel haft tiltækt það
mótefni sem til þarf.“
Lék grunur á því að heilbrigð-
isstarfsmenn á staðnum væru heim-
ildarmenn hryðjuverkamannanna?
„Sérfræðingar, ekki stjórnvöld,
vildu ekki gefa nákvæmar upplýs-
ingar því ekki aðeins almenningur
fengi þær heldur hefðu hryðju-
verkamennirnir einnig getað fært
sér þær í nyt. Þarna var fyrsta sinn
í sögu mannkyns hryðjuverk af
þessu tagi framið og því ekkert for-
dæmi til að styðjast við. Rússneska
leyniþjónustan var í nánu sambandi
við leyniþjónustur annarra ríkja í
þessu máli og nýtti sér ekki ein-
ungis eigin reynslu í þessu máli
heldur einnig reynslu annarra
þjóða. Leyniþjónustur Bandaríkj-
anna, Bretlands, Þýskalands og Ísr-
aels buðu fram aðstoð sína en tóku
ekki þátt í sjálfri aðgerðinni. Bresk-
ir sérfræðingar voru í Moskvu með-
an á gíslatökunni stóð og leyniþjón-
ustur annarra ríkja veittu allar
upplýsingar sem beðið var um og
lögðu fram hugmyndir til lausnar
málinu. Við erum innilega þakklátir
fyrir þá aðstoð.“
Hvers vegna voru heimsóknir til
frelsaðra gísla á sjúkrahúsum bann-
aðar?
„Eingöngu vegna heilsufars
þeirra. Í fyrstu voru heimsóknir
einnig bannaðar vegna skýrslutöku
lögreglu og rannsóknar á hryðju-
verkinu sjálfu og á hryðjuverka-
mönnunum. Þá var upplýst að rík-
issaksóknari myndi hefja skoðun á
aðgerðum leyniþjónustunnar í því
skyni að sannreyna hvort þær hefðu
verið í samræmi við lög.“
Mun atburðurinn í Moskvu leiða
til stefnubreytingar hjá rússneskum
stjórnvöldum í baráttunni gegn al-
þjóðlegum hryðjuverkum.
„Þessi atburður verður til þess að
herða á afstöðu Rússa gegn hryðju-
verkastarfsemi. Stefna Rússa í þeim
málum hefur alltaf verið hörð. Við
höfðum upplifað böl hryðjuverka áð-
ur en öll heimsbyggðin fylgdist með
þessari vá í Bandaríkjunum 11.
september 2001 í beinni útsendingu.
Við köllum á harðari aðgerðir af
hálfu alþjóðasamfélagsins sem miða
að því að uppræta fjármögnun
hryðjuverkamanna og þeirra sam-
taka sem vinna að kynningu og
áróðri hryðjuverkatengdrar starf-
semi, eins og þeirri sem átti sér stað
á heimsþingi Tétsena í Kaupmanna-
höfn.“
Því hefur verið haldið fram að
hótanir Rússa í garð stjórnvalda í
Danmörku vegna heimsþings Téts-
ena minni á sovéttímann.
„Rússnesk stjórnvöld hafa á eng-
an hátt hótað dönskum stjórnvöld-
um en við skiljum ekki hvers vegna
dönsk stjórnvöld styðja og auglýsa
hryðjuverk með því að heimila ráð-
stefnu Tétsena í landi sínu. Við
kröfðumst þess ekki að dönsk
stjórnvöld bönnuðu ráðstefnuna en
þau hafa ekkert gert til þess að
koma í veg fyrir að hún yrði haldin.
Við sendum dönskum stjórnvöldum
lista yfir 70 manns sem tóku þátt í
ráðstefnunni og eru grunaðir um
tengsl við hryðjuverkasamtök. Einn
þeirra, Akhmed Zakayev, hefur nú
verið handtekinn af dönsku lögregl-
unni. Samkvæmt stjórnarskrá Dan-
merkur má ekki banna slíka ráð-
stefnu. Mörg önnur Evrópulönd
telja þó löglegt og lýðræðislegt að
banna nasistasamtök í löndum sín-
um. Hryðjuverkastarfsemi er for-
dæmd af flestum löndum og sam-
tökum, þar á meðal af Sameinuðu
þjóðunum. Ráðstefnan var fjár-
mögnuð að hluta til af danska rík-
inu. Annar af tveimur skipuleggj-
endum ráðstefnunnar voru samtök
gegn helförinni og þjóðarmorði, sem
nýtur fjárstuðnings frá danska rík-
inu. Við teljum jafnframt að hryðju-
verkin í Moskvu hafi verið skipulögð
í tengslum við ráðstefnuna í Kaup-
mannahöfn. Við teljum að hryðju-
verkamennirnir hafi ætlað að auka
vægi ráðstefnunnar með hryðju-
verkunum. En vopnin snerust í
höndum þeirra. Auðvitað eru tengsl
á milli ráðstefnunnar og hryðju-
verkanna. Þetta á sér stað á ná-
kvæmlega sama tíma. Viðbrögð al-
mennings í Rússlandi eru mjög hörð
vegna ráðstefnunnar í Danmörku.
Þetta mál hefur ekki bætt samskipti
ríkjanna. Rússar hafa þegar farið
fram á framsal þessa Zakayevs og
nú þegar sent nauðsynlegar upplýs-
ingar um málið til danska yfirvalda.
Í þessu samhengi hefur ríkissak-
sóknarinn í Rússlandi bent á að
dauðarefsing hefur verið aflögð í
landinu. Auk þess veitir Rússland
tryggingu fyrir því að Zakayev
verður ekki tekinn af lífi og nýtur
allra réttinda fyrir dómstólum.
Dauðarefsing hefur ekki ennþá ver-
ið afnumin með lögum í Rússlandi
en þær hafa ekki tíðkast í mörg ár.“
Í nýrri skýrslu Amnesty Inter-
national er ástand mannréttinda-
mála í Rússlandi harðlega gagnrýnt.
Í skýrslunni segir m.a. að pyntingar
eða ill meðferð á föngum sé nánast
venja um allt Rússland.
„Í skýrslunni segir að í Rússlandi
séu sjáanlegar framfarir á þessu
sviði, en þó einkum hvað varðar efl-
ingu löggjafar. Þeir gallar sem eru í
fangelsismálum Rússlands stafa að
langmestu leyti af efnahagslegum
erfiðleikum þjóðarinnar. Á síðustu
tíu til fimmtán árum fóru lífskjör
Rússa niður samanborið við það
sem hafði verið á sovéttímanum. En
ég skil ekki þá athygli sem Amnesty
International veitir Rússlandi. Í
Rússlandi, sem er afar stórt og víð-
feðmt land, hafa margvíslegar
breytingar og umbætur átt sér stað.
Ég er fyrrverandi sendiherra Rúss-
lands í Lettlandi og óska sem slíkur
fremur eftir því að Amnesty Int-
ernational skoði vandamál rúss-
neska minnihlutans þar í landi, sem
er þriðjungur íbúa landsins. Staða
minnihlutans fer síversnandi. Rúss-
ar hafa ekki atkvæðarétt og innan
skamms verður tungumál þeirra
einnig bannað. Lettland hefur hing-
að til ekki undirritað marga alþjóð-
lega samninga varðandi mannrétt-
indi. Í Lettlandi hafnar ríkisvaldið
að vinna bug á þessu ástandi.“
Erlendar leyniþjónust-
ur voru innan handar
Alexander Rannikh,
sendiherra Rússlands
á Íslandi, segir leyni-
þjónustur Bretlands,
Þýskalands, Frakklands
og Ísraels hafa aðstoðað
við undirbúning árásar
rússneskrar sérsveitar
á leikhúsið í Moskvu.
Rannikh segir í samtali
við Guðjón Guðmunds-
son að bein tengsl
hafi verið á milli gísla-
tökunnar í Moskvu og
heimsþings Tétsena í
Kaupmannahöfn.
Morgunblaðið/Jim Smart
Alexander Rannikh, sendiherra Rússlands á Íslandi. „Rússneska leyniþjón-
ustan var í nánu sambandi við leyniþjónustur annarra ríkja í þessu máli.“
Reuters
Rússneskur sérsveitarliði ber meðvitundarlausan gísl út úr leikhúsinu.
’ Gíslarnir eru fórn-arlömb hryðjuverka-
manna en ekki
þeirra sem stóðu að
frelsun þeirra. ‘
RÚSSAR geta gengið í hjóna-
band þegar þeir eru orðnir 14
ára samkvæmt frumvarpi sem
dúman, neðri deild rússneska
þingsins, hefur samþykkt. Ung-
lingar á aldrinum 14–16 ára
mega þó aðeins giftast „við sér-
stakar aðstæður“. Talið er
öruggt að efri deildin samþykki
einnig frumvarpið. Verði það að
lögum eiga embættismenn í hér-
uðunum að meta hvað teljist
„sérstakar aðstæður“. Lág-
marksgiftingaraldurinn hefur
verið mismunandi eftir héruðum
í Rússlandi. Í flestum þeirra
þurfa unglingar að vera 16 ára
til að geta gengið í hjónaband en
14 ára í héruðum þar sem músl-
ímar eru fjölmennir. Dúman
hefur einnig hafið umræðu um
frumvarp sem kveður á um að
ekki megi hafa kynmök við ung-
linga undir sextán ára aldri.
IRA hafnar
afvopnunar-
nefnd
ÍRSKI lýðveldisherinn, IRA, til-
kynnti í fyrradag að hann hefði
hætt samstarfi við alþjóðlega
nefnd sem hefur haft eftirlit
með afvopnun IRA. Yfirlýsingin
jók óvissuna um friðarumleitan-
irnar á Norður-Írlandi þótt lýð-
veldisherinn legði áherslu á að
hann kappkostaði enn að
tryggja „réttlátan og varanleg-
an frið“ og hygðist ekki rjúfa
vopnahlé sitt frá 1997. IRA seg-
ist hafa hætt samstarfinu við
nefndina vegna þess að breska
stjórnin hafi ekki efnt friðar-
samninginn frá 1997.
Tilræðismenn
dæmdir
TVEIR Alsírbúar, sem voru
sakfelldir fyrir nokkur
sprengjutilræði í París 1995,
voru dæmdir í lífstíðarfangelsi í
fyrradag. Átta biðu bana og um
200 særðust í tilræðunum og
skæðasta árásin var á farþega-
lest í Latínuhverfinu í París.
Byssumað-
urinn ekki
ákærður
SÆNSK yfirvöld hafa ákveðið
að ákæra ekki 29 ára Svía, sem
var grunaður um að hafa ætlað
að ræna flugvél á leið frá Stokk-
hólmi til London 29. ágúst,
vegna ónógra sannana. Svíinn
var handtekinn þegar skamm-
byssa fannst í handtösku hans á
flugvellinum.
Frelsisflokks-
leiðtogi fer frá
MATHIAS Reichhold, sem tók
við formennsku í Frelsisflokkn-
um í Austurríki fyrir 40 dögum,
sagði af sér í gær af heilsufars-
ástæðum. Sagði hann lækna
hafa ráðlagt sér að draga sig í
hlé vegna hjartveiki. Kosninga-
barátta stendur nú sem hæst
fyrir þingkosningar í Austurríki
sem fara fram hinn 24. nóvem-
ber og kemur brottfall hans úr
flokksleiðtogasætinu sér því
mjög illa fyrir flokkinn.
STUTT
Hjóna-
bönd 14
ára Rússa
leyfð