Morgunblaðið - 01.11.2002, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
„ÞAÐ er komin ný öld og nýtt
tímabil í skrifum mínum,“ sagði Vig-
dís Grímsdóttir í viðtali sem birtist í
DV í fyrra í tilefni af útkomu skáld-
sögu hennar Frá ljósi til ljóss. Og víst
er það rétt að sú saga var að mörgu
leyti ólík fyrri verkum Vigdísar og nú
hefur hún sent frá sér framhald
hennar, sögu sem er ennþá ólíkari
fyrri verkunum og ber titilinn:
Hjarta, tungl og bláir fuglar. Þessar
tvær bækur fjalla að miklu leyti um
sömu persónurnar, þótt ýmsar hafi
horfið í bakgrunninn og aðrar nýjar
bæst í hópinn: Og margt bendir til
þess að sögu þeirra sé ekki lokið og
geta lesendur átt von á þriðju bók-
inni áður en langt um líður, ef að lík-
um lætur. Það er þá líka nýjung hjá
Vigdísi, að skrifa trílogíur, en þann
leik hafa ýmsir aðrir höfundar okkar
stundað með ágætum árangri.
Fyrir útkomu Frá ljósi til ljóss
hafði Vigdís Grímsdóttir sent frá sér
(auk smásagna og ljóða) sjö skáld-
sögur, fjölbreytilegar að efni og gerð,
og er óhætt að segja að með þeim
hafi hún fest sig í sessi sem einn af
dáðustu samtímahöfundum okkar,
þótt vissulega hafi ekki öllum hugn-
ast hinn ljóðræni og ágengi stíll
hennar. Ef við reynum að skilgreina í
hverju hið „nýja tímabil“ hennar sem
höfundar felst er kannski fyrst til að
taka, að fram að Frá ljósi til ljóss var
sögusvið skáldsagna hennar svo til
alfarið Ísland og íslenskur samtími
og var sjónarhorninu gjarnan beint
að einstaklingum sem eru á einhvern
hátt öðruvísi en „fólk er flest“, oft
börnum eða ungu fólki. Mörgum sög-
um Vigdísar má einnig lýsa sem sál-
fræðistúdíum; hún kryfur persónur
sínar gjarnan til mergjar og sýnir
okkur hvernig ofbeldi, kannski fyrst
og fremst andlegt ofbeldi, markar
óafmáanleg spor í persónuleikann.
Vigdís hefur ekki vikið sér undan því
að taka á samfélagsmeinum og sið-
ferðilegum spurningum, þá afhjúpar
hún oft persónulega og
félagslega fordóma
gagnvart þeim sem
samfélagið hefur ýtt út
á jaðarinn fyrir ein-
hverjar sakir.
Í nýjustu sögunum
tveimur færist sögu-
sviðið hins vegar frá Ís-
landi til Nýju-Mexíkó
og bæði umhverfið og
persónurnar í nýjustu
bókinni eru að vissu
leyti framandi því sem
við eigum að venjast í
íslenskum bókmennt-
um. Í takt við þessa
færslu á sögusviði má
einnig merkja ákveðna stílbreytingu
hjá Vigdísi, kannski ekki síst hvað
varðar persónulýsingar. Reyndar
eru persónur þessara bóka furðu ein-
hliða; margar þeirra virðast vera
góðmennskan uppmáluð og sumar
jaðra við að vera einfeldningslegar.
Það á til að mynda við Lenna eldri,
sem er ein af aðalpersónum Frá ljósi
til ljóss. Hann er maðurinn sem verð-
ur ástfanginn af konu á mynd sem
hann finnur þegar hann er barn, sem
verður til þess að hann fer á fullorð-
insaldri til Nýju-Mexíkó að leita kon-
unnar. Heima á Íslandi skilur hann
eftir dóttur sína, Rósu (sem er skírð í
höfðuð á konunni á myndinni), í
umsjá vinafólks, og undir lok bókar-
innar heldur hún á eftir honum með
nýfæddan son sinn, Lenna yngri.
Lenni eldri fann ekki þá konu sem
hann leitaði, en hann fann dóttur
hennar, Floru, og samband þeirra á
sér hliðstæðu í ástarsambandi dóttur
hans, sem undir lok fyrri bókarinnar
eignast barn með manni sem hafði
elskað móður hennar, Magdalenu, og
hún á reyndar eftir að komast að því
síðar að tengsl þeirra eru önnur og
meiri en hana hafði áður grunað. Ást-
in er vissulega það þema sem þessi
tvö verk snúast um og ástin virðist
hafin yfir allt, hún réttlætir allt og
þurrkar út öll landamæri, bæði í eig-
inlegum og óeiginlegum skilningi.
Í Hjarta, tungl og bláir fuglar er
sjónarhornið að mestu leyti bundið
við Lenna yngri sem kom með móður
sinni til litla fjallaþorps-
ins, Madrid, fyrir sunn-
an Santa Fe í Nýju-
Mexíkó, þegar hún fór
að finna föður sinn rúm-
lega áratug eftir að
hann hélt af stað í leit að
ástinni. Hér er frásagn-
araðferðin í fyrstu per-
sónu, ólíkt fyrri bókinni
þar sem sagt er frá í
þriðju persónu. Fyrstu
persónu frásögnin
skapar meiri nánd og
þótt það sé Lenni yngri
sem segir frá, þá er
honum í sífellu mót-
mælt af vinkonu sinni,
Editu. Persónulýsing stúlkunnar
Editu er ein sú skemmtilegasta í
bókinni. Hún trúir á yfirburðavisku
guðanna og birtingarmyndir þeirra í
náttúrunni og cayotunum og skil-
greinir sjálfa sig sem dóttur tungls-
ins. Edita elskar Lenna takmarka-
laust og kallar hann „son ljóssins“,
þótt hún efist oft um dómgreind hans
og hæfileika til þess að sjá fólkið í
kringum sig í réttu ljósi. Samspilið á
milli Lenna og Editu í frásögninni er
víðast hvar mjög skemmtilegt og gef-
ur frásögninni nauðsynlegan létt-
leika, því efniviðurinn er víða af
dramatískara taginu.
Ekki verður fjölyrt um efnivið sög-
unnar hér, en óhætt er að segja að
hún snúist fyrst og fremst um að lýsa
þeim fjölbreytilegu persónum sem
lifa nægjusömu lífi í litla fjallaþorp-
inu og gætu flestar tekið undir með
Lenna eldri þegar hann segir: „Mað-
ur hlær, syngur, og drekkur, trúir á
guðsmóðurina og veit að ástin er
sannleikurinn.“ (bls. 109). En þessar
persónur þurfa að heyja sínar glímur
við tilveruna, eins og aðrir. Hér er
sagt frá Floru sem drekkur meira en
góðu hófi gegnir, enda mörkuð af erf-
iðri æsku þegar hún flakkaði um með
móður sinni í leit að týndum föður.
Síðar ákvað hún að gleyma, elska og
njóta – og gleðja fólk, sér í lagi karl-
menn sem komu til hennar daprir en
fóru í sjöunda himni. Hér er sagt frá
Kiki, móður Editu, sem situr við
gluggann og bíður elskhugans,
svarta Mike (föður Editu), sem laum-
ast að heiman frá eiginkonunni hve-
nær sem hann getur til að njóta ásta
með henni. Hér er sagt frá Jakobi
sem elskar góðan mat, og sjá má af
holdafari hans, og er n.k. umboðs-
maður Maríu guðsmóður í fjallaþorp-
inu. Til hans flykkist fólk til að leggj-
ast á bæn og bíða eftir að María
birtist þeim. Hjá Jakobi finnur Rós-
íta (Rósa, móðir Lenna yngri) skjól
eftir tveggja ára þunglyndi sem lagði
hana í rúmið eftir að henni varð ljóst
að barnsfaðir hennar, Róbert, myndi
ekki koma á eftir henni til Nýju-
Mexíkó og að hún á ekki afturkvæmt
heim til hans. Hér er einnig sagt frá
Lúnu, æskuvinkonu Rósu, sem málar
myndir á Íslandi, innblásin af Fridu
Kahlo, og sendir vinum sínum sem
hengja þær á trén í þorpinu þar sem
allir njóta þeirra.
En í miðju frásagnarinnar er
Lenni yngri sem þráir föðurlandið af
ekki minni tilfinningu en afi hans
þráði útlenska konu á ljósmynd.
Hann lætur sig dreyma um samfundi
síns og föður síns, en konurnar í
fjallaþorpinu vilja ógjarnan sleppa af
honum hendinni. Undir lok sögunnar
heldur hann þó af stað í fylgd með
Lúnu sem hefur komið til að heim-
sækja vinkonu sína og sjá líf hennar
með eigin augum. Lokamynd bókar-
innar er mynd sem Lúna hefur málað
af Lenna með bundið fyrir augun.
Hvað för hans til Íslands á eftir að
leiða í ljós veit enginn, en líklega
verður hulunni svipt af því í þriðju
bókinni.
Hjarta, tungl og bláir fuglar er
sérstök bók og sterkt andrúmsloft
hennar á sér varla hliðstæðu í ann-
arri íslenskri skáldsögu. Hins vegar
minnir hún mig á bækur bandarískra
blökkukvenna á borð við Toni Morr-
ison, Alice Walker og Ntozake
Shange, og felast þau líkindi bæði í
efnistökum og stíl. Hvort þar sé um
bein áhrif að ræða eða tilviljun skal
ósagt látið. Hitt er ljóst að Vigdís fer
hér inn á nýjar brautir og verður
spennandi að fylgjast með hvernig
hún fótar sig á þeim í næstu verkum.
Ástin er sannleikurinn
BÆKUR
Skáldsaga
Vigdís Grímsdóttir, JPV-útgáfa 2002,
236 bls.
HJARTA, TUNGL OG BLÁIR FUGLAR
Vigdís Grímsdóttir
Soffía Auður Birgisdóttir
SAMTÖK norrænna leikminjasafna,
NCTD, Nordisk centrum for teater-
dokumentation, héldu í fyrsta sinn
árlegan fund sinn hérlendis um síð-
ustu helgi. Fundurinn var haldinn í
boði Samtaka um leikminjar á Ís-
landi sem þeir Jón Viðar Jónsson og
Ólafur Engilbertsson veita forystu.
Blaðamanni Morgunblaðsins gafst
tækifæri til að ræða við safnstjóra
leikminjasafnanna í Noregi, Svíþjóð
og Danmörku og heyra hverjar
helstu áherslur væru í stefnu þeirra.
Greinilegt er að hlutverk þeirra
er ekki hið sama í öllum tilvikum og
misjafnt hvar áherslurnar liggja.
Trine Næss var um árabil safn-
stjóri norska leikminjasafnsins sem
er í Ósló en er nú yfirmaður leiklist-
ardeildar Norska landsbókasafns-
ins. „Leikminjasafnið var stofnað
upphaflega árið 1939, var síðar lok-
að af ýmsum ástæðum um nokkurt
árabil en enduropnað árið 1981. Þar
er haldið til haga ljósmyndum úr
leiksýningum, líkönum af leik-
myndum, leikmunum og búningum
en það hefur takmarkast af því hús-
næði sem við höfum til umráða sem
er út af fyrir sig mjög skemmtilegt, í
gamla ráðhúsinu við Torg Kristjáns
fjórða í hjarta Óslóar. Við höfum
einnig staðið fyrir sýningum og
skipulagt heimsóknir barna á skóla-
aldri þar sem þeim hafa verið kynnt-
ir þeir munir sem safnið hefur í sín-
um fórum.“
Ulla Strömberg er nýskipaður
safnstjóri danska leikminjasafnsins
sem er í Hirðleikhúsinu í Kristjáns-
borgarhöll í Kaupmannahöfn. „Leik-
húsið sjálft, sem byggt var á 18. öld,
er okkar glæsilegasti safngripur og
safnið fékk það til umráða árið 1922.
Í leikminjasafninu er að finna vegg-
spjöld, ljósmyndir, leikmynda- og
búningateikningar, búninga, mál-
verk og leikmuni allt frá 18. öld til
vorra daga. Hlutverk safnsins er að
skrá og safna öllu sem lýtur að sögu
leikhúss í Danmörku og jafnframt
skapa fræðimönnum aðstöðu til
rannsókna í leikhúsfræðum.
Á hverju ári stöndum við fyrir 2–3
stórum sýningum og 5–6 minni sýn-
ingum. Danir eiga að sjálfsögðu
langa hefð á sviði óperu og listdans
og safnið sinnir þeim greinum einn-
ig.“
Ulla segir að helsti veikleiki safns-
ins sé að Konunglega leikhúsið í
Kaupmannahöfn hafi ekki skila-
skyldu gagnvart því heldur hafi það
til skamms tíma rekið sína eigin
safndeild sem nú sé orðin hluti af
Konunglega danska bókasafninu.
„Það fannst okkur umdeilanleg
ákvörðun og hefðum fremur kosið
að okkur yrði falið að annast það þar
sem það dregur verulega úr getu
okkar til að þjóna fræðimönnum á
þann hátt sem við vildum.“
Í Stokkhólmi var leikminjasafnið
til skamms tíma þekktast undir
nafninu Drottningholms teater-
museum en hefur nú fengið nýtt hús-
næði þó enn sé hið virðulega leikhús
á Drottningholm í umsjá safnsins.
Dr. Inga Lewenhaupt er for-
stöðumaður þess.
„Við erum nú í sama húsnæði og
leikmyndaverkstæði Óperunnar og
Dramaten, Sænska þjóðleikhússins,
og höfum auðvitað mikið gagn og
ánægju af því. Leikhúsið hefur einn-
ig æfingaaðstöðu í húsinu og lista-
menn leikhússins setja mikinn svip á
daglegt líf í byggingunni.
Við höfum hins vegar ekki fengið
fjárveitingu til að innrétta sýning-
arsal okkar og höfum því ekki getað
sinnt sýningarskyldu okkar en aðrar
aðstæður okkar hafa gjörbreyst t.d.
er öll aðstaða til rannsókna og vinnu
fræðimanna eins og best verður á
kosið. Við höfum einnig lagt metnað
okkar í að halda leikhúsinu í Drottn-
ingholm í sem upprunalegustu og
bestu horfi enda er þar um að ræða
eina leikhúsið í Evrópu sem hefur
varðveist óbreytt frá 17. öld. Það
sem okkur er mestur fengur í er að
allur sviðsbúnaður er færður í upp-
runalegt horf en hvergi annars stað-
ar hefur verið hægt að gera upp
leikhús frá þessum tíma með jafn ná-
kvæmum hætti.“
Aðspurðir um hvað þeir vildu
helst ráðleggja íslenskum starfs-
bræðrum sínum, sem standa í þeim
sporum að hefja starf sem viðgeng-
ist hefur um nær 100 ára skeið á
Norðurlöndunum, segja þær allar að
mikilvægast sé að sameina tvennt.
Annars vegar það sem snýr að al-
menningi með lifandi sýningahaldi
og kynningum á efni safnsins og
hins vegar góðri aðstöðu fyrir fræði-
menn með aðgengilegum skrám og
upplýsingum til rannsóknarstarfa.
Samtök norrænna leikminjasafna funda á Íslandi í fyrsta skipti
Áhersla á lifandi sýningahald
Morgunblaðið/Kristinn
Þau sátu fund Samtaka norrænna leikminjasafna: Inga Lewenhaupt, Trine
Næss, Jón Viðar Jónsson, Ida Poulsen og Ulla Strömberg.
Listasafn Íslands
Ljósmyndasýningunni „Þrá aug-
ans“ lýkur á sunnudag. Þetta er
fyrsta ítarlega yfirlitið um sögu
ljósmyndalistarinnar sem sýnt hef-
ur verið hérlendis. Sýningin kem-
ur frá ljósmyndasafni Moderna
Museet.
Verkin eru frumeintök og þola
þau takmarkaða lýsingu í sölum og
hefur Moderna Museet ákveðið að
eftir Reykjavíkursýninguna verði
sumar elstu myndanna ekki sýnd-
ar oftar á almennum sýningum.
Hafnarborg
Tveimur sýningum lýkur í Hafn-
arborg á sunnudag. Sýning á mál-
verkum og vatnslitamyndum
Tróndar Paturssonar og sýningu
fjögurra eistneskra listamanna.
Þeir eru Jüri Ojaver, Paul Rod-
gers, Jaan Toomik og Jaan Paavle
en þeir eru þekktir jafnt í heima-
landi sínu sem utan þess, m.a. frá
tvíæringnum í Feneyjum.
Sýningin er opin alla daga nema
þriðjudaga frá kl. 11–17.
Gallerí Fold, Rauðarárstíg
Sýningu Bjarna Sigurðssonar á
keramiklágmyndum og ljósmynda-
sýningu Marisu Navarro Arason
lýkur á sunnudag.
Opið er í Galleríi Fold virka
daga frá 10–18, laugardaga til kl.
17 og sunnudaga 14–17.
Hús málaranna, Eiðistorgi
Sýningu Kristins G. Jóhanns-
sonar á dúkristum og olíumálverk-
um lýkur á sunnudag.
Sýningin er opin kl. 14-18 fram
að lokun.
Eitt verkanna á sýningunni Þrá
augans í Listasafni Íslands.
Sýningum
lýkur
JAZZHÁTÍÐ Reykjavíkur,
jazzklúbburinn Múlinn og
Kaffi Reykjavík standa fyrir
röð djasstónleika á Kaffi
Reykjavík í vetur og hefur
dagskráin yfirskriftina Jazz-
veisla. Fyrstu tónleikarnir
verða í kvöld kl. 22 og annað
kvöld kl. 21 og koma þrjár
hljómsveitir fram hvort kvöld.
Í kvöld leika dúó Ómars Guð-
jónssonar og Eyjólfs Þorleifs-
sonar. Sigurður Flosason og
Jóel Pálsson og tríó Björns
Thoroddsens með Dan Cassidy
á fiðlu og Jón Rafnsson á bassa
en Friðrik Theodórsson syng-
ur nokkur lög með tríóinu.
Á laugardag syngja eistn-
eska söngkonan Margot Kiis
með tríói Gunnars Hrafnsson-
ar og Ragnheiður Gröndal með
tríói Jóns Páls Bjarnasonar en
lestina rekur níu manna dixiel-
and- og swing-sveit Árna Ís-
leifssonar.
Djass-
veisla á
Kaffi
Reykjavík