Morgunblaðið - 01.11.2002, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FRJÁLSRÆÐI hefur aukistí verðlagningu á búvörumá undanförnum árum.Fyrir rúmum áratug var
verð á landbúnaðarvörum að stærst-
um hluta ákveðið af nefndum sem
voru skipaðar af stjórnvöldum. Op-
inber verðlagning á lambakjöti var
aflögð í áföngum um miðjan síðasta
áratug. Ein ástæðan fyrir þessu var
sú að verðlagning á kjúklingum og
svínakjöti var í reynd frjáls og það
var við þessar aðstæður varla hægt
að láta eina kjöttegund sæta opin-
berri verðlagningu.
Aðstæður á markaði fyrir mjólk-
urvörur eru talsvert aðrar en á kjöt-
markaðinum þar sem mörg fyrir-
tæki keppa. Hörð samkeppni er á
milli þeirra sem framleiða kjúklinga,
lambakjöt, svínakjöt og nautakjöt.
Sláturleyfishafar og kjötvinnslur
keppa sín á milli, bæði um viðskipti
við bændur og um að koma vörum
sínum inn á smásölumarkaðinn.
Á markaði fyrir mjólkurvörur eru
allt aðrar aðstæður. Mjólkursamlög-
in eru flest mjög öflug fyrirtæki og
þau hafa gert með sér samninga um
verkaskiptingu. Þau eru þar að auki
með verðtilfærslu sem m.a. tryggir
að lítil samlög geta þrifist. Verðlagn-
ingin á nokkrum helstu mjólkurvör-
unum á heildsölustigi er ákveðin af
opinberri verðlagsnefnd, en smá-
söluálagning er frjáls.
Verðlagsnefnd ákveður
heildsöluverð
Þótt opinber verðlagning á mjólk-
urvörum sé að hluta til enn við lýði
er það ekki svo að kerfið sé búið að
vera algerlega óbreytt í áratugi. Áð-
ur var verð á mjólk til bænda ákveð-
ið af svokallaðri sexmannanefnd og
verð á heildsölustigi var ákveðið af
svokallaðri fimmmannanefnd. Þessu
fyrirkomulagi var breytt fyrir fjór-
um árum þegar svokölluð verðlags-
nefnd var sett á fót, en í henni sitja
tveir fulltrúar bænda, tveir fulltrúar
frá ASÍ og BSRB, sem eru fulltrúar
neytenda, og einn fulltrúi frá stjórn-
völdum. Þessi nefnd ákveður verð til
bænda og hún ákveður einnig verð í
heildsölu á nokkrum helstu mjólk-
urvörum, t.d. nýmjólk, léttmjólk,
skyri, rjóma, brauðosti og smjöri.
Frjáls verðlagning er hins vegar á
jógúrtvörum, ávaxtaskyri, súrmjólk,
engjaþykkni, mörgum tegundum af
ostum og fleiri vörum. Verðlagning
á þessum vörum tekur þó mið af
hinni opinberu verðlagningu.
Árið 1997, í tengslum við gerð bú-
vörusamnings milli ríkisins og
bænda, var samið um að opinber
verðlagning á heildsölustigi félli nið-
ur eigi síðar en 30. júní 2001. Þessi
breyting kom hins vegar ekki til
framkvæmda því að árið 2001 gerðu
landbúnaðarráðherra og Bænda-
samtökin viðaukasamning við bú-
vörusamninginn þess efnis að opin-
ber verðlagning í heildsölu héldi
áfram til 30. júní 2004. Fjármálaráð-
herra undirritaði einnig þennan
samning.
Samtök verslunar og þjónustu
voru óánægð með þessa framleng-
ingu og vísuðu málinu til samkeppn-
isráðs sem í fyrradag beindi þeim
tilmælum til landbúnaðarráðherra
að „heildsöluverðlagning á búvörum
verði gefin frjáls svo fljótt sem auðið
er og eigi síðar en 30. júní 2004“.
Ráðherra með víðtækar heim-
ildir í lögum til afskipta
Ástæðan fyrir því að samkeppn-
isráð beinir tilmælum til landbúnað-
arráðherra en gefur ekki bein fyr-
irmæli er sú að búvörulög, sem eru
sérlög og eru í þessu tilviki sam-
keppnislögum æðri, veita landbún-
aðarráðherra margvíslegar heimild-
ir til að verðleggja og stýra fram-
leiðslu og sölu á mjólkurvörum.
Landbúnaðarráðherra hefur í fyrsta
lagi heimild til að gera samning við
bændur, líkt og hann gerði árið 2001
um að framlengja opinbera heild-
söluverðlagningu á mjólkurvörum. Í
öðru lagi er í búvörulögum að finna
heimild til verðtilfærslu með tiltekn-
um skilyrðum. Með öðrum
það er heimilt að leggja gj
teknar mjólkurvörur og no
að greiða niður verð á öðru
Tilgangurinn með þessar
færslu, sem nemur hu
milljóna á hverju ári, er m
gera litlum mjólkursamlög
að starfa. Í þriðja lagi he
vörulög mjólkursamlögum
með sér samkomulag um
skiptingu um framleiðslu
vara. Slíkt samkomulag öð
gildi fyrr en landbúnaðar
hefur staðfest það.
Mjólkursamlögin hafa
þessa heimild til verðtilfær
verkaskiptingar, en í úrsku
keppnisráðs frá því á miðvi
landbúnaðarráðherra hvat
heimila ekki verðtilfærsl
tryggja eftir föngum að sa
um verkaskiptingu raski e
keppni.
Nýmjólk framleidd fyr
an og ostar fyrir nor
Samningar um verka
ganga í stórum dráttum út
vörur, þ.e. neyslumjólk
mjólkurvörur sem hafa ta
Verður frelsi a
sölu á mjólkurv
Samkeppnisráð hefur
beint þeim tilmælum til
landbúnaðarráðherra
að hætt verði opinberri
verðlagningu í heildsölu
á mjólkurvörum. Ráðið
vill einnig að verð-
tilfærslum verði hætt og
gerð er athugasemd við
verkaskiptingu mjólk-
ursamlaganna. Egill
Ólafsson velti fyrir sér
hugsanlegum áhrifum
þessara breytinga á
markaðinn.
GUÐNI Ágústsson landbún-
aðarráðherra ætlar ekki að beita
sér fyrir því að opinberri verð-
lagningu á mjólkurvörum í heild-
sölu verði hætt fyrr en 2004 líkt
og hann samdi um við Bænda-
samtökin í fyrra. Samkeppnisráð
beindi þeim tilmælum til hans að
þessari verðstýringu yrði hætt
„svo fljótt sem auðið er“.
„Það varð niðurstaða Bænda-
samtakanna og mjólkuriðnaðar-
ins, að óska eftir fresti á frjálsri
verðlagningu. Þetta er flókið mál
og þeir töldu að þeir þyrftu
lengri tíma. Bæði ég og fjár-
málaráðherra urðum sammála
um að fresta þessari ákvörðun til
ársins 2004 svo mjólkuriðnaður-
inn hefði lengri tíma til und-
irbúnings. Þar stendur þetta
mál,“ sagði Guðni.
Guðni sagði það sína sk
mjólkuriðnaðurinn hefði
sig vel og hefði verið í só
vil taka fram að ég er ek
mála samkeppnisráði sem
að því liggja að virkri sam
stafi veruleg hætta af þes
stöðu sem málið er í. Ég
hygli á því að það hefur v
góð sátt í verðlagsnefnd b
sem er skipuð fulltrúum A
BSRB, ríkisins, bænda og
uriðnaðarins. Mjólkurvör
ekki hækkað meira en að
vörur sem framleiddar er
inu eða innfluttar vörur.
kerfi hefur dugað vel. Me
verða líka að fara vel yfir
lagshyggjuna í kringum m
uriðnaðinn. Það er mikilv
viðhalda henni. Það má s
að því hvort verð á mjólk
Guðni Ágústsson landbú
Engin breyt
gerð fyrr en
FRELSI Í VERÐLAGNINGU
MJÓLKURVARA
Samkeppnisráð hefur með áliti,sem sett var fram í tilefni af er-indi frá Samtökum verzlunar
og þjónustu, beint þeim tilmælum til
landbúnaðarráðherra að hann beiti
sér fyrir því að heildsöluverðlagning
á búvörum verði gefin frjáls svo fljótt
sem auðið er, eigi síðar en um mitt ár
2004. Þá rennur út viðauki við bú-
vörusamning ríkis og bænda sem
kveður á um að opinberri verðlagn-
ingu á mjólkurvörum skuli haldið
áfram, en hún átti að falla úr gildi 1.
júlí 2001 samkvæmt búvörusamn-
ingnum frá 1997.
Samkeppnisráð telur viðaukann
ganga gegn markmiðum samkeppn-
islaga en vefengir þó ekki út af fyrir
sig heimildir ráðherra samkvæmt bú-
vörulögum til að framlengja umrædd-
an samning. Það blasir hins vegar við
að framlengingin orkaði tvímælis þótt
hún væri í samræmi við lagabókstaf.
Þeir búvörusamningar, sem gerðir
voru á síðasta áratug, gerðu ráð fyrir
að svimandi háar fjárhæðir rynnu úr
vösum skattgreiðenda til bænda en
það var réttlætt m.a. með vísan til
þess að um aldamótin myndu mark-
aðslögmálin gilda um verðlagningu
landbúnaðarvara eins og annarra
vara í landinu. Eins og fram kemur í
fréttaskýringu hér í blaðinu í dag hef-
ur mjólkurframleiðslan fengið lengri
tíma til að laga sig að eðlilegum við-
skiptaháttum en aðrar búgreinar og
ætla má að tíminn til miðs síðasta árs
hefði átt að duga.
Guðni Ágústsson landbúnaðarráð-
herra segir í blaðinu í dag að samn-
ingurinn við bændur standi og breyt-
ingar verði ekki gerðar fyrr en 2004.
Það er kannski skiljanleg afstaða, úr
því sem orðið er. Hins vegar veldur
það nokkrum vonbrigðum að ráð-
herra skuli ekki kveða fastar að orði
um að hin opinbera verðlagning verði
endanlega afnumin á miðju ári 2004.
Það má fyllilega taka undir það
með Samtökum verzlunar og þjónustu
að opinber heildsöluverðlagning á
mjólkurvörum sé „algjör tíma-
skekkja, með tilliti til samkeppnis-
laga, almennra viðskiptahátta og
hagsmuna neytenda.“ Verðlagsnefnd-
ir, verðtilfærslugjöld, endurgreiðslur
úr verðtilfærslusjóðum, „verkaskipt-
ing“ milli mjólkurbúa, samráð afurða-
stöðva um framleiðslu og sölu; allt
heyrir þetta til gömlum tíma og á
ekkert erindi í samkeppnisumhverfi
nútímans.
Röksemdir talsmanna þessara leifa
af dauðri hönd ríkisafskiptanna um að
kerfið komi neytendum í raun og veru
til góða eru í meira lagi hæpnar. Saga
heimsálfu okkar undanfarna hálfa öld
eða svo sýnir vel að ekkert kerfi mið-
stýringar og ríkisafskipta, hversu
gáfulegt og háþróað sem það kann að
virðast og hversu göfugur tilgangur-
inn er sem kann að liggja að baki því,
stenzt samanburð við frjálsan markað
þegar um er að ræða framleiðslu, sölu
og dreifingu neytendavöru. Það á við
um mjólkurvörur eins og aðrar vörur.
FRÍVERZLUN OG FJÁRFESTINGAR
Í SJÁVARÚTVEGI
Norska dagblaðið Aftenpostengreindi frá því fyrr í vikunni að
íslenzk og norsk stjórnvöld hefðu í
fyrsta sinn fallizt á að ræða það að falla
frá banni við erlendum fjárfestingum í
sjávarútvegi landanna í viðræðum sín-
um við Evrópusambandið um aðlögun
EES-samningsins að stækkun sam-
bandsins. Norska blaðið sagði þessa
afstöðu tilkomna vegna krafna ESB
um að aflétta fjárfestingabanninu sem
er í raun undanþága frá því almenna
frelsi til fjárfestinga sem felst í EES-
samningnum. Sú krafa er m.a. sett
fram á móti kröfum EFTA-ríkjanna,
Íslands og Noregs, um að fríverzlunar-
samningar þeirra við væntanleg aðild-
arríki ESB í Austur-Evrópu haldi gildi
sínu og að full fríverzlun með fisk ríki á
Evrópska efnahagssvæðinu.
Í Morgunblaðinu í gær vísar skrif-
stofustjóri í utanríkisráðuneytinu
þessum fregnum Aftenposten alger-
lega á bug og segir Ísland ekki hafa léð
máls á neinum slíkum viðræðum. Eng-
in ástæða er til að draga í efa að það sé
rétt. Hins vegar hljóta íslenzk stjórn-
völd að velta því fyrir sér hvað sé því til
fyrirstöðu að þau fari í viðræður um að
falla frá fyrirvörum við frjálsar fjár-
festingar í sjávarútvegi.
Morgunblaðið hefur á undanförnum
árum fært rök fyrir því að tímabært
væri að aflétta þeim hömlum sem eru á
erlendri fjárfestingu í íslenzkum sjáv-
arútvegi. Rökin eru m.a. þau að íslenzk
sjávarútvegsfyrirtæki hafa nú um ára-
bil verið stórtæk í fjárfestingum í veið-
um og fiskvinnslu í öðrum ríkjum, víða
um heim. Íslendingar geta ekki búizt
við því að geta til lengdar fjárfest í
sjávarútvegi í öðrum löndum en bann-
að sambærilegar fjárfestingar er-
lendra fyrirtækja hér. Í þessum efnum
eins og svo mörgum öðrum verður
gagnkvæmni að ríkja.
Þá hefur blaðið bent á að erlendar
fjárfestingar gætu styrkt íslenzk sjáv-
arútvegsfyrirtæki í þeirri alþjóðlegu
samkeppni sem þau taka virkan þátt í.
Fjárfestingabannið er hins vegar lík-
legt til að gera íslenzk sjávarútvegs-
fyrirtæki að annars flokks fjárfesting-
arkosti á hlutabréfamarkaði sem
verður æ alþjóðlegri. Stuðningur við
breytingar fer vaxandi innan greinar-
innar sjálfrar og á fjármálamarkaðn-
um.
Það er því fyllsta ástæða til að opna
fyrir erlenda fjárfestingu í sjávarút-
veginum, alveg burtséð frá samninga-
viðræðum við Evrópusambandið. Auð-
vitað ætti líka að opna þennan geira
fyrir fyrirtækjum frá öðrum ríkjum en
bara ESB-löndunum. En ef það bætist
við röksemdirnar fyrir afnámi fjárfest-
ingabannsins að það geti liðkað fyrir
fríverzlun með íslenzkar sjávarafurðir
í stækkuðu Evrópusambandi hljóta
menn að staldra við og velta fyrir sér
hvort nú sé ekki einmitt rétti tíminn til
að stíga þetta skref.