Morgunblaðið - 01.11.2002, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2002 35
m orðum,
gjald á til-
ota það til
m vörum.
ri verðtil-
undruðum
m.a. sá að
gum fært
eimila bú-
m að gera
m verka-
mjólkur-
ðlast ekki
rráðherra
nýtt sér
rslu og til
urði sam-
ikudag er
ttur til að
lu og að
amningar
ekki sam-
rir sunn-
rðan
askiptingu
á að dag-
og aðrar
akmarkað
geymsluþol, eru framleiddar hjá
Mjólkurbúi Flóamanna á Selfossi.
Mjólkursamlögin fyrir norðan fram-
leiða hins vegar osta og aðrar vörur
sem hafa mikið geymsluþol. Mjólk-
ursamlögin eru sem sé ekki að
keppa sín á milli um viðskipti á smá-
sölumarkaði. Mjólkursamlagið á
Akureyri, Norðurmjólk, er t.d. ekki
að selja nýmjólk í búðir í Reykjavík.
Öll nýmjólk sem framleidd er fyrir
norðan er seld á því svæði og mjólk
sem Mjólkurbú Flóamanna fram-
leiðir er ekki til sölu á Akureyri.
Flóabúið er heldur ekki að framleiða
osta sem Norðurmjólk framleiðir.
Talsmenn mjólkuriðnaðarins telja
að þessi verkaskipting hafi leitt af
sér hagræðingu sem hafi komið
neytendum til góða. Þeir benda á að
mjólkursamlögum hafi fækkað um
45% á síðustu árum. Samhliða þessu
hafi orðið æ meiri sérhæfing hjá
samlögunum. Þeir minna á að
stjórnvöld hafi gert kröfu um þessa
hagræðingu þegar tillögum svokall-
aðrar sjömannanefndar, sem var
skipuð fulltrúum bænda og aðila
vinnumarkaðarins, var hrint í fram-
kvæmd. Afleiðingar þessarar stefnu
hafi m.a. verið sú að Mjólkursam-
lagið í Borgarnesi, sem var eitt af
stærri mjólkursamlögum landsins,
var lagt niður.
Gagnsæjar reglur mjólkuriðn-
aðarins um magnafslætti
Það er erfitt að sjá nákvæmlega
fyrir hvað gerist ef tillögum sam-
keppnisráðs verður hrint í fram-
kvæmd. Það er þó ljóst að ef verð-
tilfærsla á mjólkuriðnaði verður
algerlega aflögð verður rekstrar-
grundvöllur nokkurra lítilla mjólk-
urbúa mjög erfiður. Það er að
nokkru leyti pólitísk og byggðaleg
spurning hvort leggja eigi þau niður.
Það er hins vegar erfitt að sjá fyr-
ir hvaða áhrif verða af því ef sam-
komulag um verkaskiptingu verður
numið úr gildi. Það er ekki endilega
víst að Norðurmjólk á Akureyri sjái
sér hag í því að fara að selja mjólk á
höfuðborgarsvæðinu þó að það fái
heimild til að gera það. Líklegra er
að samkeppni verði í ýmsum öðrum
unnum mjólkurvörum.
Smásölukaupmenn hafa oft kvart-
að yfir þeirri sterku stöðu sem
mjólkuriðnaðurinn hefur á markað-
inum. Ljóst er að mjólkuriðnaðurinn
hefur miklu sterkari stöðu en ýmsir
aðrir birgjar gagnvart smásölu-
versluninni. Mjólkuriðnaðurinn hef-
ur getað svarað kaupmönnum, sem
sækja á um afslætti, með því að vísa
í að það sé opinber verðlagning á
mjólkurvörum og þeir einfaldlega
geti ekki hreyft sig frá þessu verði.
Mjólkuriðnaðurinn varð hins vegar
að svara kröfu stórra verslana um
magnafslátt og það var gert með því
að settar voru fyrir fjórum árum
reglur um magnafslætti. Sam-
keppnisyfirvöld samþykktu þessar
reglur.
Fróðlegt er að skoða í þessu sam-
hengi það sem Samkeppnisstofnun
segir um afslætti í skýrslu sinni um
matvörumarkaðinn sem út kom í
apríl 2001. „Sá afsláttur sem tíðkast
í viðskiptum matvöruverslana og
matvörubirgja er margbreytilegur
og í flestum tilvikum ógagnsær. Það
er einkum í viðskiptum þar sem
matvörubirgjar hafa mjög sterka
stöðu sem afsláttur er kerfisbund-
inn, gagnsær og hlutlægur, þ.e. af-
sláttur tengist með beinum hætti
meintu hagræði af umfangi við-
skipta og er öllum aðgengilegur. Má
sem dæmi nefna mjólkurvörur. Það
vekur óneitanlega eftirtekt að fyr-
irtæki birgja þurfi nánast að vera í
einokunarstöðu til að geta starfað
með kerfisbundið og hlutlægt af-
sláttarkerfi.“
Þess má geta að Samkeppnis-
stofnun hefur nú til skoðunar að
setja siðareglur um samskipti smá-
söluverslunarinnar og birgja.
Ástæðan er sú að birgjar hafa kvart-
að yfir því að vera beittir óeðlilegum
viðskiptaháttum af hálfu verslunar-
innar.
Jógúrt hefur hækkað
meira en nýmjólk
Neytendur spyrja sig væntanlega
hvort líklegt sé að verð á mjólkur-
vörum eigi eftir að lækka verði þess-
ar breytingar, sem samkeppnisráð
kallar eftir, gerðar. Því er vandsvar-
að. Hins vegar má benda á að frá því
í mars 1997 hefur verð á nýmjólk
hækkað um 21,5% á sama og neyslu-
verðsvísitala hefur hækkað um
25,6%. Verðlagning á mjólk er
ákveðin af verðlagsnefnd. Verðlagn-
ing á jógúrti er hins vegar frjáls og
það hefur hækkað um 36,7% frá því í
mars 1997. Og ostar hafa hækkað
um 33,8% en verðlagning á þeim er
að verulegu leyti frjáls. Freistandi
er að álykta út frá þessum tölum að
mjólkursamlögin hafi í krafti sterkr-
ar stöðu sinnar haft tilhneigingu til
að auka álagningu sína á jógúrti og
ostum, en minnka hana á nýmjólk og
fleiri vörum sem eru undir opinberri
verðlagningu. Ef þetta er rétt minn-
ir þetta dálítið á það ástandi sem
varð til fyrir allmörgum árum þegar
hveitibrauð og rúgbrauð voru undir
opinberri verðlagningu, en frjáls
verðlagning var á heilhveitibrauði
og fleiri brauðtegundum. Hveiti-
brauðið hækkaði sáralítið en heil-
hveitibrauðið og alls kyns aðrar
brauðvörur voru hins vegar verð-
lagðar með allt öðrum hætti. Ágóði
bakaranna var tekinn út á þessum
tegundum, en lítill hagnaður var af
að framleiða hveitibrauð.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
aukið í
vörum?
egol@mbl.is
koðun að
staðið
ókn. „Ég
kki sam-
m lætur
mkeppni
ssari
vek at-
verið
búvara,
ASÍ,
g mjólk-
ur hafa
ðrar
ru í land-
Þetta
enn
r fé-
mjólk-
vægt að
pyrja sig
k-
urvörum eigi að borga byggða-
framlagið sem fer í að tryggja
rekstur lítilla mjólkurbúa sem
starfa í fjarlægum landshlutum.
Það er spurning hvort ríkisvaldið
á að greiða það,“ sagði Guðni.
Þegar Guðni var spurður hvort
til greina kæmi að flýta breyt-
ingum á kerfinu í samræmi við
tilmæli samkeppnisráðs svaraði
hann því til að hann sæi ekki
fram á það. „Við féllumst á að
gefa þennan frest. Samningur er
samningur og orð skulu standa.“
Guðni tók jafnframt fram að
mjólkuriðnaðurinn hefði árið
1997 verið búinn að fallast á
þessa breytingu og væri nú að
búa sig undir hana. Á ráðherra
var því að skilja að opinberri
verðlagningu á mjólkurvörum í
heildsölu yrði hætt árið 2004.
únaðarráðherra
ting
n 2004
MIKLAR umræður urðuum velferðarmál ogvanda heilbrigðiskerf-isins á ársfundi ASÍ í
gær. Í tillögu velferðarnefndar
ASÍ sem lögð var fyrir fundinn
segir að sem viðbót við opinbera
þjónustu þurfi að skapa betri for-
sendur og möguleika á að þróa
þjónustutilboð frá einkaaðilum.
,,Þetta gæti gerst með því að gefa
starfsmönnum tækifæri til að yf-
irtaka tiltekin verkefni, eða með
almennum þjónustuútboðum,“
segir í tillögunni.
Aukið valfrelsi tryggir
nýsköpun
Þar segir einnig að til þess að
þróa velferðarsamfélagið sé einnig
þörf fyrir meiri valmöguleika og
breytileika í þjónustutilboðum.
,,Aukið valfrelsi tryggir nýsköpun
í opinberum þjónustutilboðum í
skólum, umönnun og heilbrigðis-
kerfi,“ segir í tillögunni.
Þorbjörn Guðmundsson, for-
maður velferðarnefndar, sagði í
framsöguræðu sinni að tryggja
verði að sjúkrahúsin verði áfram
rekin af ríkinu og skerpa þyrfti
skilin á milli starfsemi sjúkrahús-
anna og sérfræðinga. Lagt er til
að tekið verði upp tilvísanakerfi í
læknisþjónustu og að óhjákvæmi-
legt sé að fallið verði frá því að
stýra eftirspurn með mikilli gjald-
töku.
Í tillögunni segir að skoða verði
leiðir til þess að fela einkareknum
læknastofum tiltekin verkefni sem
lúti virku gæða- og kostnaðareft-
irliti. ,,Efla verður heilsugæsluna,
samhliða því að opna verður fyrir
fleiri rekstrarform,“ segir þar
einnig.
Grétar Þorsteinsson, forseti
ASÍ, sagði í samtali við Morg-
unblaðið að það væri að vísu rétt
að sambandið væri að opna á
möguleika á breyttu rekstrarformi
við þjónustu velferðarkerfisins.
,,En þegar við skoðum rekstrar-
formin þurfum við að hafa í huga
að svona afbrigði af einkarekstri
hefur verið hér við lýði nokkuð
lengi. Við höfum allmörg almanna-
heillafélög. Endurhæfingin er til
dæmis nánast alfarið rekin af slík-
um aðilum,“ sagði Grétar og benti
m.a. á starfsemina að Reykjalundi
og í Hveragerði máli sínu til
stuðnings, auk þess sem meirihluti
öldrunarheimila væri rekinn með
þessum hætti og nýtt rekstrar-
form hefði verið tekið upp á
hjúkrunarheimilisins í Sóltúni.
Leggja mat á aðild að ESB
,,Okkur finnst þetta allt hafa
gefist vel á sinn hátt og það sé al-
veg þess virði að skoða fleiri form,
ef þau bjóðast. En það verður
auðvitað að setja ákveðin skilyrði.
Það verður að tryggja mjög góða
þjónustu og aðgengi allra og það
sem skiptir öllu máli er að efna-
hagur má aldrei ráða því hvort
fólk á möguleika á þeirri þjónustu
sem þarna er veitt eða ekki,“
sagði hann.
Í tillögu um Evrópumál sem
lögð var fram á ársfundinum í gær
kemur fram að viðfangsefni sam-
bandsins sé að leggja mat á kosti
og galla þess hvort ná eigi mark-
miðum um að treysta réttindi og
kjör launafólks með frekari þróun
EES-samningsins, eða umsókn
um aðild að ESB. „ASÍ telur úti-
lokað að hægt verði að ná þessum
markmiðum með tvíhliða við-
skiptasamningi án félagslegra
ákvæða,“ segir í tillögunni, en um-
ræða um hana hófst á ársfund-
inum í gær.
Gunnar Páll Pálsson, formaður
alþjóðanefndar ASÍ, sem vann
greinargerðina um Evrópumál,
sagði í framsögu sinni um Evrópu-
málin á ársfundinum í gær að ekki
væri lagt til að tekin yrði afstaða
til þess hvort sækja bæri um aðild
að Evrópusambandinu að þessu
sinni.
Mikil umræða um heilbrigðis- og velferðarmál
Skapa möguleika á
þjónustu einkaaðila
Morgunblaðið/Þorkell
Velferðarmál og Evrópumál eru stærstu viðfangsefni ársfundar ASÍ.
GRÉTAR Þorsteinsson,forseti AlþýðusambandsÍslands, sagði í ávarpisínu við setningu árs-
fundar sambandsins í gær að hús-
næðismál hjá stórum hópum í
samfélaginu væru í sjálfheldu.
,,Ákvörðun um að draga veru-
lega úr niðurgreiðslu vaxta í fé-
laglega kerfinu bitnar á þeim sem
síst skyldi. Þeim breytingum sem
gerðar hafa verið á síðustu árum
hefur ekki fylgt nauðsynleg fjölg-
un félagslegra leiguíbúða, og það
sem skiptir ekki minna máli, að
gera lágtekjufólki kleift að búa í
slíku húsnæði. Ef menn vilja af al-
vöru takast á við þetta vandamál,
þá verður leigan að vera viðráð-
anleg fyrir þetta fólk. Húsaleigu-
bætur duga þar ekki til, nema þær
verði hækkaðar verulega,“ sagði
Grétar.
Í ræðu sinni fjallaði Grétar um
samkomulag aðila vinnumarkaðar-
ins sem gert var í desember á síð-
asta ári varðandi endurskoðun á
launalið samninga og verðlagsvið-
mið sem sett voru í maí sl. í þeim
tilgangi að ná tökum á verðbólgu.
Sagði hann ljóst að ekki þyrfti að
fjölyrða um árangurinn. „Rauðu
strikin héldu og það tókst að vinda
ofan af verðbólgunni, jafnvel hrað-
ar en menn þorðu að vona,“ sagði
hann.
Grétar benti hins vegar á að þó
að þetta hefði tekist hefðu tvö at-
riði samkomulagsins sem gert var
13. desember sl. ekki gengið eftir.
,,Þar er annars vegar við atvinnu-
rekendur að sakast og hins vegar
við ríkisstjórnina, einkum fjár-
málaráðherra. Samtök atvinnulífs-
ins hafa ekki verið tilbúin að
standa við eitt prósent í viðbót-
arlífeyrissparnað gagnvart sjó-
mönnum. Það mál er nú fyrir Fé-
lagsdómi. Síðan hefur hvorki
gengið né rekið í viðræðum við
fjármálaráðherra um jöfnun rétt-
inda okkar fólks sem starfar hjá
ríkinu við réttindi annarra ríkis-
starfsmanna. Það verður að koma í
ljós á næstu mánuðum hvort ráð-
herrann sér að sér eða hvort við
verðum að beita samtakamættin-
um við endurnýjun kjarasamninga
að ári,“ sagði Grétar.
Gefur kost á sér áfram
sem forseti ASÍ
Í dag fer fram kjör forseta ASÍ
og sex meðstjórnenda í miðstjórn
á ársfundinum. Grétar Þorsteins-
son staðfesti í samtali við Morg-
unblaðið að hann gæfi kost á sér
áfram í embætti forseta. Kjör-
nefnd fundarins lagði í gær tillögu
sína um kjör Grétars og sex mið-
stjórnarmanna til næstu tveggja
ára fyrir fundinn. Skv. lögum sam-
bandsins fer svo kosning varafor-
seta og sjö miðstjórnarmanna
fram á næsta ársfundi ASÍ.
Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ, á ársfundi
Húsnæðismál hópa
fólks í sjálfheldu
Morgunblaðið/Þorkell
Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ,
flytur ræðu við setningu ársfundar.