Morgunblaðið - 12.11.2002, Blaðsíða 25

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVEMBER 2002 25
LANDNEMINN mikli, ævisaga
Stephans G. Stephanssonar eftir
Viðar Hreinsson er komin út hjá
bókaforlaginu Bjarti. Þetta er fyrra
bindið af tveimur en síðara bindið
kemur út 3. október 2003 þegar liðin
verða 150 ár frá fæðingu Stephans.
Kostunaraðilar við ritun verksins
eru Eimskipafélag Íslands, Búnað-
arbanki Íslands og Urður, Verðandi,
Skuld í samvinnu við Hugvísinda-
stofnun Háskóla Íslands og Rann-
sóknastofnun um byggðamenningu
(RABYGG) í ReykjavíkurAkademí-
unni.
Stephan G. Stephansson er þekkt-
astur íslenskra vesturfara, skáld-
mæltur bóndasonur úr Skagafirði
sem varð þátttakandi í ævintýraleg-
ustu fólksflutningum síðari tíma,
landnámi Norður-Ameríku. Í Land-
nemanum mikla er sagt frá æskuár-
um hans í Skagafirði og Bárðardal,
ferðinni vestur um haf og landnáms-
árum hans í Bandaríkjunum og Kan-
ada. Stephan nam land þrívegis,
fyrst í Wisconsin, síðar í Norður-Da-
kota og að síðustu í Alberta. Saga
hans gefur einstaka innsýn í líf og ör-
lög íslenskrar alþýðu á nítjándu öld
en er jafnframt heillandi saga af
böldnum sveitastrák sem varð höf-
uðskáld Vestur-Íslendinga og eitt
öndvegisskálda á íslenska tungu.
Viðar Hreinsson bóndasonur og
bókmenntafræðingur hefur unnið að
rannsóknum á ævi og verkum Steph-
ans G. um árabil. Meðal áður ókann-
aðra heimilda sem hann vinnur úr í
ævisögunni er ljóðakver með æsku-
kveðskap Stephans sem Guðni Jóns-
son, frændi og vinur skáldsins, tók
saman, leikrit eftir Stephan sem
flutt var af sveitungum skáldsins í
Dakota og sveitarblaðið Fjalla-Ey-
vindur, sem hefur meðal annars að
geyma framsæknar greinar og
kvæði um kvenréttindamál.
Skrifuðu fyrstar
um kvenréttindi
Fyrstu íslensku konurnar til að
taka opinberlega undir hugmyndir
um aukin réttindi kvenna á nítjándu
öld voru að öllum líkindum ungar
bændakonur í Dakota í Bandaríkj-
unum sem skrifuðu í sveitarblaðið
Fjalla-Eyvind þar vestra, síðla vetr-
ar árið 1882, þremur árum áður en
Bríet Bjarnhéðinsdóttir birti fræga
grein um kvenréttindi í Reykjavík.
Þetta kemur fram í nýrri ævisögu
Stephans G. Stephanssonar skálds
og vesturfara eftir Viðar Hreinsson.
Bókin kom út hjá bókaforlaginu
Bjarti í gær, mánudaginn 11. nóv-
ember.
„Þetta blað, Fjalla-Eyvindur, hef-
ur verið til lengi á handritadeildinni,
en ég man ekki eftir að hafa nokkurs
staðar séð bent á þetta,“ segir Viðar
Hreinsson, höfundur bókarinnar, um
uppgötvun sína.
En kom honum þetta þá á óvart?
„Það kemur mér nú ekkert á óvart
með Stephan G. lengur,“ segir hann
og hlær.
Fjalla-Eyvindur var handskrifað
sveitablað sem íslenskir landnemar í
Dakota gáfu út árið 1882. „Það var
kallað skömmótt, m.a. fyrir þessi
skrif um kvenréttindamál,“ útskýrir
Viðar. Samkvæmt upplýsingum
hans birti Stephan G. þar róttækt
kvenréttindakvæði sem hann orti í
orðastað eiginkonu sem andmælir
kröfum eiginmanns síns um undir-
gefni kvenna. Á eftir kvæðinu birti
Sigurlaug Guðmundsdóttir, liðlega
tvítug systir Stephans, grein þar
sem hún tekur undir með bróður sín-
um og hvetur kynsystur sínar til að
taka boði karla um „samvinnu og
jafnrétti.“
Frjálsbornar verur
með fullri skynsemi
Í næsta tölublaði fylgir Karólína
Dalmann grein Sigurlaugar eftir,
með ritgerð þar sem hún krefst
frelsis og þekkingar til handa kyn-
systrum sínum. Þær hafi alist upp
við bústörf og hannyrðir en van-
þekking og menntunarleysi dregið
úr þeim þor og þrek. Þær séu þó ekki
svo skyni skroppnar að þær viti ekki
að þær séu „frjálsbornar verur með
fullri skynsemi“. Vill Karólína taka
undir með kvæði Stephans að þær
eigi að „ráða ríkinu með, hafa mál-
frelsi og læra vísindin sjálfar“. Loka-
orð hennar eru tæpitungulaus:
„Konur og stúlkur! látum nú sjá að
við séum farnar að færast nær frels-
inu og inum vatnsríku lindum auðs
og menntunar, og gleðjum okkur yfir
því, ekki í launkofum, heldur uppá
húsþökum svo allir heyri okkur
segja: Lifi frelsið!“
„Þarna var í fyrsta sinn kominn
vísir að umræðu um kvenréttindi,“
segir Viðar. „Ég held að ástæðan sé
sú að þau hafi haft veður af frjáls-
lyndri baráttu úti í Bandaríkjunum.
En þarna var íslenskt bændafólk að
kynna sér straumana í heimsmenn-
ingunni.“
En hvað varð um kvenréttinda-
konuna Karólínu?
„Hún var mikill skörungur og
skemmtileg kona. Tveimur árum áð-
ur [en hún skrifaði í Fjalla-Eyvind]
lék hún í leikriti af mikilli snilld, í
gamanleikriti sem Stephan hafði
samið.“
Viðar segist ekki vita hvort Karól-
ína, sem var þingeysk bændakona er
flutti ásamt eiginmanni sínum vestur
um haf, hafi látið meira að sér kveða í
kvenréttindamálum. „Hún var mjög
trúuð, þannig að þegar á leið var hún
frekar á trúarlegu hliðinni og hefur
þá sennilega fylgt kirkjunnar málum
frekar.“
Ævisaga Stephans G. Stephanssonar
Skrifuðu fyrst-
ar íslenskra
kvenna um
kvenréttindi
Morgunblaðið/Þorkell
Höfundur ásamt ritnefnd og kanadíska sendiherranum á Íslandi. F.v. Ást-
ráður Eysteinsson, Ólafur G. Einarsson, Hörður Sigurgestsson, Viðar
Hreinsson, Gerald Skinner sendiherra og Soffía Auður Birgisdóttir.
Café Presto, Hlíðarsmára 15
Myndlistarmennirnir Birgir Rafn
Friðriksson, Jóhannes Dagsson,
Ragnhildur Magnúsdóttir og Sunna
Björg Sigfríðardóttir opna myndlist-
arsýningu kl. 18. Þeir eiga það sam-
merkt að vera norðlendingar að upp-
runa, allir innan við þrítugt.
Verkin eru unnin með hefðbundnum
aðferðum.
Kaffihúsið er opið virka daga frá 10-
22, um helgar kl. 12-18 Sýningin
stendur til 29. nóvember.
Súfistinn, Laugavegi 18 Lesið
verður úr nýjum bókum kl. 19.30.
Kristín Helga Gunnarsdóttir les úr
Gallsteinar afa Gissa, Kristín Steins-
dóttir les úr Engill í vesturbænum,
Harpa Jónsdóttir les úr Ferðin til
Samiraka, Gerður Kristný les úr
Marta smarta og Brynhildur Þór-
arinsdóttir les úr Njálu fyrir börn og
unglinga. Þá les Friðrik Rafnsson úr
þýðingu sinni á bókinni Kynþátta-
fordómar, hvað er það pabbi? eftir
Tahar Ben Jelloun.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
Skógarhlíð 18, sími 595 1000.
www.heimsferdir.is
Jólin á
Kanarí
19. desember
frá kr. 60.262
Nú bjóðum við síðustu
sætin í sólina um jólin til Kanaríeyja á hreint ótrúlegu verði. Beint flug
til Kanarí þann 17. eða 19. desember, og þú getur valið um viku, 9
nætur, 2 vikur eða 3 vikur á þessum vinsælasta áfangastað Íslendinga.
Hér nýtur þú 20-25 stiga hita og veðurblíðu við frábærar aðstæður og
getur kvatt veturinn í bili á þessum vinsælasta vetraráfangastað Evrópu.
Á meðan á dvölinni stendur nýtur þú
þjónustu reyndra fararstjóra okkar
allan tímann.
Tryggðu þér síðustu sætin um jólin
Verð kr. 73.600
Verð á mann, m.v. 2 í íbúð, Tanife,
17. des., 9 nætur. Flug, gisting,
skattar.
Verð kr. 60.262
M.v. hjón með 2 börn, Tanife, 17.
des., 9 nætur. Flug, gisting, skattar.



 
   






     

 

         
   
           
    
     
    !"#  $    % &