Morgunblaðið - 19.01.2003, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 19. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
seglin. „Síðustu árin fyrir aldamót
eyddi þjóðin verulega um efni
fram, sem skilaði sér í gífurlegum
viðskiptahalla. Núna virðist komið
jafnvægi á, svo líklega hefur þjóð-
in áttað sig á að hver og einn get-
ur ekki eytt meiru en hann aflar.“
Ummæli Gylfa gefa skynsem-
iskenningu blaðamanns byr undir
báða vængi.
Aukið atvinnuleysi – í bili
Í niðurstöðu könnunar Samtaka
atvinnulífsins, sem birt var í síð-
ustu viku, kom fram að fyrirtæki
hér á landi ætla að fækka starfs-
fólki að meðaltali um 1,55% á
næstu tveimur til þremur mán-
uðum. Fyrirtæki í útgerð og fisk-
vinnslu ætla að fækka starfsfólki
mest, en fækkun verður næst-
mest í verslun. Að
vísu er árviss fækkun
í verslun á þessum
árstíma, eftir jóla-
törnina, og menn
vonast til að góð
loðnuvertíð
snúi þróun-
inni í fisk-
vinnslu við.
Og svo gætu
virkjunar-
og álvers-
fram-
kvæmdir
aukið mönn-
um bjartsýni og
hvatt þá til að slá upp-
sögnum á frest, þótt bein áhrif
framkvæmdanna komi ekki fram
fyrr en síðar.
Núna er atvinnuleysi töluvert
meira en var í nóvember og útlit
fyrir að atvinnuleysi verði meira í
ár en í fyrra, að því er fram kemur
í samantekt Vinnumálastofnunar.
Atvinnuleysi hefur verið að aukast
smátt og smátt, en með vorinu
tekur atvinnulífið áreiðanlega sinn
venjulega kipp. Forstjóri Vinnu-
málastofnunar, Gissur Pétursson,
sagði í samtali við Morgunblaðið
fyrir skömmu að þessi sveifla í at-
vinnulífinu væri nokkuð reglu-
bundin, en hún væri dýpri núna en
hún hefði verið. Hann vonast hins
vegar til að stóriðjuframkvæmdir
auki veltuna í samfélaginu, a.m.k.
á næsta ári.
Bjart útlit
Nú er það ekki svo, að útlitið í
efnahagsmálum sé svart. Fjár-
málaráðuneytið birti endurskoðaða
þjóðhagsspá sína fyrir árið 2003 í
desember sl. og þar er einnig að
finna fyrstu spá ráðuneytisins fyr-
ir árið 2004. Verðbólgan verður
áfram á rólegu nótunum og fer
lækkandi. Í ár er spáð 2,25%
verðbólgu, samanborið við 4,75% í
fyrra og árið 2004 verður
verðbólgan komin niður í 2%.
Gengi krónunnar styrktist dag frá
degi á síðasta ári, alls um 13,5%
og ekkert lát hefur verið þar á það
sem af er nýja árinu. Vextir á
peningamarkaði lækkuðu og
útflutningur jókst hröðum
skrefum. Mestur var vöxturinn í
útflutningi á sjávarafurðum, en
einnig jókst útflutningur á al-
mennum iðnaðarvörum, sem og út-
flutningur á áli.
Heildarverðmæti
út- flutningsvara í
fyrra var tæplega
9% meira en
árið 2001,
en reiknað
er með
1,5% aukn-
ingu í ár og
2% aukn-
ingu á
næsta ári.
Um
leið og
Íslend-
ingar fluttu
meira út drógu
þeir úr innflutningi
um 2,5%, en árið 2001 var sam-
drátturinn 10%. Hins vegar er
gert ráð fyrir að innflutningur
muni aukast í ár, um 3,75% og um
3,5% árið 2004.
Þegar fjármálaráðuneytið var að
rýna í þjóðhagsspá sína og
endurbæta hana gerði það ekki
ráð fyrir álvers- eða virkjana-
framkvæmdum. Úr því var bætt
nú í janúar, eftir að ljóst varð að
Alcoa ætlaði að ráðast í byggingu
álvers á Reyðarfirði. Við byggingu
álversins, en aðalframkvæmdatími
verður 2003–2006, og stækkun
álvers Norðuráls á Grundartanga
á árunum 2008–2010, gæti hag-
vöxtur orðið 5–7% þegar mest læt-
ur, verðbólga um 5–8% og atvinnu-
leysi um eða innan við 1%. Og þá
munu stjórnvöld enn fara að huga
að því að verðbólgan, góðkunningi
Íslendinga til áratuga, fari ekki úr
böndunum.
rsv@mbl.is
Í SLENSKIR hagfræðingarsegja litla hættu á verðhjöðn-un hér á landi. Verðbólga séenn ríkjandi og þótt hún hafilækkað verulega séu líkur á
að hún þokist á ný upp á við, vegna
áhrifa stóriðjuframkvæmda.
Stjórnvöld geta gripið til ýmissa
ráða gegn verðhjöðnun
„Þótt almenningi þyki hið besta
mál að vörur lækki, þá er verð-
hjöðnun ekki æskileg,“ segir Stefán
Úlfarsson, sérfræðingur í hagdeild
ASÍ. „Verðhjöðnun verður þegar
framleiðendur eru með umfram-
magn af vörum, sem þeir þurfa að
losna við til að standa við aðrar
skuldbindingar. Þá lækka þeir verð-
ið og neytendur halda að sér hönd-
um, í þeirri von að það lækki enn
meira. Þá aukast þessi kreppuein-
kenni. Japanir hafa átt við þennan
vanda að stríða síðasta áratug og
gengur erfiðlega að snúa gangi
mála við. Allar örvunaraðgerðir
verða mjög erfiðar, ef þetta nær að
festast í sessi. Yfirleitt líður nú
nokkur tími áður en almenningur
fer að halda að sér höndum við
neyslu, en þegar það gerist getur
reynst erfitt að snúa þróuninni við.“
Stefán segir að ef verðtrygging
sé á launum og skuldum, þá hljóti
þær upphæðir að lækka verði verð-
hjöðnun. „Einn vandi er sá, að fólk
er alls ekki tilbúið til að lækka laun-
in. Stjórnvöld hafa gripið til þess
ráðs, þegar draga þarf úr kaup-
mætti, að hækka verðlag og lækka
þannig raunlaunin. En það er mjög
erfitt að fá fólk til að samþykkja
færri krónur í launaumslagið, þrátt
fyrir að kaupmátturinn hafi aukist
vegna verðhjöðnunar. Fólk er ein-
faldlega vant því að launin hækki.“
Stefán segir að stjórnvöld geti
gripið til ýmissa ráða gegn verð-
hjöðnun. „Japanir hafa gripið til
ýmissa ráða til að reyna að fá fólk til
að eyða, en það hefur ekki borið ár-
angur. Reyndar er vandinn víðtæk-
ur í Japan, því þeir þurfa að ráðast í
miklar breytingar á bankakerfinu
og raunar öllu fjármálakerfinu, og
þeir hafa ekki náð pólitískri sam-
stöðu um það. Þess vegna freista
stjórnvöld þess alltaf að finna
skyndilausnir, sem bæta ástandið
tímabundið, en að nokkrum tíma
liðnum leitar allt í sama horfið.“
Aukið peningamagn í umferð ætti
að hafa örvandi áhrif, að sögn Stef-
áns. „Þegar of mikið fjármagn eltist
við takmarkað framboð vöru fylgir
verðbólga í kjölfarið. En ef grund-
vallaratriði fjármálakerfisins eru í
ólagi, þá er erfiðara við þetta að
fást. En hér á landi eru engar blikur
um verðhjöðnun á lofti, við erum að
koma taumhaldi á verðbólguna.
Verðhjöðnun verður þá aðeins ef
ekki ríkir jafnvægi í hagkerfinu. Ef
birgðir hlaðast upp, vegna þess að
menn hafa haft ofurtrú á einhverri
framleiðslu og stjórnmálamenn lána
mikið í óarðbæra framleiðslu, þá
gæti þróunin orðið á þessa leið.
Verðhjöðnun ætti hins vegar ekki
að koma neinum á óvart, þetta ger-
ist á töluverðum tíma.“
Ákaflega litlar líkur á þessum
vanda hér
„Ég er í hópi þeirra sem gefa ekki
allt of mikið fyrir þessa umræðu um
verðhjöðnun og ég hef ekki mikla
trú á að Íslendingar muni standa
frammi fyrir þessum vanda,“ segir
Bolli Þór Bollason, skrifstofustjóri
efnahagsskrifstofu fjármálaráðu-
neytisins.
Bolli Þór sagði að vissulega gæti
það komið fyrir hér á landi, og hefði
gerst, að verðbólgan lækkaði veru-
lega. „Þegar litið er til lengra tíma-
bils, jafnvel heils árs, eins og menn
eru að spá að gerist sums staðar er-
lendis, þá eru ákaflega litlar líkur á
að þetta verði vandamál hér. Ef
þetta gerðist, þá myndi það sama
blasa við okkur og öðrum, að verð-
hjöðnuninni fylgdi talsverð kaup-
máttaraukning og þar af leiðandi
eftirspurnarþensla. Það eru ekki
miklar líkur á að launin myndu
lækka í takt við verðbólguna, fólk er
fast í þeim hugsunarhætti að launin
hækki, eða standi að minnsta kosti í
stað. Atvinnulífið myndi lenda í
vanda, því um leið og afurðaverð
lækkaði héldist launakostnaður
áfram óbreyttur, eða hækkandi.
Það er því skiljanlegt að menn velti
vöngum yfir þessu.“
Bolli Þór sagði að verðhjöðnun
hefði skapað vanda í Japan, en hann
teldi litlar líkur á að til slíks vanda
kæmi í Bandaríkjunum, Bretlandi
eða Þýskalandi. „Ég lofa nú engu
með hattinn minn, en ég væri tilbú-
inn til að éta ýmislegt ef þetta yrði
raunin hér á landi.“
Töluvert borð fyrir báru í slökun
peningamála
Már Guðmundsson, aðalhagfræð-
ingur Seðlabankans, leggur verð-
hjöðnun í Japan ekki að jöfnu við
verðhjöðnun sem varð t.d. í Bret-
landi á 19. öld, enda ástæðurnar og
afleiðingarnar ólíkar. „Í Japan hef-
ur eftirspurn verið ónóg og pen-
ingastjórnin hefur brugðist í því að
halda verðlagi stöðugu. Væntingar
eru um að þetta haldi áfram. Þar
með skapast aðstæður þar sem
raunvextir verða hærri en hagkerf-
ið þolir, því það er ekki hægt að
lækka nafnvexti niður fyrir núllið
Engar blikur verð-
hjöðnunar á lofti hér
og verðlag hjaðnar stöðugt. Þetta
leiðir til stöðnunar eða samdráttar.
Í Bretlandi á 19. öld komu tímabil
þar sem tiltölulega hröð framleiðni-
aukning leiddi til lægra verðlags ár
frá ári, en fór hins vegar saman við
góðan hagvöxt. Slík verðhjöðnun
þarf ekki að vera vandamál.“
Már segir að hvorki verðhjöðnun
á japanska né breska vísu sé líkleg
hér á landi á næstunni. „Hafa ber í
huga að verðhjöðnun er viðvarandi
lækkun verðlags vöru og þjónustu
sem hefur áhrif á væntingar og at-
ferli í hagkerfinu. Mjög tímabundin
lækkun verðlags telst því ekki verð-
hjöðnun í þessu samhengi. Það gæti
komið til verðhjöðnunar hér ef gerð
yrðu kerfisbundin mistök í stjórn
peningamála þannig að peninga-
stefnan væri allt of aðhaldssöm í
lengri tíma. Það eru hins vegar eng-
in teikn á lofti um slíkt. Verðbólga
mælist nú um 1½% og eru frekar
líkur á að hún hækki aftur, meðal
annars vegna launahækkana, nema
að gengi krónunnar hækki umtals-
vert umfram það sem þegar er orð-
ið. Verðbólguvæntingar til lengri
tíma litið eru einnig yfir 2%. Þá er
peningamagn í umferð enn að
aukast umtalsvert.“
Már bendir á, að þrátt fyrir lága
verðbólgu hér á landi um þessar
mundir sé ljóst að fyrirhugaðar
stóriðjuframkvæmdir setji strik í
reikninginn. Við slíkar stórfram-
kvæmdir eru líkur á að verðbólga
aukist umtalsvert. „Ef verðhjöðnun
sýnir sig að verða vandamál þrátt
fyrir þetta er hægt að snúa henni
við með aðgerðum í peningamálum.
Við höfum enn töluvert borð fyrir
báru í slökun peningamála, ef á þarf
að halda. Stýrivextir Seðlabankans
eru 5,8% og hann hefur því töluvert
svigrúm til lækkunar ef á þarf að
halda. Í Japan eru vextirnir nálægt
núlli og í Bandaríkjunum eru þeir
komnir niður í 1,25%. Vaxtalækkun
myndi örva eftirspurn og stuðla að
lægra gengi og hærra verðlagi í
kjölfarið. Það er engin ástæða til
annars en að ætla að hægt verði að
koma í veg fyrir verðhjöðnun hér.“
Már segir að Japanir geti stöðvað
verðhjöðnunina þar, ef vilji er fyrir
hendi. „Seðlabankinn getur keypt
gjaldeyri í stórum stíl, skuldabréf á
langtímamarkaði og jafnvel hluta-
bréf og aðrar eignir einkaaðila.“
Már tekur undir að hugsanlegt sé
að til verðhjöðnunar geti komið í
Þýskalandi. „Þjóðverjar hafa ekki
lengur stjórn á eigin peningamál-
um, heldur Evrópski seðlabankinn,
sem tekur mið af verðbólgu á evru-
svæðinu í heild. Þess vegna getur
skapast tímabundin verðhjöðnun í
einstökum löndum, þótt hún sé ekki
á svæðinu í heild. Ef hún verður
viðvarandi, þá fer hún að hafa áhrif
á svæðið í heild, en þá verður fullt
tilefni til að grípa í taumana.“
Reuters
Kreppan í japönsku efnahagslífi hefur haft víðtæk áhrif. Á myndinni, sem tekin
er í Tókýó, sjást auglýsingar frá vafasömum „nuddstofum“ sem horfast í augu
við verðhjöðnunina og bjóða verulegan afslátt af þjónustu sinni.
Gluggatjaldaefni frá 200 kr. metrinn
Verslunin hættir 31. janúar
Opið mán.-fös. 11-18
laugard. 11-14
Skipholti 35, sími 553 5677