Morgunblaðið - 19.01.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 19. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ALFRED Hitchcock nautmismikils álits sem kvik-myndaleikstjóri og myndirhans mismikillar hylli á
meðan hann lifði og starfaði. En mér
er til efs að nokkur hafi haft meiri
áhrif á aðra leikstjóra og áhorfendur
kvikmynda í meir en hálfa öld. Hitch-
cock naut þess að hrella áhorfendur
sína, naut þess að ná tökum á þeim
með meðölum myndmálsins frekar
en tæknibrellnanna og kunni þá
kúnst betur en flestir, ef ekki allir,
bæði fyrr og síðar. Fyrir utan yf-
irburðahæfni sína í að fanga áhorf-
andann í spennitreyju myndmáls
beitti Hitchcock gjarnan þeirri að-
ferð að grafa undan öryggi hans með
því að setja hann í spor aðalpersón-
anna; þær voru yfirleitt hversdags-
fólk, þolendur frekar en gerendur í
eigin lífi, sem verða fyrir innrás ut-
anaðkomandi afla, sem ógna því og
raska jafnvægi þess.
Í of stórum jakkafötum
Þeir eru fjölmargir leikstjórarnir
beggja vegna Atlantshafsins, sem
reynt hafa að fara í föt Alfreds Hitch-
cock; þau hafa yfirleitt verið of stór
fyrir þá. Ég nefni nánast af handa-
hófi Bandaríkjamennina Brian De
Palma (Obsession t.d.) og Robert Ze-
meckis (What Lies Beneath t.d.),
Pólverjann Roman Polanski (Repul-
sion, Frantic t.d.), Frakkana Claude
Chabrol (sem næst allar bestu mynd-
ir hans) og Patrice Leconte (Mon-
sieur Hire) og Hollendinginn George
Sluizer (The Vanishing). Af þessum
kemst Polanski næst því að standa
jafnfætis meistaranum, þótt hinir
hafi allir sýnt góð tilþrif.
Franski leikstjórinn Dominik Moll
siglir upp að hliðinni á þessum leik-
stjórum með mynd sinni Harry kem-
ur til hjálpar eða Harry, Un ami qui
vous veut bien, sem vakti verðskuld-
aða athygli á síðustu Kvikmyndahá-
tíð í Reykjavík en er nú sýnd á
frönsku kvikmyndahátíðinni. Moll
fékk Sesarverðlaunin fyrir bestu
leikstjórn og aðalleikarinn Sergi
Lopez fyrir bestan leik í karl-
hlutverki.
Harry kemur til hjálpar er hylling
Molls til Hitchcocks, þeirra mynda
hans sem standa mitt á milli
kolsvartrar kómedíu og sál-
fræðilegra spennumynda.
Ofangreind lýsing á dæmigerðum
Hitchcock-persónum gildir um þær
sem þessi mynd fjallar um: Michel
Pape (Laurent Lucas), 43 ára mynd-
arlegur heimilisfaðir og hin skyn-
sama eiginkona hans, Claire
(Mathilde Seigner) eru á leið í frí í
bifreið sinni frá París suður til sum-
arhúss síns, niðurnídds bóndabýlis,
sem þau keyptu með fjárhagslegri
aðstoð foreldra Michels og hafa verið
að basla við að gera upp í fimm ár.
Með í bílnum eru dæturnar þrjár,
ódælar mjög og síkvartandi, enda
hitabylgja úti og inni. Ferðalöng-
unum er ómótt og stressið er að taka
völdin þegar þau hafa viðkomu á
veitingastað við þjóðveginn. Þá kem-
ur ekta Hitchcock-vending: Á salern-
inu hittir Michel ofurhressan mann á
svipuðum aldri sem kynnir sig sem
Harry, gamlan skólafélaga og vin
(Sergi Lopez). Michel kemur honum
tæpast fyrir sig. Harry, hins vegar,
man allt; hann er í rauninni betur að
sér um Michel en Michel er sjálfur.
Hann kann enn utanbókar, tuttugu
árum síðar, ljóð sem Michel fékk birt
í skólablaðinu. Það eitt hefði átt að
setja í gang öryggiskerfið í huga
Michels.
Harry, Balestrero og Bruno
Annað, sem hefði átt að gera það,
ef Michel væri vel að sér í Hitch-
cockmyndum, er að Harry heitir
fullu nafni Harry Balestrero. Það er
samsett úr tveimur gömlum kunn-
ingjum; Balestrero hét fórnarlambið
í The Wrong Man og Harry var nafn-
ið á líkinu, sem veldur öllum vand-
ræðaganginum í Vandanum með
Harry, The Trouble With Harry. En
af því Michel er ekki sérfræðingur í
Hitchcockmyndum hleypir hann
Harry inn í líf sitt. Það kann ekki
góðri lukku að stýra.
Michel vinnur fyrir sér með því að
kenna japönskum stúdentum
frönsku. Harry minnist hans sem
andans manns, efnilegs skálds og
listamanns. Honum blöskrar það
sem hann skynjar sem niðurlægingu
vinar síns, ofurseldum hversdags-
basli. Harry býður fram krafta sína
og, að því er virðist, takmarkalausa
fjármuni, til að leysa hvern þann
vanda sem Michel þarf að glíma við.
Lausnir Harrys eru síður en svo
hversdagslegar. Þær eru líka óum-
beðnar. Inn í vandamálin og lausnir
Harrys á þeim blandast síðan for-
eldrar Michels, yfirgangssamur
tannlæknir og nöldursskjóðan kona
hans, ólánlegur bróðir hans og loks
saklaus en kynþokkafull fylgikona
Harrys.
Þótt tilvísun nafnsins Harry
Balestrero sé í The Wrong Man og
The Trouble With Harry á persóna
hans mest skylt við Bruno í Strang-
ers On a Train, einni bestu mynd
Hitchcocks. Þar verða tilvilj-
unarkenndir fundir tveggja manna,
sem eftir á að hyggja eru kannski alls
ekki tilviljun, til þess að annar verður
leiksoppur hins; með því að þiggja
aðstoð hans, nánast með því einu að
tala við hann, hefur hann afsalað sér
sjálfum sér, sjálfstæði sínu. Ekki
ósvipað mynstur hvílir undir skáld-
sögunni The Talented Mr. Ripley
eftir Patricia Highsmith, sem Anth-
ony Minghella kvikmyndaði. High-
smith er einmitt höfundur sögunnar
sem Strangers On a Train byggist á.
Utanaðkomandi
lausnir
Harry kemur til hjálpar er önnur
bíómynd Dominiks Moll, sem er tæp-
lega fertugur að aldri og lærði kvik-
myndagerð í New York. Þegar hann
tjáir sig um myndina ber minna á
Hitchcock-pælingum og meira á til-
vísunum í persónulega reynslu.
„Þegar ég var að hugsa um söguna í
upphafi vorum við kærastan mín ný-
orðin foreldrar. Hversdagslíf okkar
var i stöðugu uppnámi vegna dætr-
anna okkar. Endalaus hagnýt vanda-
mál kröfðust lausna; svefnleysi, tíma-
skortur, skapvonska og þreyta. Það
kemur að því að maður þolir ekki
meira og spyr upphátt: Hvernig í
ósköpunum kom ég mér í þetta klúð-
ur? Þá rann upp fyrir mér að flestir
vinir mínir, sem áttu börn, voru í
sömu sporum. Brúnin á mér léttist
og ég fór að velta fyrir mér hvað
myndi gerast ef skyndilega birtist í
lífi mínu manneskja sem hleypti út
öllum efasemdum mínum og örvænt-
ingu og leiddi málin til rökréttra
lykta. Harry grípur til lausna, sem
eru ógnvekjandi en líka skemmti-
legar. Þær eru ógnvekjandi vegna
þess að þær eru glæpsamlegar, en
skemmtilegar vegna þess að þær eru
eins konar frelsun.“ Moll segir að
Michel og Harry séu ef til vill tvær
hliðar sama mannsins; Michel er Dr.
Jekyll og Harry Mr. Hyde.
Ef þið viljið ekki missa líf ykkar í
Hitchcock-hremmingu varist þá
löngu gleymda æskufélaga sem segj-
ast muna hvað þið sögðuð þegar þið
voruð fimm ára eða fimmtán. Varist
þá sem bjóðast til að leysa allan ykk-
ar vanda af einskærri góðsemi. Var-
ist herra Hyde í sjálfum ykkur. Horf-
ið bara á Harry.
Vandinn með Harry
Harry kemur til hjálpar – aftan að manni: Mathilde Seigner og Sergi Lopez.
ir eftir Fellini og Police eftir Maur-
ice heitinn Pialat. En það var með
mynd sinni 36 fillette árið 1988, um
kynferðissamband 14 ára stúlku og
miðaldra manns, sem
Breillat fór að fá viður-
kenningu en ekki að-
eins mótmæli og andúð.
Og þannig hefur það
haldið áfram. Hún fæst
við veldi tilfinninganna
og ástríðnanna frá
sjónarhóli konu, án
málamiðlana og án
vægðar, um frelsið og
stundum það ófrelsi og
tortímingu sem það
getur leitt af sér.
Geðklofin reynsla
Í nýjustu mynd sinni,
Sex is Comedy, sem nú
er sýnd hér á franskri
kvikmyndahátíð Film-Undar, Góðra
stunda og Háskólabíós, gerir Breill-
at sér lítið fyrir og fjallar um eigið
hlutskipti. Anne Parillaud leikur
leikstjóra sem er að leikstýra bíó-
mynd sem minnir býsna mikið á A
ma soeur og stendur í stappi við leik-
arana sem eiga að leika kynlífssenu
sem minnir býsna mikið á slíka senu
úr þeirri mynd. Leikstjórinn er dá-
lítið undarlega samsett persóna,
beitir leikarana til skiptis brögðum,
daðri eða ógnarstjórn, óútreiknan-
leg, deilir og drottnar. En var mynd
um leikstjóra sem gerir myndir eins
og Breillat eðlilegt framhald af því
að gera slíkar myndir?
„Ég gerði þessa mynd af ýmsum
ástæðum. Þegar maður sviðsetur
svona náin samskiptaatriði í leikinni
bíómynd, sem er tilbúin veröld, ger-
ist eitthvað undarlegt. Allir við-
staddir fara að tengjast leiknum,
næstum eins og þeirra eigin helg-
asta einkalíf væri fótum troðið. Það
var þetta sem mig langaði að sýna;
það sem gerðist utan myndar í A ma
soeur, allar sögurnar sem þar gerð-
ust og samskipti fólksins, viðhorf til
þess sem er gervi og ekta og hvernig
kynverurnar afhjúpa sig.“
En hvers vegna vildirðu sýna okk-
ur þetta?
„Sjónvarpsstöð hafði beðið mig
um að gera mynd um samskipti
kynjanna svo mér datt í hug að gera
mynd um tökur á mynd um sam-
skipti kynjanna. Mig langaði til að
sýna fólki inn í þann heim sem ég
starfa í og enginn skilur nema sá
sem er innvígður í hann. En þegar til
kom hentaði umfangið og kostnaðar-
áætlunin ekki sjónvarpsstöðinni, svo
ég gerði aðra mynd fyrir hana og
þessa fyrir tjald. Ég efast reyndar
um, hefði ég vitað fyrirfram hvað
kæmi út úr myndinni, að ég hefði
gert hana. Ég leit á hana sem skáld-
skap og afneitaði því að ég væri að
gera mynd um sjálfa mig, en þannig
er þó útkoman; Anne Parillaud er að
leika mig að leikstýra A ma soeur.
Og leikararnir sem leika leikara
urðu að þeim sem þau voru að leika.
Þetta var mjög geðklofin reynsla og
erfið; enginn vissi í raun hver hann
var og hlutverkin fóru öll í rugling.
En ég gerði þessa mynd fyrir sjálfa
mig; ég lít ekki á mig sem skemmti-
kraft, heldur sem listamann í sann-
leiksleit. Vonandi getur áhorfandinn
haft áhuga á því sem hófst sem mitt
áhugamál. Hugsaðu um sjálfsmynd-
ir listamanna og líttu á þessa mynd
sem eina slíka.“
Kvikmyndin sem ástarsamband
Og ef þú skoðar eigin sjálfsmynd
hvernig líkar þér við hana?
Hún hlær dillandi hlátri. „Það tók
mig langan tíma að læra að meta
myndina. Í fyrstu fannst mér hún al-
gjörlega misheppnuð og það var
mjög sárt. Anne Parill-
aud, sem ég átti frá-
bært samstarf við, lík-
ist mér, samt líkist hún
mér ekki, en eftir því á
leið fór hún að um-
myndast í mig innan
frá. Jafnvel klipparinn
minn átti í erfiðleikum
með að greina á milli
okkar. Vandinn við
sjálfsmynd í bíómynd
er að hún þarf á líkama
annarrar manneskju
að halda.“
Catherine Breillat
segir að kvikmynd sé
ástríða og að leikarinn
og myndavélin þurfi að
eiga í ástarsambandi; ástleitið
augnaráð tökuvélarinnar geri leikar-
ana að sjálflýsandi persónum. Þegar
þetta gerist ekki virki myndin ekki.
Að sumu leyti fjalli Sex is Comedy
um þennan vanda – að ástarsam-
bandið verði til fyrir framan linsuna
en ekki utan myndar. Ég spyr hvort
þessi glíma í Sex is Comedy hafi
breytt henni sem leikstjóra.
„Já, ég skynjaði mun sterkar en
áður hversu líkamlega ekki síður en
tilfinningalega maður tengist verk-
inu. Að stundum jaðrar við að ég sé
að leika, ekki síður en leikararnir,
þegar í rauninni þyrfti ég að bein-
tengjast frekar undirvitundinni.
Mestur árangur næst í leikstjórn
þegar maður er eins og í trans. Þá
verður hið ómögulega mögulegt.
Anne Parillaud fékk mig til að skilja
að ég segi aldrei leikurunum hvað
þeir eigi að gera; aðeins hvað þeir
eigi ekki að gera. Að þegar ég hvet
þá til að leita djúpt inní sig eftir per-
sónunni þá finni þeir ekki endilega
hana heldur sjálfa sig; með því að
segja þeim að gera ekki þetta eða
hitt verði þeir að lokum þeir sjálfir.
Mesta móðgun sem ég sýndi Anne
var þegar ég sagði: Nei, ekki gera
þetta því þá líturðu út eins og leik-
kona!
Þjáning og árangur
Ég er núna að vinna að næstu
mynd minni og uppsker miklar þján-
ingar og svefnlausar nætur, bara við
tilhugsunina um að leggja einu sinni
enn út í þetta erfiða sköpunarferli. Á
fyrsta tökudegi líður mér eins og
Marie Antoinette drottningu sem
veit að hún verður hálshöggvin þeg-
ar hún vaknar!“
Hvers vegna leggurðu þá þetta á
þig? Er þetta masókismi?
„Kannski. Ég er eins og fjalla-
klifrari sem leggur á brattann í
kulda og trekki og hættir lífi sínu til
að ná settu markmiði. Þegar hann
hefur náð tindinum er hann auðvitað
mun hamingjusamari en sá sem
kannski sér hann gera þetta í sjón-
varpi eða les um það í blöðum en hef-
ur ekki lagt erfiðið á sig. Mesta æv-
intýri manneskjunnar er að komast
lengra, gera betur en hún taldi sig
geta, þótt það sé algjör kvöl meðan á
stendur. Hugsaðu um allar þær
þjáningar sem t.d. dansarar eða tón-
listarmenn eða íþróttamenn ganga í
gegnum til að ná árangri. Aðrir upp-
lifa aðeins árangurinn, ekki þján-
inguna, þessa nafnlausu þjáningu,
sem síðan gerir árangurinn þeim
mun dýrmætari fyrir þann sem nær
honum.“
Sex is Comedy: Anne Parillaud sem leikstjórinn (t.v. ) reynir að fá aðalleikara
sína til að sýna ástríðu.
Catherine Breillat:
Sjálfsmynd á tjaldi.
ath@mbl.is