Morgunblaðið - 19.01.2003, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 19. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
16. janúar 1983: „Þetta eru
hinar köldu staðreyndir
sem menn standa frammi
fyrir, þegar rætt er um
stríð og frið nú á tímum og
ríkisstjórnir allra Atlants-
hafsbandalagsríkjanna við-
urkenna þær í reynd. En
þessar ríkisstjórnir starfa
við allt aðrar aðstæður en
einræðisherrarnir í Kreml.
Þær þurfa að sannfæra
kjósendur um réttmæti
stefnu sinnar og afla henni
fylgis og í þirri baráttu eru
ekki allir jafn vandir að
meðölum eins og dæmin
sanna.“
. . . . . . . . . .
13. janúar 1963: „Fyllsta
ástæða er til þess að gleðj-
ast yfir hinni góðu afkomu
Búnaðarbankans á sl. ári.
Samkvæmt tilkynningu frá
stjórn bankans, sem birt
var hér í blaðinu í gær, hef-
ur starfsemi allra deilda
hans aukizt mjög á árinu
1962. Sparisjóðsfé óx á
árinu um nær 100 millj. kr.
eða um 25,3%. Varð rekstr-
arhagnaður sparifjárdeildar
á árinu 3,8 millj. kr. og
hafði þá aukiztum 30,7%“
. . . . . . . . . .
16. janúar 1943: „Það hafa
komið fram sjúkdóms-
einkenni í atvinnulífinu.
Framleiðslustarfsemi, sem
er tiltölulega ný af nálinni,
en margir tengdu glæstar
vonir við, hefir að und-
anförnu dregið saman segl-
in. Starfræksla hraðfrysti-
húsanna hefir nú verið
stöðvuð um alllangan tíma.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKRÁNING ÚTLENDINGA
Í Morgunblaðinu í gær varsagt frá því, að settar hefðuverið reglur í Bandaríkjun-
um um að útlendingar frá 25
löndum yrðu að skrá sig hjá út-
lendingaeftirlitinu, þar sem taka
eigi af þeim myndir og fingra-
för. Um er að ræða múslimaríki
og Norður-Kóreu. Þessum nýju
reglum hefur verið harðlega
mótmælt m.a. af stjórnvöldum í
Indónesíu og Pakistan.
Bandaríkjamönnum er vissu-
lega vandi á höndum í baráttu
þeirra gegn hryðjuverkamönn-
um. Það á að vísu við um öll ríki
á Vesturlöndum og víðar, sem af
einhverjum ástæðum gætu orðið
skotspónn hryðjuverkamanna.
Það gæti Ísland t.d. orðið, væri
landið varnarlaust. Í slíku tilviki
ætti hópur hryðjuverkamanna
auðvelt með að hertaka landið,
sem vekja mundi mikla athygli
um heim allan, ekki sízt þar sem
Ísland á aðild að Atlantshafs-
bandalaginu og er raunar einn
af stofnaðilum bandalagsins.
En það er alltaf mikil hætta á
því að barátta af þessu tagi leið-
ist út í öfgar og að í nafni henn-
ar verði gengið skrefi of langt.
Það gerðist t.d. í Bandaríkjun-
um fyrir hálfri öld þegar Joseph
McCarthy öldungadeildarþing-
maður hélt Bandaríkjunum í
heljargreipum með því að nota
kalda stríðið, sem þá var að
hefjast, til þess að kynda undir
ótta almennings um að komm-
únista væri að finna í öllum
skúmaskotum bandaríska
stjórnkerfisins. Fjölmargir sak-
lausir menn urðu fórnarlömb
þeirrar baráttu, sem er einn
svartasti bletturinn á sögu lýð-
ræðisins í Bandaríkjunum á 20.
öldinni. Ekki þurfti meira til en
að McCarthy lýsti grun um að
nafngreindur maður væri
kommúnisti til þess að sá hinn
sami væri útskúfaður úr sam-
félaginu.
Nú eru sumir sem halda því
fram að baráttan gegn hryðju-
verkamönnum sé í raun til
marks um að kalt stríð sé skoll-
ið á milli vestrænna ríkja undir
forystu Bandaríkjanna og músl-
ima um allan heim. Þess vegna
geti allir múslimar verið tor-
tryggilegir. Þetta er hættuleg
kenning og víðs fjarri veru-
leikanum. Að einhverju leyti
nærist hún á vanþekkingu á og
fordómum gagnvart trú og
menningu þeirra fjölmennu
ríkja, sem fylla þennan hóp.
Fleiri en múslimar taka
óstinnt upp þær móttökur, sem
fólk fær um þessar mundir stígi
það fæti á bandaríska grund. Í
mörgum tilvikum eru áhrifin
þau, að fólk getur ekki hugsað
sér að fara til Bandaríkjanna
aftur eftir að upplifa þær mót-
tökur. Fyrir hálfri öld áttu Ís-
lendingar, sem voru í fjölskyldu
með þekktum sósíalistum, erfitt
með að fá vegabréfsáritun til
Bandaríkjanna, þótt þeir sjálfir
hefðu hvergi komið nálægt af-
skiptum af stjórnmálum.
Þörfin fyrir að fylgjast betur
með þeim, sem koma í heimsókn
til annarra landa er skiljanleg á
þeim tímum, sem við nú lifum
en ekki má mikið út af bera til
þess að framkvæmdin snúist
upp í andhverfu sína.
Í Bandaríkjunum hefur verið
byggt upp eitt merkasta lýðræð-
isríki veraldar. Þetta volduga
ríki var í fararbroddi lýðræð-
isríkja heims, þegar heims-
valdastefna þýzkra nazista var
brotin á bak aftur og þegar kúg-
un kommúnismans var hrundið.
Bandaríkjamenn sjálfir
mundu kunna því illa ef þeir
væru knúnir til að skrásetja sig
hjá opinberum stjórnvöldum í
öðrum löndum með mynd og
fingraförum af þeirri ástæðu
einni, að þeir væru bandarískir
ríkisborgarar. Það væri þá
skömminni skárra að gera þá
kröfu til allra útlendinga í
Bandaríkjunum, þannig að ekki
væri um mismunun að ræða.
Baráttan gegn hryðjuverka-
mönnum má ekki verða til þess,
að nýr McCarthy-ismi verði til
vestan hafs.
Þ
EGAR Svíar gengu til at-
kvæða um aðild að Evrópu-
sambandinu árið 1994 lýstu
stjórnvöld því yfir að tekin
yrði ákvörðun síðar um aðild
að Efnahags- og myntbanda-
lagi Evrópu (EMU) og þar
með hinni sameiginlegu
mynt Evrópusambandsins, evrunni. Nú tæpum
áratug síðar standa Svíar frammi fyrir því að
taka ákvörðun um aðild að evrunni. Árið 2000
ákváðu jafnaðarmenn á landsfundi sínum að berj-
ast fyrir aðild að EMU og á síðasta ári, að loknum
þingkosningum þar sem stjórn jafnaðarmanna
hélt velli, ákvað ríkisstjórn Görans Perssons að
efna til þjóðaratkvæðagreiðslu um evruna í sept-
ember á þessu ári.
Jafnaðarmenn hafa sætt nokkurri gagnrýni frá
hægrimönnum fyrir að draga málið á langinn auk
þess sem því er haldið fram að ákvörðunin um
þjóðaratkvæðagreiðslu hafi fyrst og fremst verið
tekin til að leysa innri vandamál Jafnaðarmanna-
flokksins. Þeir sem þessu halda fram benda á að
með því að samþykkja aðild að ESB hafi Svíar í
raun verið að samþykkja aðild að EMU. Þeir hafi
ekki fengið neina undanþágu frá EMU-aðild í að-
ildarviðræðum líkt og t.d. Danir og Bretar fengu
þegar samið var um Maastricht-samkomulagið í
byrjun síðasta áratugar. Jafnaðarmenn segja á
móti að ekki hefði fengist meirihluti fyrir aðild að
ESB á sínum tíma öðruvísi en að undanskilja að-
ild að evrunni og nú sé staðan raunar sú að það
séu hægriflokkarnir sem eigi í mestu vandræðum
með að sannfæra stuðningsmenn sína.
Þótt enn séu átta mánuðir í atkvæðagreiðsluna
er baráttan þegar hafin og flest bendir til að hún
verði hörð og jafnvel óvægin. Fulltrúar jafnt
þeirra sem berjast fyrir og á móti evrunni virðast
sammála um að mjög mjótt verði á munum. Skoð-
anakannanir sýndu lengi vel að meirihluti Svía
væri hlynntur upptöku hinnar sameiginlegu
myntar en undir lok síðasta árs náðu evruand-
stæðingar forystu í könnunum í fyrsta skipti og
hafa haldið henni síðan. Nýjustu kannanir benda
til að ef nú yrði kosið um evruna myndu 50% Svía
greiða atkvæði gegn en 45% með upptöku evr-
unnar. Um 5% hafa ekki gert upp hug sinn. Sömu
kannanir benda hins vegar einnig til að stuðn-
ingsmenn evrunnar séu ákveðnari í afstöðu sinni
en andstæðingarnir.
Þótt Svíar hafi átt aðild að Evrópusambandinu
í tæpan áratug virðist ljóst að stór hluti þjóð-
arinnar hefur enn ekki tekið ESB-aðildina í sátt.
Munurinn á afstöðu fólks í Svíþjóð og Finnlandi
er sláandi. Í síðarnefnda landinu ríkir full sátt um
ESB-aðildina og Finnland var í hópi fyrstu
ríkjanna sem tóku upp evruna. Í Svíþjóð segja
menn sögulegar ástæður fyrir þessum mun.
Finnar vilji tengjast ESB sem sterkustum bönd-
um til að losna undan oki Rússlands. Aðstæður
séu hins vegar aðrar í Svíþjóð. Fulltrúar jafnt á
hægri sem vinstri væng stjórnmálanna benda á
að engilsaxneskar hefðir og hugsunarháttur séu
ríkari í stjórnmálum jafnt sem viðskiptum og að
tengslin við Bandaríkin hafi ávallt verið mun
sterkari en í Finnlandi. Þá skipti miklu að Svíar
upplifðu síðari heimsstyrjöldina á annan hátt en
Finnar.
Þegar þjóðaratkvæðagreiðslan um aðild var
háð á sínum tíma barðist breiðfylking stærstu
stjórnmálaflokka þjóðarinnar fyrir aðild. Það
voru helst öfl yst á vinstri væng stjórnmálanna er
lögðust gegn ESB-aðild af alefli þótt einnig hafi
verið skiptar skoðanir um aðild meðal jafnaðar-
manna. Nú virðist hins vegar ljóst að baráttan
gegn evrunni verður háð jafnt frá hægri sem
vinstri. Vinstriflokkurinn, sem styður ríkisstjórn
jafnaðarmanna, var á móti aðild að ESB á sínum
tíma og hyggst einnig berjast gegn evrunni.
Nokkrir ráðherrar jafnaðarmanna eru mótfallnir
aðild að hinni sameiginlegu mynt, þeirra á meðal
Margareta Winberg og Leif Pagrotsky, sem
stjórnar hinu öfluga efnahagsmálaráðuneyti. Þá
er Miðjuflokkurinn (Centern) andsnúinn aðild.
Forysta hinna borgaralegu flokkanna, Hægri-
flokksins (Moderata Samlingspartiet), Þjóðar-
flokksins (Folkpartiet) og Kristilegra demó-
krata, styður hins vegar aðild. Þá hafa samtök
sænska atvinnulífsins stutt upptöku evrunnar og
heildarsamtök launþega (LO) eru einnig hlynnt
henni, að ákveðnum skilyrðum uppfylltum.
Göran Persson forsætisráðherra sagði á síð-
asta ári að ef aðild að EMU yrði hafnað yrði að
kjósa um málið á nýjan leik. Svíar gætu ekki stað-
ið fyrir utan EMU til lengri tíma litið. Því hefur
hins vegar jafnframt verið lýst yfir að slík at-
kvæðagreiðsla gæti ekki farið fram fyrr en haldn-
ar hafi verið þingkosningar á nýjan leik eða eftir
árið 2006. Ef haldin yrði atkvæðagreiðsla árið
2007 eða 2008 myndu Svíar líklega ekki geta tek-
ið upp hina sameiginlegu mynt fyrr en árið 2011
eða 2012 þar sem reglur ESB gera ráð fyrir
löngum aðlögunartíma.
Svo gæti þó farið að margir Svíar túlki þetta
sem vísbendingu um að óhætt sé að hafna aðild,
ef menn sjái eftir því muni tækifæri gefast aftur
innan nokkurra ára. Samþykki menn aðild að
evrunni er hins vegar vandséð hvernig aftur
verði snúið. Stuðningsmenn evrunnar óttast
einnig að yfirlýsingar sem þessar kunni að hleypa
illu blóði í kjósendur og að þeir fái á tilfinninguna
að ráðandi öfl hafi þegar ákveðið niðurstöðuna.
Það gæti orðið til að margir myndu leggjast gegn
evrunni í mótmælaskyni.
Áhrif Svíþjóðar
Rök þeirra sem styðja
aðild eru pólitísk ekki
síður en efnahagsleg.
Lögð er áhersla á að ef Svíar ákveða að taka ekki
upp hinn sameiginlega gjaldmiðil muni áhrif
þeirra á stefnumótun innan Evrópusambandsins
minnka verulega. Með því að hafna aðild sé hætta
á að Svíar verði að „jaðarríki“ í Evrópusamband-
inu.
Innan atvinnulífsins leggja menn einnig
áherslu á að þetta mál snúist um efnahagslega
framtíð Svíþjóðar. „Evran er í samræmi við hina
sænsku hefð. Við höfum ávallt verið alþjóðlega
sinnuð þjóð. Svíþjóð varð að ríkri þjóð með utan-
ríkisverslun,“ segir Johnny Munkhammar, Evr-
ópusérfræðingur hjá samtökum sænska atvinnu-
lífsins, sem sextíu þúsund fyrirtæki eiga aðild að.
Samtökin beita sér fyrir aðild af fullum krafti og
Munkhammar segir ástæðuna vera að menn séu
sannfærðir um að aðild að evrunni sé besta leiðin
til að tryggja samkeppnishæfni Svíþjóðar, hag-
vöxt og áframhaldandi velmegun. „Markmið okk-
ar er skýrt, við viljum að Svíþjóð nái á nýjan leik
þeirri stöðu að vera eitt af ríkustu löndum heims
en nú erum við í kringum sautjánda sæti sam-
kvæmt mati OECD. Því markmiði er einungis
hægt að ná með einum hætti, það verður að bæta
skilyrði atvinnulífsins. Evran er einn af stóru
kostum Evrópusamstarfsins og það væri fárán-
legt að hafna aðild að henni. Aðild að EMU hefði í
för með sér aukin viðskipti og hún myndi auka
gegnsæi er knýr fram verðlækkanir.“
Ríkisstjórn jafnaðarmanna leggur ekki síður
áherslu á pólitísk áhrif EMU-aðildar. Per Nuder,
ráðherra í sænsku ríkisstjórninni og einn nánasti
samstarfsmaður Görans Perssons forsætisráð-
herra, segir formennsku Svía í ráðherraráðinu
fyrir skömmu hafa skipt miklu máli fyrir viðhorf
þeirra gagnvart Evrópu. Fram að því hafi Svíar
gjarnan litið svo á við málarekstur í Brussel að
annaðhvort hafi þeir unnið eða tapað í samskipt-
um sínum við ESB og þegar þeir urðu undir hafi
það verið „fábjánum“ í Brussel að kenna. Þegar
Svíar öxluðu ábyrgð formennskunnar hafi þeir
hins vegar orðið að horfa á mál út frá evrópsku en
ekki sænsku sjónarhorni. Þessi tími hafi einnig
leitt í ljós að minni lönd innan sambandsins, á
borð við Svíþjóð, gætu haft veruleg áhrif á af-
stöðu ESB. „Þetta efldi trú ráðandi hópa á ágæti
aðildar þótt áhrifanna gæti kannski ekki eins
meðal almennings,“ segir Nuder.
Hann bendir á að líklegt sé að á næstu árum
muni hin nýju aðildarríki Evrópusambandsins
sækja um aðild að evrunni. „Allt Eystrasalts-
svæðið verður evrusvæði að Rússlandi undan-
skildu. Það gengur ekki til lengri tíma litið að Sví-
ar standi þar fyrir utan, ekki síst ef við höfum í
hyggju að vera forysturíki á þessu svæði,“ segir
Nuder.
Annar ráðherra, Gunnar Lund, sem fer með
EMU-mál í fjármálaráðuneytinu, segir margar
ástæður vera fyrir því að nú virðist sem meiri-
hluti Svía sé að snúast gegn evrunni. Hann telur
skýringuna ekki síst vera óöryggi vegna efna-
hagsástandsins sem geri að verkum að kjósendur
séu tregir til að kalla yfir sig frekari breytingar.
„Öflugustu rökin fyrir aðild að EMU eru hins
vegar þau að við höfum tekið ákvörðun um að
vera aðilar að hinu evrópska samstarfi. Okkur
hefur gengið vel í þessu samstarfi. Það væri því
slæmt ef við myndum veikja stöðu okkar að
óþörfu,“ segir Lund. Hann telur ekki fullnægj-
andi að líta á málið út frá efnahagslegu hliðinni
einvörðungu. Menn verði að taka tillit til hinna
pólitísku hliða málsins. „Það stenst ekki að hafna
þátttöku fyrst við á annað borð höfum tekið
ákvörðun um að vera hluti af þessu samstarfi. Við
getum ekki tekið eitt skref fram á við og hálft
skref afturábak.“
Samtök launafólks hafa sögulega séð gegnt
mikilvægu hlutverki í sænskum stjórnmálum og
hafa mikil áhrif á stefnu Jafnaðarmannaflokks-
ins. Nokkur óvissa ríkir hins vegar um hver af-
staða þeirra verður gagnvart evrunni þar sem
hagsmunir stéttarfélaga eru ólíkir. Félög í grein-