Morgunblaðið - 19.01.2003, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 19. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Frönsk kvikmyndagerð hefur óvenju sterka stöðu í evrópskum kvikmyndaheimi andspænis Hollywood-veldinu, með tæplega 40%
markaðshlutdeild. Í tilefni af Frönsku kvikmyndahátíðinni, sem nú stendur yfir í Reykjavík, ræðir Árni Þórarinsson við Daniel
Toscan du Plantier, forseta Unifrance, stofnunarinnar sem sér um alþjóðlega kynningu og markaðssetningu franskra kvikmynda,
og við Catherine Breillat, einn athyglisverðasta og umdeildasta leikstjóra Frakka, um mynd hennar Sex is Comedy. Einnig rifjar
hann upp kynni af annarri mynd á hátíðinni, kolsvartri kómedíu/spennumynd í anda Hitchcocks, Harry kemur til hjálpar.
Frönsk kvikmyndahátíð í Reykjavík
VELGENGNI skipuleggurmaður ekki,“ segir DanielToscan du Plantier, forsetiUnifrance, kynning-
arstofnunar franskra kvikmynda á
alþjóðamarkaði. Hann er glaðbeittur
og gráhærður eldri maður, reyndur
kvikmyndaframleiðandi sjálfur með
yfir 20 bíómyndir undir beltinu.
„En,“ bætir hann við, „þegar land
framleiðir um 200 bíómyndir á ári,
eins og við gerum, liggur í augum
uppi að einvörðungu sumar þeirra
ganga vel, hinar ekki.“
Ég hafði spurt hann um stöðu
franskrar kvikmyndagerðar núna.
Þótt hún sé sú sterkasta sem nokkur
evrópsk þjóð nýtur í samkeppninni
við ofureflið sem Hollywood er í
markaðssetningu, dróst markaðs-
hlutdeild innlendrar framleiðslu í
Frakklandi saman í fyrra, úr 43,6%
2001 í 37,4% 2002. Hvers vegna?
„Hin ótrúlega og sögulega vel-
gengni kvikmyndarinnar Amélie var
einstakt fyrirbrigði,“ svarar hann.
„Það munar um hana. Það er alltaf
einhver munur milli ára, eftir því
hvernig uppskeran reynist hverju
sinni. En ef við lítum yfir 20 ára
tímabil er aðsókn Frakka að eigin
myndum milli 35–50% af heildar-
aðsókninni. Frönsk stjórnvöld hafa
um langan aldur stutt innlenda kvik-
myndaframleiðslu skipulega gegn-
um sjóðakerfið en um það bil 36% af
fjármögnun hennar kemur þó frá
sjónvarpsstöðvunum.
Veikleiki Evrópulanda
Stærsta vandamál hér í Evrópu í
samkeppninni við bandarískar
myndir er ekki franskt vandamál,
heldur veikleiki í framleiðslu og
stuðningi annarra Evrópulanda. Við
vildum svo gjarnan að evrópsk kvik-
myndaframleiðsla almennt hefði
jafn sterka stöðu og sú franska. Það
er ekkert gaman að vera einn í
þessu! Litlir burðir Þjóðverja í kvik-
myndagerð eru sérstakt áhyggju-
efni og ástæðurnar eru ýmsar, m.a.
sögulegar. Í Þýskalandi er markaðs-
hlutdeild innlendrar framleiðslu í
kringum 12%. Ítalía var mikið kvik-
myndaland, en núna stendur innlend
framleiðsla þar veikt hvað varðar að-
sókn og markaðshlutdeild, sem er
um 20%. Staðan í Bretlandi er sér-
stök, því nú orðið er erfitt að átta sig
á því hvaða myndir eru raunveru-
lega breskar og hvaða myndir eru
Hollywood-myndir með breskum
listamönnum og fagfólki. Spænsk
kvikmyndagerð var sofandi um hríð
en er nú glaðvöknuð, sem betur fer,
ekki síst fyrir tilstilli Pedros Almo-
dóvar; markaðshlutdeildin þar er
um 20% sem er mjög gott því áður
var hún lítil sem engin. Og ýmsar
smáþjóðir, hvað mannfjölda varðar,
standa vel í sinni kvikmyndagerð,
t.d. Belgar og Danir; þar fá starfs-
skilyrði frábærir listamenn, leikarar
og leikstjórar, sem almenningur hef-
ur áhuga á að fylgjast með. Þannig
er staðan í Evrópu gróflega: Þjóð-
verjar veikir, Ítalir liðin tíð, Bretar
orðnir bandarískir! Austur-Evrópa
lofar hins vegar góðu; þar er sterk
kvikmyndahefð frá fornu fari sem nú
er að lifna við. Þegar kommúnisminn
féll vildi austur-evrópski markaður-
inn ekkert nema Hollywood-myndir;
núna, svo ég taki dæmi af okkur,
hafa franskar myndir þar um 10%
markaðshlutdeild. Þangað seldum
við í fyrra, fyrir lágt verð að vísu, um
100 myndir.“
Franskar hugmyndir um kvikmyndir
Í hverju heldurðu að styrkleiki
franskra kvikmynda felist?
„Kvikmyndir tilheyra bæði listum
og viðskiptum. Ég held að þetta
blandist með dálítið sérstökum hætti
hér í Frakklandi. Kvikmyndir njóta
hér einstakrar virðingarstöðu í þjóð-
félaginu, sem stjórn-
málamenn allra flokka
standa vörð um; við bú-
um við sterka stöðu
svokallaðra höfund-
armynda (auteur
films), mynda sem lýsa
tjáningu listamanns og
hann hefur lokaorðið
um, og við búum við
mikinn áhuga ungra
kynslóða á kvikmynd-
um og kvikmyndasögu
áratugum saman. Hér
er tvennt á ferð:
Franskar kvikmyndir
og franskar hugmyndir
um kvikmyndir.
Kannski að það síð-
arnefnda sé mikilvæg-
ast.“
Og unga kynslóðin hefur þessar
hugmyndir? Hún vill ekki aðeins
amerískar myndir?
„Nei, ekki einvörðungu. Það er að
stórum hluta Luc Besson að þakka.
Hann og hans fólk hafa skapað nýja
kvikmyndastrauma sem höfða til
ungs fólks. Þar er blandað saman
höfundarverki og afþreyingu, list og
markaðsvöru. Þannig kvikmyndir
framleiddi ég sjálfur, en Besson hef-
ur laðað táningana, sem voru orðnir
háðir Hollywood-myndum, aftur inn
á franskar myndir. Nýbylgjan okk-
ar, myndir manna eins
og Truffauts og God-
ards, var stundum full
gáfumannaleg fyrir
ungt fólk. Sama með
Eric Rohmer, sem ger-
ir myndir með erfiðu
bókmáli. Báðar teg-
undir mynda þurfa að
vera til staðar ef við
viljum ná til allra ald-
urshópa. Sem betur fer
ríkir mikil fjölbreytni í
okkar kvikmyndagerð;
allir eiga að geta fund-
ið eitthvað við sitt hæfi,
gamanmyndir, spennu-
myndir, hasarmyndir,
franskar Hollywood-
myndir, listrænar höf-
undarmyndir. Kvikmyndir geta
höfðað til skynseminnar, andans og
jafnvel líkamans, eins og klámmynd-
ir gera.“
Frá matborði og uppí rúm
Já, það má kannski segja að hin
dæmigerða franska kvikmynd gegn-
um tíðina sé menningarleg, siðfáguð
ástarsaga eða rómantísk gam-
anmynd. Nú virðist ímynd franskra
kvikmynda vera að þróast í ögrandi
átt, með nýlegum, mjög opinskáum,
vægðarlausum myndum sem kafa
ofaní ofbeldi og kynlíf, jafnvel kyn-
lífsöfga og -bannhelgi. Í stað kúltív-
eraðra samræðna elskenda yfir vín-
glasi og góðri máltíð getum við átt
von á að myndavélin elti þau uppí
rúm og sýni samfarir þeirra í smáat-
riðum. Sumir myndu kannski segja
að franskir leikstjórar hafi numið
burt landamæri listrænna mynda og
klámmynda?
„Hvers vegna ekki? Ég vil ekki
dæma hvort þetta sé góð eða slæm
þróun, en mér finnst hún eðlileg,
jafnvel nauðsynleg. Það góða er að
öll viðfangsefni úr mannlífinu eru
leyfileg. Inn í þessa þróun spilar sú
staðreynd að konum hefur fjölgað í
franskri leikstjórastétt til muna;
kannski eru þær hvergi fleiri í heim-
inum en hér. Og konurnar hafa m.a.
gert opinskáar kynlífsmyndir, eins
og Catherine Breillat með Romance
X, A ma soeur og nú Sex is Comedy
eða konurnar sem gerðu Baise moi.
Þetta eru ekki heimskulegar klám-
myndir, heldur myndir sem fjalla
um kynlíf og kynhvöt á heiðarlegan,
skapandi en sannarlega djarfan hátt.
Getur einhver mótmælt því að
hvorutveggja séu fyrirbæri úr
mannlífinu sem skipta alla miklu
máli? Kvikmyndalistin hefur alltaf
tengst frelsinu, tjáningarfrelsinu.
Mikilvægi kvenna í kvikmyndagerð
okkar og frelsi þeirra til að tjá sig,
m.a. um heim karlmanna, hefur aldr-
ei verið meira og það finnst mér já-
kvæð þróun. Nógu margir karlmenn
hafa fjárhagsleg tækifæri og list-
rænt frelsi til að tjá sig í kvikmynd-
um, ekki síst í Hollywood.“
Og franskar kvikmyndir afla æ
meira fjár á erlendum mörkuðum?
„Já, æ meira. Aukningin er tvö-
földun, jafnvel þreföldun á síðasta
áratug. Á ykkar svæði t.d., á Norð-
urlöndunum, þar sem innlendar
myndir njóta um 20% markaðs-
hlutdeildar, er markaðshlutdeild
franskra mynda nokkuð breytileg,
eins og annars staðar, eftir því hvaða
myndir eru í boði; franskar myndir
eru með 1,3% hlutdeild á Íslandi árið
2001, 1% í Danmörku, og mest er
hún 2,8% í Svíþjóð, og fjöldi franskra
mynda þetta ár var 10 á Íslandi og
23 í Svíþjóð. Við viljum auðvitað
gjarnan auka þennan hlut og þess
vegna er ég m.a. að tala við þig.
Þetta er okkar hlutverk hjá Uni-
france, að breiða út franskar kvik-
myndir og, eins og ég nefndi áðan,
franskar hugmyndir um kvikmynd-
ir.“
Frelsi viðfangsefnanna
8 konur – 8 femmes eftir François Ozon: Ein sigursælasta mynd Frakka undanfarin ár og Óskarsframlag en verð-
ur sýnd hérlendis síðar á árinu.
Daniel Toscan du
Plantier: Veik Evrópa
er vandamálið…
ÞEGAR kærasti ungrar konuvirðist hafa misst áhugann ákynlífi virðir hún að vettugiósk hans um að hún sýni
honum þolinmæði; hún leggur af
stað í kynferðislega ævintýraferð án
fyrirheits. Þegar táningsstúlka í
sumarfríi með fjölskyldu sinni legg-
ur af stað í sína fyrstu kynferðislegu
ævintýraferð án fyrirheits fylgist 12
ára systir hennar með, í senn heilluð,
forvitin og full ógeðs, og fylgir svo í
fótsporin með óhugnanlegum hætti.
Efnislega mætti lýsa kvikmynd-
um Catherine Breillat, Romance
(1999) og A ma soeur (2001), á þenn-
an veg. Þetta eru einstakar, jafnvel
sögulegar myndir sem lýsa kynhvöt-
inni, kynferðislegum ástríðum og ór-
um, nánast sem ómótstæðilegum en
háskalegum masókisma, og þær
gera það án þess að draga nokkuð
undan. Í myndum Catherine Breillat
eru kynfæri og kynlíf sýnd með þeim
afdráttarlausa hætti sem sumir
segja að nemi burt skilin milli list-
rænna kvikmynda og kláms. „Klám
er ekki til,“ segir hún, „nema sem illa
gerðar myndir af kynlífi“. Myndir
Breillats eru andsvar við rómantísk-
um hugmyndum um ástina; þær eru
sálfræðilegar afhjúpanir á hvatalífi
manneskjunnar, sem hún kannski
vill ekki horfast í augu við, a.m.k.
ekki opinberlega. Þess vegna er
Catherine Breillat einn umdeildasti,
en jafnframt mikilvægasti, leikstjóri
samtímans.
Mátti ekki lesa eigin bók
Hún er falleg dökkhærð kona, 54
ára að aldri, og leikur dularfullt bros
um varir hennar, svo jaðrar stund-
um við glott. Hún talar hásri röddu,
yfirleitt heimspekilega frekar en
persónulega, stöku sinnum illskilj-
anlega, um hugmyndirnar að baki
myndanna. Alla ævi hefur hún verið
heilluð af þessum viðfangsefnum og
sem bráðþroska unglingur, aðeins 17
ára að aldri, sendi hún frá sér skáld-
söguna L’homme facile, sem var svo
opinská að höfundurinn mátti ekki
lesa hana sjálf. Hún sendi frá sér
þrjár sögur til viðbótar og eitt leikrit
uns hún lagði af stað inn í heim kvik-
myndanna, sem hún hafði ung stelpa
uppgötvað gegnum myndir Ingmars
Bergman, með því að leika smáhlut-
verk í mynd sem ekki er langt frá
hennar eigin hugðarefnum, Síðasta
tangó í París eftir Bertolucci. Fyrstu
myndir hennar sem leikstjóra ollu
jafn miklu fjaðrafoki og flest annað
sem hún tekur sér fyrir hendur. Hún
skrifaði einnig handrit fyrir aðra
leikstjóra, eins og Og skipið sigl-
Leikstjórinn og aðstoðarmaður hennar í Sex is Comedy: Enginn vissi
í raun hver hann var…
Í sannleiksleit